حد ترخص
مكان مشروعیت یافتن تقصیر در نماز براى مسافر.
حدّ ترخّص در اصطلاح فقه به مكانى اطلاق مى‌شود كه مسافر با رسیدن به آن جا دیوار خانه‌هاى شهر را نبیند و اذان را نشنود. از این عنوان در باب صلات سخن گفته‌اند. از شرایط مشروعیت یافتن تقصیر نماز و افطار روزه براى مسافر، رسیدن او به حدّ ترخّص است؛ چنان كه هنگام بازگشت از سفر، حدّ ترخّص، نقطه پایان مشروعیت قصر نماز خواهد بود.[۱]
در این كه معتبر در حد ترخص، تحقق یكى از دو ملاك یاد شده (ندیدن دیوار خانه‌هاى شهر و نشنیدن اذان) است یا هر دو با هم و یا نشنیدن صداى مؤذن به تنهایى و یا ندیدن دیوار خانه‌هاى شهر به تنهایى، اختلاف است. قول اول به مشهور متقدمان و قول دوم به مشهور متأخران منسوب است.[۲]
اختلاف موجود در حد ترخص هم، زمان رفتن شخص به سفر را شامل مى‌شود و هم زمان بازگشت او از سفر را؛ لیكن برخى از كسانى كه تحقق هر دو امر را معتبر دانسته‌اند، بین رفتن به سفر و بازگشت از آن به وطن تفصیل داده و در صورت نخست حد ترخص را عبارت از تحقق هر دو امر فوق دانسته و در فرض دوم قائل به وجوب قصر نماز براى مسافر تا رسیدن به خانه خود شده‌اند؛ چنان كه برخى از كسانى كه قائل به كفایت یكى از دو امر یاد شده در تحقق حد ترخص در رفتن به سفر شده‌اند، هنگام بازگشت تقصیر نماز را تا حد شنیدن صداى مؤذن واجب مى‌دانند.[۳]
در این كه حد ترخص در شهرهاى بسیار بزرگ (بلاد كبیره) همانند حد ترخص در شهرهاى متوسط و كوچك است یا این كه حد ترخص در آن‌ها عبارت است از ندیدن دیوار آخرین خانه‌هاى محله‌اى كه در آن سكونت دارد و نشنیدن اذان آن، اختلاف است. بنابر قول دوم، مبدأ مسافت در بلاد كبیره آخر محله است نه آخر شهر.[۴]
پانویس
منابع
جمعى از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمى شاهرودى، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، جلد 3، ص 245
