تمهید القواعد (شهید ثانی) (کتاب)
تمهيد القواعد الأصولية و العربية لتفريع قواعد الأحكام الشرعية کتابی از زین الدین بن علی بن احمد عاملی (معروف به شهید ثانی) است که به اصول فقه شیعه پرداخته است .
معرفی اجمالی کتاب
شهيد ثانى در اين كتاب به بررسى يكصد قاعدۀ اصولى و ديدگاه‌هاى گوناگون و مبانى مختلفى كه ميان علماى اهل تسنن و تشيع در رابطۀ با آن وجود دارد و احكام فقهى كه بر آنها مترتب مى‌شود پرداخته است. وى در بخش دوم كتاب به بررسى يكصد قاعدۀ عربى و معانى گوناگون لغات و ديدگاه‌هاى گوناگون و مبانى مختلفى كه ميان علماى علم صرف و نحو و لغت در رابطۀ با آن وجود دارد و احكام فقهى كه مترتب بر آنها مى‌شود پرداخته است.
نویسنده به آراء اصولى شيعه و اهل تسنن و احكام فرعى آن اشاره كرده است. شهيد ثانى در اين كتاب ميان دو فن تأثير قواعد اصولى بر احكام فقهى و تأثير قواعد عربى بر احكام فقهى جمع نموده و حقيقتا اين كتاب گران‌بهاترين اثرى است كه در اين رابطه نگاشته شده است. با مقايسۀ اين كتاب و آثار ديگرى كه در اين باره نگاشته شده به راحتى درمى‌يابيم كه شهيد بر بسيارى از نقاط ضعف آن آثار آگاه بوده و در اين كتاب با مهارتى كامل از آن اشتباهات پرهيز كرده است. مانند خروج از بحث و طرح مباحث جانبى كه ربطى به موضوع ندارد و يا طولانى ساختن بى‌جهت مباحث و يا بيان فروعى كه مترتب بر قواعد نيستند. وى در اين كتاب با رعايت اختصار به ذكر فروعى پرداخته كه بر قواعد مترتب مى‌شوند و گاهى نيز به ذكر دليل پرداخته، همانگونه كه در كتاب شرح لمعه عمل نموده و خواننده را براى استنباط احكام شرعى مهيا ساخته است. او در اين كتاب به رواياتى كه از طريق عامه وارد شده و در روايات خاصه نيز مضمون آن تأييد شده اكتفا كرده است.
ارزش کتاب
كتاب تمهيد القواعد گنجينه‌اى ارزشمند است از قواعد اصولى و قواعد عربى و فقه و مسائل نادرى كه ديگر علما متعرض آن نشده‌اند. علاوه بر آن به يك سرى وقايع و حوادث تاريخى نيز اشاره دارد.
اين كتاب بسيار مورد توجه علما و فقهاى شيعه قرار گرفته و با توجه به اينكه از معدود كتابهايى است كه توسط علماى شيعه در اين باره به رشتۀ تحرير درآمده، تاكنون شرحها و حواشى فراوانى بر آن نگاشته شده است.
نسخه‌هاى خطى
1- نسخه‌اى در كتابخانۀ آستان قدس رضوى در مشهد مقدس كه تاريخ نگارش آن سال 968 هجرى قمرى و به خط سيد محمد بن على بن محمد موسوى، نوۀ شهيد ثانى و معروف به صاحب مدارك است.
2- نسخه‌اى ديگر در كتابخانۀ آستان قدس رضوى كه تاريخ نگارش آن سال 987 هجرى قمرى و به خط حسين بن عيسى حورى است.
منابع
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، جامع فقه اهل البیت 2 [لوح فشرده]: بخش کتابشناسی، معرفی " تمهيد القواعد الأصولية و العربية لتفريع قواعد الأحكام الشرعية " .
