امامزاده سید عبدالله ابیض قم

امامزاده سید عبدالله ابیض، قم

«امامزاده سید عبدالله بن عباس» معروف به «عبدالله ابیض» از نوادگان امام سجاد(علیه السلام) مى باشد که در شهر قم و نزدیک دهکده قلعه صدرى واقع شده است.

مرحوم ناصر الشریعه در کتاب خود مى نویسد: "گویند مدفون در این بقعه شاهزاده عبدالله از اولاد امام زین العابدین(علیه السلام) است و ظاهرا نسب او از این قرار مى باشد؛ شاهزاده عبدالله بن عباس بن عبدالله الشهید بن حسن افطس بن علی بن امام زین العابدین(ع)".

دلیل مرحوم ناصرالشریعه هم ظاهرا گفتار صاحب «تاریخ قدیم قم» می باشد که مى نویسد: "دیگر از امامزاده هائی که به قم آمدند عبدالله بن عباس بن عبدالله الشهید بن حسن افطس بن على بن امام زین العابدین(علیه السلام) بود که از بصره به قم آمد و او با على بن محمد علوى (صاحب زنج) در بصره بود و چون صاحب زنج را در بصره بقتل رسانیدند، عبد الله بن عباس با برادرش حسن بن عباس از بصره به قم گریخته و در آنجا متوطن شدند و از عبدالله بن عباس در قم دو پسر به اسامى ابوالفضل عباس و ابوعبدالله حسین ملقب به ابیض و سه دختر به وجود آمدند."

با توجه به عبارات مؤلف تاریخ قدیم قم ثابت شد که جناب عبدالله بن عباس به قم تشریف آورده و از وى دو پسر بدنیا آمد و بر این اساس است که مرحوم صاحب انوار المشعشعین احتمال داده که مدفون در بقعه چهار امامزاده در خیابان ۱۵ خرداد قم همین شاهزاده عبدالله مورد نظر است؛ ولی در جاى خود گفته شد که مدفون در آن بقعه جناب شاهزاده ابوعبدالله حسین بن على بن عمر بن حسن الأفطس و سه تن از فرزندان وى مى باشند.

بنابراین، جناب عبدالله ابیض در شهر قم رحل اقامت افکندند، ولی مشکل اصلى اینجاست که آیا مدفون در این بقعه جناب عبدالله ابیض است یا شخصیت و امامزاده دیگر؟ چرا که در ری، مقبره و بقعه اى است که گفته مى شود عبدالله ابیض بن عباس بن عبدالله الشهید در آنجا مدفون مى باشد و کثرت شهرت وى هم خود دلیل محکمی بر دفن آن امامزاده در رى دارد و از طرفى هم مدرکى چون تاریخ قدیم قم که همه علماء و مورخین بر وثاقت و کمال دیانت مؤلف آن اذعان دارند، ثابت مى کند که مدفون در این بقعه جناب امامزاده سید عبدالله ابیض بن عباس بن عبدالله الشهید می باشد، لذا صاحب انوار المشعشعین می گوید به احتمال زیاد جناب امامزاده سید عبدالله ابیض در قم مدفون مى باشد، زیرا مؤلف تاریخ قم فرمودند "و اما ابوعبدالله حسین ابیض بن عبدالله از قم به رى رفت و اعقاب او در رى هستند" و در مورد هجرت خود عبدالله ابیض صحبتى به میان نیاورده، لذا سکوت مؤلف تاریخ قدیم قم بر عدم هجرت عبدالله ابیض به رى، خود دلیل قوی بر مدفون بودن وى در این شهر دارد.

وى در مقام تضعیف قول کسانی که مدفون در رى را عبدالله ابیض دانسته اند از قبیل صاحب کتاب «عمدة الطالب» و صاحب کتاب «مجالس المؤمنین» و غیره، گفته است؛ که احتمال مى رود ابوعبدالله حسین ابیض کنیه او تدریجا بر اسم او غلبه یافته باشد و بمرور ایام در لفظ ابوعبدالله هم تخفیفى بوجود آمده و بجاى ابوعبدالله حسین ابیض، عبدالله ابیض گفته شده باشد و همچنین محتمل است که عبدالله بن حسین بن عبدالله ابیض بن عباس که شاعر بوده است نیز با پدر خود ابوعبدالله حسین ابیض در آن بقعه مدفون بوده و بقعه بنام عبدالله شهرت یافته باشد. و از طرفى هم غیر از گفتار مرحوم صاحب تاریخ قدیم قم، اکثر علماء انساب قائل شده اند که جناب ابوعبدالله حسین بن عبدالله ابیض بن عباس در رى مدفون مى باشد که از جمله آنها عبارتند از؛

۱ـ فخر رازى در کتاب «الشجرة المبارکة» می آورد که: "اما عباس بن عبدالله الشهید، فعقبه من رجل واحد، و هو عبدالله ابومحمد الابیض. و عقب عبدالله الابیض هذا من ثلاثه: الحسین الابیض یلقب "هریشه" الشاعر من ساکنى الری. و العباس أبوالفضل الأبیض، و على یلقب "هریشه" و اکثرهم عقبا الحسین الشاعر". یعنی نسل عباس بن عبدالله الشهید از یک پسر بنام عبدالله الابیض است که نسل او از سه پسرش یکى حسین ابیض که شاعر و ساکن در رى بوده است نشات گرفته است.

۲ـ ابن عنبه در کتاب «عمدة الطالب» تصریح نموده که: "اما عباس بن عبدالله الشهید، فعقبه قلیل منهم؛ الابیض الشاعر و هو ابوعبدالله الحسین بن عبدالله بن العباس المذکور و قال الشیخ ابوالحسن العمری، الابیض هو عبدالله بن عباس. فأما ابونصر البخارى فقال انه الحسین بن عبدالله بن العباس و قال مات بالری". ما حصل مطلب اینکه، صاحب عمدة الطالب هم از ابونصر بخارى نقل کرده که مدفون در ری ابوعبدالله حسین بن عبدالله ابیض است نه خود عبدالله.

۳ـ ابراهیم بن ناصر بن طباطبا که در قرن پنجم مى زیسته در کتاب «منتقلة الطالبیه» تصریح نموده که مدفون در رى جناب حسین بن عبدالله الابیض مى باشد و مى فرماید: "ذکر من ورد الرى من اولاد الحسن الافطس ابن على بن علی، منهم من ولد عبدالله بن الحسن الأفطس (بالری) من نازله الکوفه و هو الشاعر ابوعبدالله الحسین بن عبدالله الاصغر الأبیض ابن العباس بن عبدالله بن الحسن الأفطس".

بنابراین معلوم گردید که جناب امامزاده ابوعبدالله حسین در رى مدفون مى باشند و پدر بزرگوارشان عبدالله بن عباس به تصریح «تاریخ قدیم قم» در قم رحل اقامت افکنده بودند؛ لذا چون از هجرتش در آن کتاب سخنى بمیان نیامده و در داخل قم هم تنها یک بقعه به نام عبدالله وجود دارد، چنین مى توان استدلال کرد که به احتمال بسیار قوى جناب سید اجلّ امامزاده عبدالله الابیض بن عباس بن عبدالله الشهید بن حسن افطس بن على الأصغر بن امام زین العابدین (علیه السلام) در این بقعه مدفون می باشد.

بقعه مورد نظر در انتهای خیابان نیروگاه در شهر قم واقع شده که از دور ایوان و مدخل اصلى بقعه که به ارتفاع تقریبى پنج متر و طول ۶ و عرض ۳۰/ ۱ مى باشد نمایان است و بر فراز آن، گنبد عرقچینى خشتى بچشم مى خورد و در زیر گنبد مرقد مطهر امامزده عبدالله ابیض است که با ضریحى سبز رنگ چوبى مشبک محفوظ مى باشد.

منابع

• پایگاه علمی فرهنگی اعتقادی الشیعة.