امامزاده سكينه خاتون قم
«امامزاده سکینه خاتون» از نوادگان امام موسى کاظم علیه‌السلام، در سى کیلومترى شرقى شهر قم، نزدیک دهکده «جنت آباد» کنار راه قدیم قم به کاشان قرار دارد.[۱] بناى این بقعه را باید از نیمه نخستین دوره صفویه به شمار آورد.[۲]
نسب و خاندان
چنانکه در لوح زیارتنامه این سیده جلیله نوشته شده او را «سکینه بنت امام موسى کاظم علیه السلام» و خواهر حضرت معصومه علیهاالسلام دانسته اند.[۳] که على التحقیق فاقد ارزش و عدم مداقه در مدارک مستند مى باشد. چرا که به اتفاق جمیع علماء سیره و رجال، امام موسى کاظم علیه السلام را فرزندى به نام «سکینه خاتون» نبوده،[۴] ولذا شخصیت مدفون در این بقعه را هم نمى توان فرزند بلافصل امام علیه السلام دانست، کما این که اکثر بقاع متبرکه ایران را منسوب به فرزندان بلافصل ائمه خصوصا امام موسى کاظم علیه السلام نموده اند که اصلى ندارد.
به هر حال، سکینه خاتون، سیده اى جلیله از نوادگان حضرت امام موسى کاظم علیه السلام بوده و در جلالت قدر و عظمت شان آن همین بس که بارگاه عظیمى براى وى برپا نموده اند و بروز کرامات و خوارق عاداتى که از ناحیه مقدسه این بانو بر سر زبان اهالى جریان دارد، خود معرف شخصیت والاى اوست.
اما در مورد شخصیت مدفون در این بقعه باید گفت که مرحوم ناصرالشریعه در کتاب «تاریخ قم»[۵] به نقل از کتاب «انوار المشعشعین»[۶] مى نویسد: «بنابر احتمالى که بعضى داده اند محتمل است سکینه بنت حسین بن محمد بن على بن قاسم بن عبدالله بن موسى الکاظم علیه السلام باشد که وى مادر سید مطهر بن على بن سلطان محمد شریف است».
در همین رابطه مرحوم عباس فیض در کتاب «بدر فروزان»[۷] به نقل از انوار المشعشعین مى نویسد: «در قاسم آباد، چهار فرسخى قم، امامزاده اى مدفون است که آن را سکینه خاتون بنت امام موسى الکاظم علیه السلام مى نامند و محتمل است که او سکینه بنت حسین بن محمد بن على بن قاسم بن عبدالله بن موسى الکاظم علیه السلام بوده باشد که وى مادر سید مطهر فرزند على بن سلطان محمد شریف است که در قم بوده اند».
ولى آنچه نگارنده تحقیق و تتبع نموده این است که عبدالله بن موسى علیه السلام فقط از دو فرزند نسل منتشر شده و آن هم محمد و موسى مى باشد و این قول را اکثر علماء انساب از قرن سوم الى الآن پذیرفته اند.[۸] وانگهى مرحوم فیض براى تقریب قول خود چنین نتیجه مى گیرد که «عبدالله بن امام موسى علیه السلام را فرزند سومى هم به نام «قاسم» بوده ولى چون در کتاب «عمدة الطالب» از او نام برده نشده است معلوم مى گردد که اعقاب او منقرض شده اند».
باید گفت که استدلال مرحوم فیض اصلى ندارد، چه این که علماى انساب اتفاق بر این دارند که وى فقط از دو فرزند خود به نام محمد و موسى نسل باقى گذاشته و نسل محمد بن عبدالله منقرض گشته است. بنابراین مى توان گفت که یا مرحوم صاحب انوار المشعشعین و یا مرحوم فیض در معرفى شجرنامه «سکینه خاتون» اشتباه نموده اند، زیرا اگر سکینه خاتون مادر سید مطهر باشد، بنابراین نسبش به «عبیدالله بن امام موسى کاظم علیه السلام» برمى گردد و تمام علماء انساب هم براى عبیدالله فرزندى به نام «قاسم» و از وى «موسى» و از موسى «قاسم» ثبت نموده اند.[۹]
فى المثل، ابونصر نجارى در کتاب «سر السلسلة العلویه»[۱۰] مى نویسد: «من ولد محمد بن على بن قاسم بن موسى بن قاسم بن عبیدالله بن امام موسى کاظم علیه السلام، ابوالحسن على و ابوعبدالله حسین ابنا محمد بن على بالرى». یعنى از محمد بن على بن قاسم بن موسى بن قاسم بن عبیدالله، دو فرزند باقى ماند که یکى به نام ابوالحسن على و دیگرى به نام ابوعبدالله حسین و هر دو ساکن شهررى بوده اند.
علامه نسابه مروزی ازورقانى، متوفى سال ۶۱۵ ه.ق در کتاب «الفخرى»[۱۱] هم همین قول و نسب را پذیرفته است. فخر رازى در کتاب «الشجرة المبارکه»[۱۲] همین شجرنامه را عنوان کرده و اضافه مى کند که نسل این امامزاده همه از بزرگان و نقباء و ساکنین شهررى بوده اند.
بنابراین معلوم مى گردد که مدفون در بقعه جنت آباد قم: اولا: فرزند بلافصل امام موسى کاظم علیه السلام نبوده است. ثانیا: نسب او به قاسم بن عبدالله بن امام موسى کاظم علیه السلام برنگشته است. ثالثا: اصلا به اتفاق جمیع علماء انساب، عبدالله فرزندى به نام قاسم نداشته است. رابعا: شجرنامه سکینه خاتون به قاسم بن عبیدالله ختم مى گردد. لذا به جرات مى توان گفت که مدفون در بقعه جنت آباد قم: «سیده جلیله سکینه خاتون بنت ابوعبدالله حسین بن محمد بن على بن قاسم بن موسى بن قاسم بن عبیدالله بن امام موسى کاظم علیه السلام» خواهد بود.
به دلیل این که شهادت امام کاظم علیه السلام در سنه ۱۸۳ ه.ق. صورت گرفته و اگر عبیدالله ۱۰ سال از حیات پدر بزرگوارش را درک نموده باشد و هر سه نسل بعد از او را یک قرن محسوب کنیم، بنابراین تولد سکینه خاتون در اوائل قرن پنجم بوده و معقول تر به نظر مى رسد که زوجه فرزند سلطان محمد شریف باشد، زیرا که وى در سنه ۴۲۹ ه.ق در قم وفات یا به شهادت رسیده است[۱۳] و اگر شجرنامه منقول از فیض قمی و ناصرالشریعه را قبول نماییم، سواى این که اشتباه است، اختلاف سنى سکینه خاتون با شوهرش به ۶۰ سال خواهد رسید و این معمولا بعید است.
وانگهى مؤلف کتاب «الفخرى»[۱۴] تایید مى نماید که «مطهر» فرزند على بن سلطان محمد شریف (همسر سکینه خاتون)، خواهرزاده ابوالفتح محمد بن عبدالله الحسین است. به عبارت دیگر ابوالفتح محمد و سکینه خاتون، هر دو فرزندان ابوعبدالله حسین مى باشد و این احتمال ما و شجرنامه سکینه خاتون درست خواهد بود. به دلیل این که مؤلف کتاب «الفخرى»[۱۵] صراحتا مى نویسد: «امه (المطهر) سکینه بنت الحسین بن محمد بن على بن القاسم بن موسى بن القاسم بن عبیدالله بن موسى الکاظم علیه السلام» یعنى مادر مطهر فرزند على، سکینه دختر حسین بن... مى باشد.
پانویس
- ↑ سفرنامه پیتردولاواله، ص ۴۳۶ به نقل از تربت پاکان، ج ۲، ص ۱۷۳.
- ↑ تربیت پاکان، ج ۲، ص ۱۷۳.
- ↑ تاریخ قم، ناصرالشریعه، ص ۱۴۰.
- ↑ رجوع گردد به کتاب هاى ارشاد، ج ۲، ص ۲۴۴؛ تذکرة الخواص، ص ۳۱۵؛ اعلام الورى، ج ۲، ص ۳۶؛ الفصول المهمه، ص ۲۴۱؛ مناقب ابن شهرآشوب، ج ۴، ص ۳۲۴؛ دلائل الامامه، ص ۱۴۹؛ کشف الغمه، ج ۳، ص ۲۶.
- ↑ تاریخ قم، ناصرالشریعه، ص ۱۴۰.
- ↑ انوار المشعشعین، ج ۲، ص ۱۵۴.
- ↑ بدر فروزان، ص ۵۸.
- ↑ الفخرى، ص ۱۶؛ سراج الانساب، ص ۸۲؛ سرالسلسلة العلویه، ص ۴۴؛ تهذیب الانساب، ص ۱۶۳؛ الاصیلى، ص ۱۹۵؛ الفصول الفخریه، ص ۶۸؛ عمدة الطالب، ص ۲۵۲ و ۲۵۳؛ الشجرة المبارکه، ص ۹۰.
- ↑ تهذیب الانساب، ص ۱۶۱.
- ↑ سر السلسلة العلویه، ص ۴۴.
- ↑ الفخرى، ص ۱۷.
- ↑ الشجرة المبارکه، ص ۹۱.
- ↑ انوار پراکنده، ج ۱، ص ۳۹۶: انجم فروزان، ص ۱۴۹؛ گنجینه آثار قم، ج ۲، ص ۴۳۷.
- ↑ الفخرى، ص ۱۷.
- ↑ الفخرى، ص ۳۴.
منابع
- محمدمهدى فقیه محمدى، فرهنگ کوثر، شماره ۱۴، اردیبهشت ۱۳۷۷.
- "امامزاده سکینه خاتون قم"، مزارات ایران و جهان اسلام.
