استخاره
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
استخاره، عنوانى عام براي آنگونه از آداب دينى كه با انجام دادن آنها، شخص انتخاب احسن را از خداوند مى‌طلبد. استخاره در لغت، طلب و خواستن بهترين در امري است ، اما در اصطلاح دينى، واگذاردن انتخاب به خداوند در كاري است كه انسان در انجام دادن آن درنگ و تأمل دارد. گاه در روايات، استخاره مشاوره‌اي با خداوند دانسته شده است در منابع دينى از ديرگاه دربارة استخاره گفت و گو شده، و براي آن، آدابى از دعا، نماز و ذكر بيان گرديده است. استخاره كردن در امري كه در شرع، حكمى روشن دارد، روا نيست و تنها در كارهاي مباح يا در انتخاب ميان دو مستحب، نيكو و پسنديده است
از برخى روايات چنين برمى‌آيد كه در دورة پيش از اسلام، نوعى «استخاره از الله» در ميان عرب معمول بوده است ولى دربارة چگونگى آن شرحى داده نشده است. از نخستين نمونه‌هاي عمل به استخاره در دورة اسلامى روايتى از حضرت على (ع) است، مبنى بر اينكه چون پيامبر (ص) وي را به يمن فرستاد، او را بر به‌كارگيري استخاره، آنگاه كه تصميم‌گيري دشوار گردد،ترغيب كرد. همچنين به هنگام رحلت حضرت رسول (ص) و بروز اختلاف نظر ميان صحابه در كيفيت دفن آن حضرت، به‌دنبال دو كس فرستادند كه يكى به شيوة مكيان زمين را مى‌شكافت و يكى به‌روش مدنيان لحد مى‌ساخت؛ آنگاه عبارت «اللهم خِرْلِرَسولِك» را بر زبان آوردند و امر را بر آن نهادند كه هر يك زودتر رسد، روش او را به‌كار بندند. استخاره و طلب كردن بهترين از خداوند نزد مذاهب گوناگون اسلامى امري پسنديده شمرده شده، و در اين باره احاديثى چند از پيامبر (ص) و ائمة اطهار (ع) نقل شده است
در حديثى نبوي به روايت جابر به چگونگى نماز استخاره پرداخته شده است. در اين حديث كه از منابع اساسى در مباحث فقهى مربوط به نماز استخاره به‌شمار مى‌آيد، دعاي ويژه‌اي نيز براي تعقيب اين نماز آمده است در منابع اماميه به علاوه، احاديث ديگري به نقل از ائمه(ع) در آداب نماز استخاره آمده است نماز استخاره نزد فقيهان از نمازهاي مستحب يا مسنون شمرده شده است. به‌اتفاق مذاهب فقهى، نماز استخاره دو ركعت است و بنا بر قول مشهور نزد مذاهب گوناگون، بهتر آن است كه در قرائت اين نماز پس از فاتحة الكتاب، در ركعت نخست سورة كافرون و در ركعت دوم سورة اخلاص خوانده شود در يك روايت امامى نيز قرائت سوره هاي حشر و رحمن در ركعت نخست و سوره‌هاي معوذتين و اخلاص در ركعت دوم توصيه شده است افضل آن است كه نماز استخاره در اماكن مقدس چون مساجد و مشاهد گزارده شود در روايات اماميه، نمونه‌هايى از توصيه به اقامة اين نماز در مسجد النبى(ص) و نيز به‌جاي آوردن آداب استخاره در مشهد امام حسين (ع) وارد شده است.
علاوه بر استخاره با گزاردن نماز، استخاره به معنى دعا به درگاه خداوند و طلب بهترين، در فرهنگ اسلامى جايگاه ويژه‌اي داشته است؛ گفتنى است كه ابن ادريس با ياد كردن اين نكته كه استخاره در زبان عرب اساساً به معناي دعاست ،بر اين جايگاه تأكيدي ويژه داشته، و بر لزوم پيراستن سنت استخاره از زوائد توصية اكيد كرده است دعاي 33 از صحيفة سجاديه نيايشى براي استخاره است و در آن از خداوند درخواست مى‌شود تا آنچه مشيت و خواستة حق است، الهام فرمايد. در جوامع روايى به آداب و سنن استخاره پرداخته شده، و رواياتى در اين باب به نقل از پيامبر اكرم و ائمة اطهار گردآوري شده است. آثار مستقلى نيز به‌خصوص از سوي عالمان امامى در موضوع استخاره تأليف شده است كه از آن ميان مى توان به طور خاص كتاب فتح الابواب از ابن طاووس را ياد كرد گفتنى است كه در برخى منابع علاوه بر نماز استخاره و دعا، به روشهاي خاصى نيز در اين مورد اشاره شده كه گاه سنديت آنها مورد بحث و تأمل بوده است:
1. استخاره به قرآن: نخست بايد به روايت اليسع قمى از امام صادق (ع) اشاره كرد كه به موجب آن شخص استخاره كننده به هنگام آماده شدن و قيام براي نماز، مصحف را مى‌گشايد و به نخستين امري كه در آن مى بيند، عمل مى‌كند. در شيوه‌اي ديگر كه طبرسى بدون ذكر مستند، آن را آورده است، شخص پس از به‌جاي آوردن نماز مخصوص و دعا، مصحف را مى گشايد و 7 برگ را شمرده، پاسخ خود را در برگ هفتم و سطر يازدهم مى جويد. از اشارات جسته و گريخته در منابع برمى‌آيد كه چنين روشهايى نزد گروههايى از اهل سنت نيز تداول داشته است در حديثى از امام صادق (ع) از تفأل به قرآن كريم نهى شده است و گاه در بيان وجه آن چنين گفته‌اند كه مراد از تفأل‌ِ منهى ، استفسار و پيش بينى حوادث آينده به قرآن است، يا اينكه در نهى نظر به تشبه به مردم جاهليت در تفأل و تطيّر بوده است. ملاك نهى هرچه باشد، برخى از علما سعى داشته‌اند تا فرقهايى را ميان تفأل به قرآن و استخاره به آن قائل شوند. گفتنى است كه برخى از عالمان اهل سنت نيز با پرداختن به مسألة تفأل به قرآن، آن را به دور از سنت دانسته، و مورد نقد قرار داده‌اند 2. استخاره با رقاع: در يكى از روشهاي استخاره با رقاع دو دستور «اِفْعَل » و «لا تَفْعَل » بر دو رقعه نوشته مى‌شود و استخاره كننده با به‌جاي آوردن آدابى خاص يكى از آن دو را بر مى دارد و به مقتضاي آن عمل مى كند. در روشى ديگر 6 رقعه به‌كار مى‌رود و آنچه در 3 رقعه متفقاً دستور «افعل» آيد، بدان عمل مى‌شود. روايت نخست بدون ضبط اسناد به يكى از ائمه(ع) منسوب گرديده، و روايت دوم از امام صادق(ع) نقل شده است. ابن ادريس و محقق حلى استخاره با رقاع را مورد انتقاد قرار داده، و برگرفته از اخبار غيرمعتبر دانسته‌اند. شيخ مفيد نيز بر شذوذ اين اخبار و ضعف اسناد آن اشاره نموده است برخى نيز چون علامة حلى و شهيد اول (همانجا) اين انتقاد را وارد ندانسته اند .
3. استخاره با سبحه (تسبيح): در اين نوع استخاره، پس از خواندن دعايى مخصوص، به اندازة يك قبضه از تسبيح را جدا كرده، دانه ها را دو دو مى‌شمارند؛ در صورتى كه بازمانده يك باشد، امر مورد نظر را خوب مى‌انگارند. برپاية آنچه شهيد اول (همانجا) يادآور شده، اين نوع «استخاره به عدد» در سده‌هاي نخستين اسلامى رواج نداشته است؛ تنها ابن طاووس بر پاية روايتى كه از امام غايب (ع) نقل كرده، استناد اين سنت را به ائمه (ع) باز گردانيده است
منابع
دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج 8، مدخل استخاره، (با اندکی تلخیص) (9 اردیبهشت 1391)
