اذان
اذان، اسم مصدر باب تفعيل[۱] يا اسمى است كه قائم‌مقام ايذان مى‌شود[۲] و به معناى اعلام مي‌باشد.
اذان در اصطلاح شرع، جملات مخصوصى است كه در مواردى از جمله اعلام وقت نماز و به عنوان مقدمه نماز، تشريع شده است.[۳] از نظر شيعه و برخى از اهل سنت، اين جملات به صورت وحى به وسيله جبرئيل بر پيامبر عرضه گشت؛[۴] اما مشهور اهل سنت، القاى فقرات اذان را در خواب به عبدالله بن زيد[۵] يا برخى ديگر از صحابه[۶] مى‌دانند.
جملات:
اذان شيعه هيجده جمله است: «اللّه أكبر»، چهار بار، «أشهد أن لا اله الا اللّه»، «أشهد أنّ محمّدا رسول اللّه»، «حىّ على الصّلاة»، «حىّ على الفلاح»، «حىّ على خيرالعمل»، «اللّه أكبر» و «لا اله الا اللّه» هر كدام دوبار.[۷]
به قول مشهور، جمله «أشهد أنّ عليّا ولىّ اللّه» جزء اذان نيست، ليكن از آن جا كه شهادت به توحيد و نبوت بدون شهادت به ولايت كامل نيست، پسنديده و مطلوب است كه بعد از جمله «أشهد أنّ محمّدا رسول اللّه» شهادت به ولايت اميرالمؤمنين و ساير معصومان عليهم‌السلام نيز آورده شود.[۸]
مشهور اهل سنت، با حذف حىّ على خيرالعمل و گفتن يك بار لا إله إلاّ اللّه در آخر اذان، آن را داراى 15 جمله مى‌دانند. آنان جمله «الصلوة خيرٌ مِن النوم» را در اذان صبح بعد از حى على الفلاح مى‌افزايند.[۹]
جمله «حىّ على خيرالعمل» نزد اماميه يكى از جملات اذان است كه در روايت معراج به آن تصريح شده است.[۱۰] و بر پايه منابع روايى، اين فقره در زمان ابوبكر و عمر در اذان گفته مى‌شد و عمر با اين پندار كه اين جمله مردم را از هر كارى به سوى نماز مى‌كشاند و از جهاد باز‌مى‌دارد، دستور داد آن را از اذان حذف كنند.(11)
اقسام اذان:
اذان به اذان اعلام و اذان نماز تقسيم مى‌شود. اذان نماز نيز يا اذان نماز جماعت است يا اذان نماز فرادا.
حكم تكليفى:
بحثى در مشروعيت اذان براى نمازهاى يوميه اعم از ادا و قضا نيست، ليكن در وجوب و استحباب آن اختلاف است. بيشتر فقها قائل به استحباب آن هستند. اذان براى غير نمازهاى واجب يوميه، مشروعيت ندارد. ليكن گفتن آن در گوش راست نوزاد در روز تولد يا پيش از افتادن ناف وى، در بيابان هنگام ترس از جنيان در گوش كسى كه چهل روز گوشت نخورده و نيز در گوش انسان تندخوى و نيز حيوان چموش، مستحب است.[۱۱]
شرايط صحت:
نيت (قصد قربت)، دخول وقت نماز، ترتيب و موالات بين جملات به معناى فاصله طولانى بين آن‌ها نينداختن به زبان عربى و درست خواندن از شرايط صحت اذان براى نماز است.[۱۲]
آداب:
رو به قبله اذان گفتن وقف بر آخر هر جمله، فاصله انداختن ميان اذان و اقامه به دو ركعت نماز يا سجده و يا يك گام به جلو برداشتن، صحبت نكردن بين جملات و بلند كردن صدا براى مرد، از آداب اذان نماز است.[۱۳]
اقتصار (رجوع شود: تخفيف) در اذان: مسافر و كسى كه عجله دارد، مى‌تواند جملات اذان را يك بار بگويد. براى زن نيز جايز است به تكبير و شهادتين بلكه تنها به شهادتين اذان بسنده كند.[۱۴]
پانویس
- ↑ المصباح‌المنير، ص 10؛ مقاييس‌اللغه، ج 1، ص 77، «اذن».
- ↑ لسان‌العرب، ج 1، ص 105، «اذن».
- ↑ جواهرالكلام، ج9، ص2ـ3.
- ↑ الكافى، ج1، ص302؛ الفقه الاسلامى، ج1، ص692.
- ↑ السيرة النبويه، ابن‌هشام، ج2، ص508.
- ↑ همان، ص509؛ السيره الحلبيه، ج2، ص96.
- ↑ جواهرالكلام، ج9، ص81.
- ↑ العروة الوثقى، ج1، ص602.
- ↑ مستمسك العروه، ج5، ص544ـ545.
- ↑ بحارالانوار، ج81، ص141.
- ↑ العروة الوثقى، ج1، ص 601-602.
- ↑ همان، ص 608-609.
- ↑ همان، ص 609-610.
- ↑ همان، ص602-603.
(11). همان، ص140.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم‌السلام، جمعى از پژوهشگران زير نظر سيد محمود هاشمى شاهرودى، مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بيت عليهم‌السلام، جلد 1، ص 327.
- اذان، سيد عباس رضوي، دائرة المعارف قرآن کريم، ج 2، ص 410-412.
