آرزو

آرزو یعنی اشتها، قوت جذب ملایم.انسان با آرزو همزاد است و با آرزو زندگی می­کند. شب هنگام به امید و آرزوی روزی سرشار از سعادت و موفقیت به بستر می­رود و صبح به امید طلوع دوباره خورشید و روزی توأم با سعادت از خواب برمی­خیزد.

انسان نمی­تواند از امید و آرزو و خواسته جدا باشد. آنچه ناپسند است و در آیات و روایات گوناگون ما را از آن نهی کرده­اند، داشتن آرزوی طولانی است؛ یعنی آرزوهایی که متناسب با میزان توانایی و استعداد و در محدوده قدرت ما و حتی عمر کوتاه ما نمی­باشد. چیزی که نکوهش شده «طول امل» یعنی آرزوهای غیرمعقول و غیرمنطقی و دور از دسترس است که معمولا جز غم و غصه و حسرت و غلطیدن به ورطه گمراهی و دور شدن از حدود شرع و چارچوب دین ثمری ندارد.

واضح است که اصل «آرزو» و «اميد» نه تنها مذموم و نكوهيده نيست بلكه نقش بسيار مهمى در حركت چرخ هاى زندگى و پيشرفت در جنبه هاى مادى و معنوى بشر دارد. آرزوهاى سازنده و بلند انسان را به سازندگى خويش دعوت مى كند و سبب تكامل و ترقى روحى او مى شود.

اگر آرزوها متوجه ارزش هاى والاى انسانى باشد و يا جنبه مردمى و اجتماعى پيدا كند و در مسير تكامل و پيشرفت واقعى انسان ها و درجات كمال قرار گيرد و انسان را به تلاش و كوشش بيشتر در اين راه ها وادارد، بدون شك چنين آرزویی هر قدر طولانى بوده باشد، نه تنها نشانه پستى نيست كه نشانه كمال انسان است.

اميد و آرزو نسبت به آينده نيروى محرك انسان براى تلاش ها و كوشش هاست و اگر چراغ پرفروغ اميد و آرزو در دل انسان خاموش گردد، در واقع روح او مى ميرد، نشاط زندگى از او رخت برمى بندد و انسان را به موجودى سست و بى هدف و بى تلاش مبدل مى كند.

اصولا همت انسان به اندازه آرزوهاى مثبت اوست، هر قدر دامنه آنها گسترده تر باشد همت او والاتر است و جالب اين كه از روايات اسلامى نيز به خوبى استفاده مى شود كه خداوند به مقدار اين آرزوها به افراد باايمان، اجر و پاداش مى دهد، چرا كه نشانه آمادگى روح و جسم آنها براى انجام هر چه بيشتر اعمال صالح است و حتى از روايات استفاده مى شود كه اگر انسان آرزوى خوبى براى رضاى خدا داشته باشد از دنيا بيرون نمى رود مگر اين كه خداوند او را به آرزويش مى رساند

در حديثى از رسول خدا صلى الله عليه و آله مى خوانيم: «مَنْ تَمَنَّى شَيْئاً وَ هُوَ لِلّهِ عَزَّ وَ جَلَّ رِضاً، لَمْ يَخْرُجْ مِنَ الدُّنْيَا حَتَّى يُعْطَاهُ؛ كسى كه آرزوى چيزى كند در حالى كه رضاى خداوند متعال در آن باشد از دنيا خارج نمى شود مگر اين كه به خواسته خود مى رسد».

اقسام آرزو

علمای اخلاق آرزو را بر دو قسم تقسیم می­کنند:

1. آرزوهای صادق، مثبت و سازنده كه همچون آب حیات، وجود آدمی را سیراب و پرثمر ‌ساخته و نشاط و معنویت انسان را بیشتر می­کنند.
2. آرزوهای كاذب و دور و دراز و به تعبیر دیگر طول امل که از مهم‌ترین رذایل اخلاقی بوده و انسان را از خدا دور ‌ساخته و به انواع گناهان آلوده می‌كنند. این آرزوها همچون سراب در بیابان زندگی ظاهر می‌شوند و هر لحظه انسان را تشنه‌تر می‌سازند تا از شدت تشنگی هلاك سازند.

البته اصل آرزو و امید نه تنها مذموم و نكوهیده نیست بلكه نقش بسیار مهمی در حركت چرخ‌های زندگی و پیشرفت در جنبه‌های مادی و معنوی بشر دارد. همان‌گونه كه در حدیث معروف نبوی آمده است:

«الْأَمَلُ رَحْمَةٌ لِأُمَّتِی وَلَوْلَا الْأَمَلُ مَا رَضَعَتْ وَالِدَةٌ وَلَدَهَا وَلَا غَرَسَ غَارِسٌ شَجَرا؛ امید و آرزو، برای امت من رحمت است و اگر امید و آروز نبود هیچ مادری فرزندش را شیر نمی‌داد و هیچ باغبانی نهالی نمی‌كاشت».

آرزوهای پسندیده‌ از نظر قرآن

امید و آرزوی پسندیده‌، دلبستن به آینده‌ای است که دسترسی به آن معقول است و با تلاش می‌توان به آن رسیده و این یک امر فطری است‌.

«فَمَن کَان‌َ یَرْجُوا لِقَآءَ رَبِّه‌ِ فَلْیَعْمَل‌ْ عَمَلاً صَـَلِحًا وَ لاَیُشْرِکْ بِعِبَادَة‌ِ رَبِّه‌ِ أَحَدَا»؛ پس هر که به لقای پروردگارش امید دارد، باید کاری شایسته انجام دهد و هیچ کس را در عبادت پروردگارش شریک نکند!

در این صورت بدون شک‌، امید و آرزو عامل حرکت چرخ‌های زندگی انسان‌ها است‌ که حتی اگر یک روز از دل‌های مردم جهان برداشته شود نظام زندگی به هم می‌ریزد و کمتر کسی دلیلی بر فعالیت و تلاش و جنب و جوش خود پیدا می‌کند.

آرزوهای پسندیده شاخص‌هایی دارد. مثل واقعی بودن‌، قابل تحقق بودن‌، عاقلانه و منطقی بودن‌، مشروع بودن‌، دربردارنده سعادت و کمال نهایی انسان بودن و...

منابع

• آرزوهای طولانی، علی اکبریان تبریزی، سایت پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام (بخش فرهنگ علوم انسانی و اسلامی)، تاریخ بازیابی: 24 آبان 1391.
• ناصر مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ج2.