مقبرة الشهداء جنگ احد
| |
|
کشور |
عربستان |
|
شهر |
مدینه |
| |
| |
| مشاهده در نقشه | |
پس از غزوه احد مسلمانان به دفن شهدای این غزوه پرداختند و به یاد آنان، مقبره ای در دامنه کوه احد ایجاد شد که همیشه مورد احترام مسلمانان بوده است و بهترین عزیزان اسلام از مهاجر و انصار در آنجا دفن شده اند. حمزه و دو تن از دیگر شهدا در یک قسمت و دیگر شهیدان در فاصله 25 متری آنها مدفون شده اند. علاقه و علقه مسلمانان با کوه احد، آن اندازه بود که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: احد، کوهی است که ما را دوست دارد و ما نیز آن را دوست داریم.[۱]
محتویات
تاریخچه مقبره الشهداء
قبر شریف و حرم مطهّر حضرت حمزه و شهدای احد سلام الله علیهم از قرن دوم هجری دارای قبه و بارگاه بوده تا اینکه در سال 1344 هـ.ق به وسیله وهابیان تخریب گردید. سمهودی از عبدالعزیز (قدیمی ترین مدینه شناس) نقل می کند: «إنّه کان علی قبر حمزة قدیما مسجد»؛[۲] سمهودی سپس می گوید: «وذلک فی المأة الثانیة». گفتار عبدالعزیز به قرن دوّم مربوط است.
ابن جبیر جهانگرد معروف (متوفای 614) که در سال پانصد و هفتاد و نه به زیارت حرمین شریفین مشرّف شده، می گوید: «وعلی قبره رضی الله عنه مسجد مبنی والقبر بِرحبته جوفی المسجد».[۳] «مسجدی بر روی قبر حمزه رضی الله عنه ساخته شده است و قبر در فضای داخلی مسجد قرار گرفته است.»
ابن نجار، مدینه شناس قرن هفتم (متوفّای 643) که تقریبا شصت و چهار سال پس از دیدار ابن جبیر از حرم حضرت حمزه، کتاب خود را نگاشته است، می نویسد: در سال پانصد و نود و نه مادر خلیفه عباسی، ناصر لدین اللّه [۴] برای حمزه حرم بزرگی بنا نهاد وضریحی منقش از چوب ساج بر قبر او نصب کرد واطراف حرم را دیوار کشید و براین حرم دری ازآهن گذاشت که این در، روزهای پنج شنبه به روی زائران باز است. [۵]
سمهودی (متوفای 911) حرم حضرت حمزه سلام الله را به همان شکلی که ابن نجار در سه قرن قبل از وی توصیف کرده است مشاهده نموده، می گوید: «وعلیه قبّة عالیة حسنة مُتْقَنَةٌ وبابُه مُصفّح کلّه بالحدید بَنَتْهُ اُمّ الْخلیفة الناصر لدین اللّه کما قاله ابن النجار وذلک فی سنة تسعین وخمسمائة، قال: وجعلت علی القبر ملبنا من ساج وحوله حصباء وباب المشهد من حدید یُفتح کلّ یومِ خمیسٍ...» [۶]
مرحوم سید اسماعیل مرندی که در سال هزار و دویست و پنجاه و پنج و سه قرن و نیم پس از سمهودی به مدینه و به زیارت قبر حضرت حمزه سلام الله مشرّف شده است، می گوید: «قبر حضرت حمزه، عمّ رسول خدا صلی الله علیه و آله در آنجا (احد) است. قبّه و صحن دارد. یک صندوق چوبی دارد. بالای قبر مطهّر پرده انداخته اند...» [۷]
رفعت مصری،[۸] نوزده سال پیش از تخریب حرم حضرت حمزه سلام الله را زیارت کرده است، او درباره حرم و ضریح حضرت حمزه می گوید: این مسجد (حرم) دارای بنایی محکم و در عین حال ساده و خالی از تزیینات و دارای گنبدی است که در بالای ضریح حمزه قرار گرفته است و بر این ضریح پرده ای ملیله دوزی کشیده شده است، پارچه این پرده از جنس پرده در کعبه است که در مصر بافته می شود و در یک طرف آن نوشته شده است: بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ، قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلَی شَاکِلَتِهِ فَرَبُّکُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدَی سَبِیلاً (آیه 84 سوره اسراء) و در طرف دیگرش نوشته شده است: بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ، هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَی وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَکَفَی بِاللّه ِ شَهِیدا (آیه 33 سوره توبه)
ریچارد بورتون، جهانگرد انگلیسی که در سال 1853 میلادی تقریبا یکصد و پنجاه سال پیش، از احد دیدار کرده است، می نویسد: اینک در جایگاهی که حمزه به شهادت رسیده، قبّه و گنبد محکمی بنا گردیده است. [۹]
زیارت قبور شهدا، سنت نبوی
محدّثان و مورّخان نقل کرده اند که: «پیامبر خدا صلی الله علیه و آله هر سال به زیارت قبور شهدا می رفتند و خطاب به آنان می گفتند: «السَّلامُ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدّار» [۱۰] حضرت زهرا سلام الله علیها نیز بنا بقول امام صادق علیه السلام، روزهای دوشنبه و پنج شنبه به زیارت شهدای احد می رفتند.[۱۱] امام صادق علیه السلام دستور به عدم ترک زیارت شهدای احد داشتند.[۱۲]
تبرک جستن به خاک شهدای احد
پيش از تسبيح گلى، حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها تسبيحى داشت از نخ پشمين كه به آن گره هاى متعدد زده بود و آن را مى‌گرداند و تسبيح و تكبير مى‌گفت، تا آن كه حضرت حمزه در جنگ احد به شهادت رسيد. آنگاه از تربت او تسبيحى ساخت. [۱۳]
گفتار سمهودی، مدینه شناس معروف نشانگر آن است که مسلمانان از گذشته های دور به عنوان تبرّک و استشفا، خاک اطراف قبر حضرت حمزه را به اوطان خویش حمل و به صورت هدیه مدینه منوره، در میان اقوام و دوستان خود توزیع می کردند . می گوید: زرکشی [۱۴] حمل تربت حمزه را از خاک سایر نقاط مدینه مستثنی دانسته و به دلیل اینکه مسلمانان در طول قرن های متمادی این تربت را برای استشفا و مداوای سردرد به شهر و دیار خود حمل می کردند تجویز نموده است.[۱۵] و همچنین او از احمد بن یکوت نقل می کند درباره حمل خاک قبور شهدا از وی سؤال نمودند، و او چنین پاسخ داد: اشکال ندارد؛ زیرا از گذشته های دور حمل خاک قبر حمزه در میان مسلمانان مرسوم بوده است. [۱۶] و باز او از ابن فرحون نقل می کند که در دوران ما هم مانند گذشته رسم بر این است که مسلمانان از خاک موجود در نزدیکی قبر حمزه به صورت تسبیح و گردن بند ساخته، به شهر و دیار خویش حمل می کنند. [۱۷]
دونالدسون جهانگرد غربی که چند سال قبل از تخریب آثار مدینه از این شهر دیدار کرده، ضمن گزارش از اُحد و حرم حضرت حمزه سلام الله می نویسد: «در پیرامون قبور شهدا، خاک سرخ رنگی وجود دارد که به حمزه علیه السلام نسبت داده می شود و مردم با آن تبرّک می جویند.» [۱۸]
سالم بودن اجساد شهدا
در سال چهل و نه هجری و پس از گذشت چهل و شش سال از جنگ اُحد از طرف معاویة بن ابوسفیان - خلیفه وقت - دستور صادر شد که در اُحد قناتی حفر کنند. با آماده شدن قنات، منادی در مدینه اعلان کرد: افرادی که در احد شهید دارند برای در امان ماندن اجساد و قبور آنان از نفوذ و جریان آب، این قبور را نبش و اجساد شهدا را به محلّ دیگر انتقال دهند و بر اساس این دستور به نبش قبور شهدا اقدام گردید. قبر حضرت حمزه، عمرو بن جموح و عبداللّه پدر جابر انصاری سلام الله علیهم شکافته شد. کارگزاران معاویه با تعجّب مشاهده کردند که این اجساد تر و تازه مانده اند؛ به گونه ای که گویی دیروز دفن گردیده اند. حتّی لباسها و قطیفه ها و علفهایی که آنان را پوشش می داد با همان وضع باقی است و کوچکترین تغییری در آنها رخ نداده است؛ به طوری که وقتی بیل کارگر به پای حضرت حمزه سلام الله خورد، خون جاری گردید.[۱۹]
پانویس
- ↑ صحیح بخاری، حدیث 1411، 2736 و 3187 ؛ صحیح مسلم، حدیث 1392، باب «اُحد جبل یحبّنا ونحبّه»؛ ابن شبه تاریخ المدینه، ج1، ص81
- ↑ سمهودی، وفاء الوفا، ج3، ص922
- ↑ ابن جبیر، رحله، ص44
- ↑ الناصر لدین اللّه عباسی، چهارمین خلیفه عباسی است، تولد وی در سال 553 وفاتش در سال 622 و دوران خلافتش چهل و هفت سال بوده است. حرم حضرات ائمه بقیع علیهم السلام و عباس عموی پیامبر را تعمیر کرد. مادرش زمرّد نام داشته است. سیوطی، تاریخ الخلفا، قمی تتمه المنتهی.
- ↑ ابن نجار، اخبار مدینة الرسول، ص58
- ↑ سمهودی، وفاء الوفا، ج3، ص921
- ↑ توصیف مدینه، به نقل از فصلنامه «میقات حجّ»، ش5، ص119
- ↑ ابراهیم رفعت پاشا چهار سال و آخرین بار در سال 1325 به عنوان امیر الحاج از سوی پادشاه مصر در مراسم حج شرکت نموده و از این سفرها خاطرات و مشاهدات خود را جمع آوری و در دو جلد به نام «مرآت الحرمین» منتشر ساخته است.
- ↑ موسوعة العتبات المقدّسه، ج3، ص288
- ↑ ابن شبّه، تاریخ مدینه، ج1، ص132 ؛ سمهودی، وفاء الوفا، ج3، ص932 ؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج15، ص40 ؛ ابن کثیر، تاریخ، ج4، ص45
- ↑ کلینی، کافی، ج4، ص561 ؛ شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج2، ص879 ؛ واقدی به نقل از ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج15، ص40 ؛ سمهودی وفاء الوفا، ج3، ص932 ؛ مجلسی، بحار الأنوار، ج36، ص353 وج43، ص90 وج79، ص169 وج99، ص30 ؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج1، ص114
- ↑ کلینی، کافی، ج4، ص561
- ↑ بحارالانوار، ج 82، ص 333.
- ↑ بدرالدین ابوعبداللّه زرکشی مصری منهاجی (متوفای 794) صاحب کتاب سلاسل الذهب در علم اصول و زهرالعریش فی احکام الحشیش وکتاب های دیگر.
- ↑ سمهودی وفاء الوفا، ج1، صص117 ـ 116
- ↑ همان
- ↑ همان
- ↑ موسوعة العتبات المقدّسه، ج3، ص219
- ↑ ابن شبه، تاریخ المدینه، ج1، ص133 ؛ طبری، تاریخ، ج2، ص319 ؛ ابن کثیر، تاریخ، ج4، ص43 ؛ دیاربکری، تاریخ الخمیس، ج1، ص443 ؛ ابن نجار، اخبار مدینة الرسول، ص57 ؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، صص14، 264؛ سبکی، شفاء السقام، ص162 ؛ ابن اثیر، اُسد الغابه، ج2، ص55 ؛ سمهودی، وفاء الوفا، ج3، ص938 ؛ ابن کثیر، تاریخ، ج4، ص43
منابع
- آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان.
- حرم حضرت حمزه (علیه السلام) در بستر تاریخ، محمدصادق نجمی، منشأ مقاله: میقات حج 1379 شماره 33.
آرشیو عکس و تصویر
مقبره حضرت حمزه سلام الله و شهدای احد قبل از تخریب
ضریح حضرت حمزه سلام الله قبل از تخریب در سال 1272 شمسی
تصویر هوایی از منطقه احد و فاصله آن تا مسجدالنبی
قبور شهیدان حضرت حمزه، عمرو بن جموح و عبداللّه پدر جابر انصاری سلام الله علیهم بعد از تخریب
موقعیت کوه احد و مقبره شهدای احد
تصویر هوایی از مزار حضرت حمزه سلام الله و شهدای احد
تصویر شبانه مسجد سیدالشهدا در کنار مزار حضرت حمزه سلام الله و شهدای احد
شبستان مسجد سیدالشهدا در کنار مزار حضرت حمزه سلام الله و شهدای احد
محراب مسجد سیدالشهدا در کنار مزار حضرت حمزه سلام الله و شهدای احد
موقعیت مکانی سپاه اسلام و سپاه کفر در جنگ احد (1.مکان استقرار سپاه اسلام - 2. مکان استقرار تیراندازان - 3. مکان استقرار سپاه ابوسفیان - 4. محل جنگ تن به تن (نقطه آغازین جنگ) - 5. محل درگیری دو سپاه - 6. محل هجوم سواران کفار به فرماندهی خالد بن ولید - 7. محل شهادت حضرت حمزه سلام الله - 8. قبر شهیدان حضرت حمزه، عمرو بن جموح و عبداللّه پدر جابر انصاری سلام الله علیهم)
