عبدالحی گردیزی

نام کامل	عبدالحىّ بن ضحاک گردیزى
زادگاه	غزنین
وفات	حدود ۴۴۰ قمری
اساتید	ابوریحان بیرونى،...
آثار	زین الأخبار،...

«عبدالحىّ بن ضحاک گردیزى» (زنده در ۴۴۰ ق)، مورخ و جغرافی‌دان برجسته مسلمان ایرانى در قرن پنجم هجرى است. مهمترین اثر او کتاب «زین الأخبار» مشهور به «تاریخ گردیزى» است که یکی از متون تاریخی عمومی کهن به زبان فارسی می‌باشد.

زندگی‌نامه

ابوسعید عبدالحى بن ضحاک گردیزى، از مورخان ایرانى است که در نیمه اول قرن پنجم هجرى، در روزگار سلطنت عبدالرشید بن سلطان مسعود غزنوى (۴۴۱-۴۴۴ ق) در غزنین مى‌زیست. از احوال او اطلاعاتى در دست نیست، جز این که منسوب به گردیز است و آن منطقه‌اى در یک منزلى غزنه بر جاده‌ى هند می باشد.

گردیزى در اواخر زندگى ابوریحان بیرونى (م، ۴۴۰ ق) با او دیدار نموده و از او دانش‌اندوزى کرده و شاید با ابوالفضل بیهقی نیز حشر و نشر داشته است.

آثار و تألیفات

اثر برجسته‌ى گردیزی، «زین الأخبار» مشهور به «تاریخ گردیزى» است. او این نام را به مناسبت نام مخدوم خویش -زین الملة عبدالرشید بن مودود غزنوى- برگزیده است. «زین الاخبار» مشتمل بر تاریخ جهان و اسلام از قدیم‌ترین روزگار تا اندکى بعد از ۴۴۰ قمری است، که به نثرى پخته نوشته شده است. این کتاب از آثار ادبی ـ تاریخی بلکه از شاهکارهای نثر فارسی به شمار می‌رود.

از مختصات کلام گردیزى، رعایت جانب ایجاز، ذکر رئوس حوادث و اجتناب از اطناب و عدم ورود در جزئیات است. با آنکه در کلام وى لغات عربى کم نیست، اما شیوه نگارش او کهنه و نزدیک به نثر سامانى است. صفحه‌هاى ابتدایى این کتاب در دسترس نیست و مطالب موجود با شرح سلسله پیشدادیان آغاز مى‌گردد و پس از آن به سرگذشت کیانیان و ملوک الطوایف (اشکانیان) و ساسانیان پرداخته شده است، سپس به ملوک اسلام و سرنوشت امیران خراسان رسیده است و به ذکر اعیاد ملل گوناگون، مانند جهودان و ترسایان و مغان و هندوان هم پرداخته و کتاب را با معارف و انساب رومیان به پایان برده است. آخرین واقعه‌ای که در کتابش آورده مربوط به سال ۴۳۲ ق. می‌باشد.

منابع

• "عبداللّه الحی گردیزی"، دائرةالمعارف مؤلفان اسلام، ج۳، ص۱۷۸.
• اثرآفرینان، انجمن مفاخر فرهنگی، ج۴، ص۱۴۶.
• "گردیزی، عبدالحی بن ضحاک"، ویکی نور.