سید احمد شبیری زنجانی

نام کامل	سیداحمد حسینی (شبیری) زنجانی
زادروز	1308ق
زادگاه	زنجان
وفات	1352/08/05
مدفن	قم، جوار حضرت معصومه (س)
اساتید	شیخ عبدالکریم حائری ، حاج میرزا محمدصادق خاتون آبادی ،حاج شیخ محمدرضا نجفی اصفهانی و...
آثار

آیت‌اللَّه سید احمد شبیری زنجانی (1308ق – ۱۳۵۲ ش) از فقها و مدرسین شیعه در قرن چهاردهم هجری است. تحقیق و تدریس و حضور در مجامع علمی از فعالیتهای شاخص این عالم در طول حیات خویش است.

ولادت

مرحوم آیت‌اللَّه العظمی سیداحمد حسینی (شبیری) زنجانی در سال 1308 قمری در شهر زنجان به دنیا آمد و تحصیلات دوره مقدماتی و سطوح را در زادگاه خودشان به پایان برده، بعد از مدتی تدریس در مدرسه شاهی، برای ادامه تحصیل و تكمیل مبانی علمی و استفاده از مرحوم آیت اللّه حائری در سال 1346قمری مهاجرت به قم و سرانجام به حكم استخاره‌ای كه نموده بودند، عزم رحیلش مبدل به اقامت ابدی شد. آن مرحوم در این باره می‌فرماید:

«حقیر در بدو تشرفم به قم كه در سنه هزار و سیصد و چهل و شش (بود)، قصد اقامت دائمی را نداشتم و مخصوصا قیام حوزه قم را بسته به وجود مرحوم آیت اللّه حائری(می‌دانستم) و خیال می‌كردم كه بعد از وی بقاء و استمراری (نخواهد بود)، بالاخص كه در آن اوان باد مخالفت نیز وزیدن گرفته( و) گلهای این گلشن را از شاخه‌ها پراكنده می‌نمود، این بود كه بنایی بر اقامت دائمی در قم نداشتم، ولی به حكم استخاره‌ای (كه) آیه شریفه (اقیموا الدین و لا تتفرقوا) آمد، حقیر اطمینان بر استقرار این حوزه شریفه پیدا كرده قصد اقامت موقتی خود را (تبدیل) به مجاورت دائمی كردم. باری قریب ده سال زمان حیات مرحوم حائری را درك كرده از مجالس بحث وی استفاده نمودم.»

فعالیت‌های اجتماعی در زنجان

معظم له به هنگام اقامتشان در زنجان، علاوه بر اینكه از مبرزین فضلاء زنجان بوده و از مدرسین مهم سطوح در این شهر به شمار می‌رفتند، از نظر فعالیت‌های اجتماعی هم، شاید شخص منحصر به فرد این شهر بودند، در غالب فعالیت‌های دینی مربوط به اهل علم و گاه مربوط به مسائل مهم شهر، سهم عهده داشتند. مرحوم آیت اللّه حاج سید محمد زنجانی (م 1355) كه از بزرگان زنجان بودند، در مواقع ضروری با همكاری وی بازار را تعطیل می‌نمود، بستن بازار و باز كردن آن در واقع در دست این آقایان بود، هر چند كه به حسب ظاهر در دست بعضی از رؤسا بازار قرار داشت، در سال 1344 كه ابن سعود، قبور ائمه طاهرین را در مدینه خراب كرد، مرحوم آیت اللّه حاج میرزا مهدی میرزایی زنجانی كه در رأس روحانیت زنجان قرار داشت و از فضلاء و مدرسین هم، مرحوم آیت اللّه زنجانی كه ریاست طلبه ‌ها را داشت، این دو به شهرستانهای مختلف نامه نوشتند كه روز هشتم شوال به عنوان ابراز انزجار از این جنایت هولناك تعطیل رسمی شود. ایشان می‌فرمود: من در روز هشتم شوال ( سال دیگر) در یكی از شهرهای خارج ایران بودم، دیدم همه شهر تعطیل است، تعجب كردم و از علتش پرسیدم، گفتند: امروز هشتم شوال مطابق با روزی است كه وهّابی‌ها دست به این فاجعه عظیم زدند.

مدرسه سید در زنجان كه بزرگترین مدرسه این شهر و خیلی معتبر بوده و موقوفات بسیار مفصلی داشت و مرحوم آیت اللّه زنجانی 25 سال در آن به تحصیل و تدریس پرداخت، اداره این مدرسه و تعیین طلاب آن به طور عمده با ایشان بود ( البته تولیت آن مدرسه با مرحوم آیت اللّه میرزا محمود امام جمعه بود) آن فقید سعید در سال 1344 كتاب خیرالامور را در آنجا نوشت.

فعالیت‌ها در قم

آن سید والاتبار « پس از رحلت آیت اللّه حائری(ره) به مرحوم آیت اللّه «حجّت» پیوسته و به واسطه كسالت آن مرحوم قسمتی از كارهای ایشان را كه از آنها جواب استفاتائات بوده به عهده گرفته و در موقع بیماری آن مرحوم رسما در سه موقع صبح و شب به جای ایشان اقامه نماز جماعت نمود. تا سال 1390قمری كه به واسطه كسالت درد پا و ضعف مزاج از آمدن به نماز خودداری و آن را به فرزند ارجمندش حاج آقا سید موسی واگذار و خود معتكف در خانه شده و به تألیف و مطالعه پرداخته (است).»

در كنار تألیفات در دو جلسه بحث مهم شركت می‌كرد: یكی جلسه‌ای كه مؤسس آن مرحوم آیت اللّه العظمی صدر(م ) 1373و آیت اللّه زنجانی در آن شركت فعال داشته و از اركان آن به شمار می‌رفت و غالبا جلسات در منزل ایشان تشكیل می‌شد. در این جلسه بر برخی از كتب فقهی مانند مجمع المسائل آیت اللّه حائری وسیلة النجاة، و عروة الوثقی حاشیه زده‌اند.

جلسه بحث دوم نیز جلسه‌ای بود كه آن مرحوم و حضرت امام خمینی (ره)دو ركن عمده آن محسوب می‌شدند. ایشان در همان سال ورود به قم توسط مرحوم آیت اللّه حاج میرزا عبداللّه مجتهدی تبریزی (م ) 1366با حضرت امام آشنا شده و چنان با هم رفیق و صمیمی گردید كه نظیر آن كمتر دیده می‌شود.

نماز جماعت فیضیّه:

آن وقت‌ها كه حضرت آیت اللّه آقای زنجانی در مدرسه فیضیّه قم نماز جماعت اقامه می‌فرمودند، نماز باشكوهی برپا می‌شد و حضرت امام رحمةاللّه علیه در صف اول جماعت پشت سر آن مرحوم به نماز جماعت می‌ایستادند و اگر موقعی آن مرحوم حضور نداشتند و یا دیر می‌آمدند حضرت امام به نماز می‌ایستادند و آن مرحوم اگر می‌آمدند به ایشان اقتداء می‌كردند.»

خصوصیات اخلاقی

1- دوری از جاه و مقام: آن فقیه بزرگوار از هوای مال و جاه كاملا پاك بود. فرزند ایشان حضرت آیت اللّه حاج سید موسی شبیری زنجانی می‌فرمایند: در مدتی كه من با ایشان بودم حس نكردم كه یك قدم برای مقام بردارد و همین طور در مسائل مالی.

2-توكّل: آن مرحوم هیچ وقت غصّه آینده را نمی‌خورد و در كارها به خداوند اتكال می‌كرد و با تمام وجود خویش به این معنی ایمان داشت. داستانهایی در این زمینه نقل شده است كه در این مختصر نمی‌گنجد.

3- شكر: از دیگر خصوصیات ایشان مسأله شكر بود. هم شكر خالق، هم شكر مخلوق، اگر از كسی مختصر محبتی می‌دید، آن را از نظر دور نمی‌داشت و به جهت توقع نداشتن از اشخاص، روح شكرگذاری در وی پدید گشته بود، در مورد نعم الهی نیز به نحو عجیبی به آن نعمتهایی كه معمولِ افراد از آن غافلند متوجه بوده و شكرگزاریها از آنها بود، از مرحوم آیت اللّه حاج شیخ مرتضی حائری( م ) 1406نقل شد كه می‌فرمود: آقای زنجانی مرد كاملا صادق و درستی بود.

شنیده‌ام كه در وصیت نامه شكرهائی كرده است، این شكرها همه‌اش راست بود و مصنوعی نبود بلكه از درون قلب ایشان برخاسته بود.

4- علاقمند و خیرخواه مردم: آن مرحوم نسبت به عموم، خیرخواه و به نوع مردم علاقمند بود و بدین جهت بود كه تا حد امكان، افعال مؤمنین را حمل بر صحت می‌كرد و همین ویژگی سبب شده بود كه در قضاء حوائج مؤمنین بسیار ساعی باشد، هر كار را اگر محذور شرعی نداشت، هر چند مشكل و سخت بود، متكفّل می‌شد و از اینكه حاجت یك انسان گرفتار و دردمند را رفع نموده است خوشنود می‌شد.

5- حل مشكلات مردم: آزادی از بند تعیّنات دنیوی و تشریفات ظاهری، به وی امكان می‌داد كه كارهای بسیار مهم را به راحتی انجام دهد. نقل است شخصی كه به تقوا معروف نبود از دنیا می‌رود، نزد عده‌ای از علماء می‌روند كه بر جنازه او نماز بخوانند ولی آنها حاضر نمی‌شوند، پیش ایشان( آقا سید احمد) می‌آیند و ایشان بر آن میت نماز می‌گذارد و می‌گوید: شرط نماز میت عدالت متوفی نیست، بلكه مسلمان بودی وی كافی است، این شخص هم، مسلمان بود و هر چند كه مسلمان فاسقی بود.

6- شجاعت: از مرحوم آیت اللّه حاح شیخ مرتضی حائری حكایت شد كه مرحوم آیت اللّه زنجانی را از نظر شجاعت خیلی عجیب می‌دانست و می‌فرمود: مطالبی را كه هیچ كسی جرأت گفتن و انجام دادن آن را ندارد، ایشان به آن اقدام می‌كند و از هیچ كس هم وحشت و باكی ندارد.

7- عبادت و تهجد: ایشان با چنان شوقی نماز شب می‌خواند و دعاهای آن را قرائت می‌كرد كه انسان را زیر و رو می‌نمود، و انسان می‌فهمید كه معانی عمیق این ادعیه در وی اثر كرده است. خواندن نماز شب را هم از دوران جوانی خود شروع كرده بود.

ویژگیهای فقهی و علمی

1- احاطه فوق العاده به فقه و مبانی فقهاء: مرحوم آیت اللّه زنجانی احاطه فوق العاده‌ای به فقه و مبانی فقهاء داشت و مرحوم حضرت آیت اللّه العظمی حاج شیخ محمد علی اراكی از این جهت بسیار ایشان به دیده اعجاب می‌نگریست و می‌فرمود: آقای زنجانی یك شبه، تمام قسمت صلاة از یك كتاب فقهی را از حفظ حاشیه زد، شش جلد جواهر مانند انگشتر در دستهای ایشان است كه آن را به هر طرف بخواهد می‌گرداند.

2- ذوق فقهی قوی: ذوق فقهی ایشان در اثر ممارست، خیلی قوی شده بود و بدین جهت، فقهی روشن و بی تكلف را واجد بود. روایات را بسیار صاف و عربی و بدون ابهاماتی كه معمولا بر اثر ممارست ذهن با اصطلاحات علمی و دروس معمول حوزه پدید می‌آید، معنی می‌كرد، به گونه‌ای كه دل انسان می‌پذیرفت، با وجود اینكه خود كاملا مراحل درسی را طی كرده بود.

3- اعتقاد به علمی شدن فقه: ایشان بر این اعتقاد بود كه فقه باید به گونه‌ای باشد كه قابل پیاده شدن و عمل گشتن باشد. مثلا در مسأله عدالت كه برخی از علماء تضیقات فراوانی در اصل این موضوع و در روش اثبات آن قایل بودند، می‌فرمود: قوانین اسلام كه قوانین خیالی نیست، احكام بسیاری بر پایه عدالت تنظیم شده است، مانند امامت جماعت، ولایت، قضاوت، شهادت، افتاء و طلاق و امور دیگر كه اساس مجتمع بر آن استوار است، لذا نباید در این مسأله آن تنگ نظری عده‌ای را پذیرفت. مسائل بسیاری را كه فقیه باید به جهت ولایت، آنها را اعمال كند و فقهاء خودشان از نظر فقهی فتوی به جواز دهند ولی به جهاتی متصدی نمی‌شدند مانند طلاق زنی كه شوهرش مفقود شده یا از دادن نفقه و كِشوَة امتناع می‌ورزد، ایشان كه محذورات خارجی نداشت این موارد را عهده‌دار می‌شد و می‌فرمود: اسلام كه دین ناقص نیست، دین باید جوابگوی این احتیاجات و مشكلات باشد. در ابتداء زمانی كه رادیو اختراع شد، برخی از مقدسین از گوش دادن به آن خودداری می‌كردند، ولی آن عالم متقی با اینكه در صف مقدسین بود پای رادیو می‌نشست و می‌فرمود: معنی ندارد كه این وسیله اخباری حرام باشد زیرا اسلام یك دین جهانی است و باید احكام آن به تمام مردم عالم ابلاغ شود، حرمت چنین وسیله خبررسانی با جهانی بودن اسلام سازگار نیست.

4- پرهیز از تشقیق در جواب استفتاء: ایشان می‌فرمود: در جواب استفتاء نباید تشقیق شقوق كرد و گرنه سوال كننده در فهم مراد، گیج شده و نمی‌تواند جواب را بر مورد سؤال تطبیق كند، بلكه باید بر طبق صورت متعارف در عرف مردم، پاسخ نوشت و عقیده داشت كه بحثهائی را كه متناسب با حوزه‌های علمیه است و به جهت تقویت ذهن و فكر، مفید می‌باشد، نباید با جواب استفتائی كه مورد احتیاج مردم است مخلوط كرد و خود ایشان نیز عملا این دو را از هم جدا می‌كرد، بدین جهت جواب مسائل فقهی را خیلی كوتاه و مختصر و قابل فهم می‌نوشت.

استادان ایشان

در زنجان

اساتیدی که آیت الله سید احمد حسینی زنجانی در زنجان از محضر مبارکشان استفاده کرده اند عبارتند از:مرحوم آیت اللّه حاج شیخ زین العابدین زنجانی،مرحوم آیت اللّه میرزا عبدالرحیم فقاهتی،مرحوم آیت اللّه آقا میرزا ابراهیم فلكی حكمی زنجانی ،مرحوم آیت اللّه آقا شیخ عبدالكریم خوئینی زنجانی،عالم مجاهد آقا میرزا احمد زنجانی،عالم ربانی حاج سید حسن زنجانی.

در مشهد

اساتیدی که آیت الله سید احمد حسینی زنجانی در مشهد مقدس محضر مبارکشان تلمذ کرده اند عبارتند از:

مرحوم آیت اللّه حاج آقا محمد آقازاده ( م ) 1356 فرزند آخوند خراسانی.

در قم

اساتیدی که آیت الله سید احمد حسینی زنجانی در مشهد مقدس محضر مبارکشان تتلمذ کرده اند عبارتند از:

مرحوم آیت اللّه حاج میرزا محمدصادق خاتون آبادی ،مرحوم آیت اللّه حاج شیخ محمدرضا نجفی اصفهانی معروف به مسجد شاهی ،مرحوم آیت اللّه حاج شیخ عبدالكریم حائری.

فرزندان

مرحوم آیت الله العظمی زنجانی سه دختر داشتنه اند و سه پسر، که ارشد پسران معظم له، حضرت آیت اللّه العظمی حاج سید موسی شبیری زنجانی مدظله العالی از مراجع معظم تقلید است که دقت ایشان در فروعات علمی زبانزد خاص و عام است و در علم فقه به اذعان برخی از فحول، از جمله مرحوم آیت الله حاج سیدمهدی روحانی و مرحوم آیت الله احمدی میانجی (رحمهما الله) در میان مراجع تقلید موجود، جزء عالمترین مراجع عظام هستند، که خدا سایه ایشان را بر سر همه مسلمین مستدام بدارد.

فرزند پسر دیگر ایشان حضرت آیت الله آقای حاج سید جعفر شبیری دامت بركاته می باشند که هم بحث مقام معظم رهبری "دام ظله العالی" بوده و آشنایی ایشان با رهبر معظم انقلاب به بیش از 50 سال می رسد.

فرزند آخر مرحوم آیت الله زنجانی ، مرحوم حجةالاسلام و المسلمین آقای حاج سید ابراهیم شبیری (ره) بوده که از خطبای به نام تهران بوده و چند سالی است که به دیار باقی شتافته اند.

وصیت نامه آن مرحوم

« در زندگانی نیز هر چه بتوانید شاد و آزاد باشید تا روزگار به خوشی و راحتی بگذرانید و الاّ با قید موهامات خود را به بند انداخته، سلب آسایش از خود خواهید كرد».

وصیّت نامه مرحوم آیت اللّه العظمی سید احمد زنجانی هم مفصل است و هم شیرین. مثل همه آثار قلمی ایشان. ما به علت عدم گنجایش آن مفصل در این مجمل، توجه خوانندگان محترم را به قسمتهایی از آن جلب می‌كنیم:

« ... وصیت بر فرزندان عزیزم می‌كنم ذكورا و اناثا بلاواسطه یا مع الواسطه ما تناسلوا و تعاقبوا، آنچه را كه بزرگان بر ما وصیت كرده‌اند از تقوی و پرهیزگاری و توكل به خدا و قطع امید از مزد دنیا.

«... سفارش دیگر من: در امر ازدواج سخت‌گیر نباشید، به سهولت دختر شوهر بدهید. مهرش را سنگین نكنید. از این مراسم كمرشكن كه عوام از مردم مرسوم كرده‌اند، دوری كنید...»

وفات

حضرت آیت اللّه العظمی سید احمد زنجانی سرانجام پس از 85 سال عمر بابركت و سالیان دراز، كوشش در راه دین و نشر فقه جعفری در قم دیده از جهان فرو بست. وفات آن انسان الهی در حدود چهار ساعت پس از نیمه شب شنبه 29ماه مبارك رمضان سال 1393 مطابق با پنجم آبان ماه 1352 به وقوع پیوست و حوزه‌های دینی و مجامع علمی را در سوگ نشاند، پیكر آن مرحوم پس از تشییعی با شكوه در جوار حضرت معصومه (س) به خاك سپرده شد. رحمة اللّه علیه رحمة واسعة.

منابع

• تبیان، نوشته مجید محبوبی، تهیه و تنظیم: فریادرس گروه حوزه علمیه، بازدید در 2 دي 1393.

آرشیو عکس و تصویر

• 

  1

• 

  2

• 

  3

• 

  4

• 

  5

• 

  6

• 

  7

• 

  8

• 

  9