یأس

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

محتوای فعلی مقاله یکی از پایگاه های معتبر متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

معنای یأس

ماده «یأس» مقابل طمع است و در لغت به معنای انقطاع انتظار وتوقع انسان از رسیدن چیزی، به خود است.در اصطلاح اخلاقی، یأس عبارت است از حالتی که در مقام عجز و ناتوانی در نفس انسان پدید می آید و به طور کلی قطع امید از کاری را یأس می گویند. ناامیدی از لغزش های اخلاقی به شمار می رود؛ زیرا به معنای ستم کردن بر خویشتن و خودکشی تدریجی است و ناامیدی مطلق، مرگ است.

یأس در منظر آیات و روایات

در آیات قرآنی و روایات اسلامی درباره یأس می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

«و اگر از جانب خویش، نعمتی به انسان بچشانیم، سپس آن را از او بگیریم، بسیار نومید و ناسپاس خواهد بود.» از این آیه فهمیده می شود که اگر نعمتی از انسان گرفته شود دچار یأس شده به شدت نومید می گردد تا این حد که گویی بازگشت مجدد آن نعمت را غیر ممکن می داند. پس طبع انسان به گونه ای است که هنگامی چیزی از او گرفته شود، مأیوس می گردد و کفران می ورزد.

«تنها گروه کافران، از رحمت خدا مأیوس می شوند.» کافر به خدا، یا منکر وجود حق است یا منکر قدرت او یا منکر عنایات و تفضلات او است. بر هر کس که ایمان به خدا دارد لازم است به این معنا معتقد شود که خدا هر چه بخواهد انجام می دهد و به هر چه اراده کند حکم می نماید و هیچ مؤمنی نمی تواند از روح خدا مأیوس و از رحمتش نومید شود؛ زیرا یأس از روح (رحمت) خدا در حقیقت محدود کردن قدرت او، در معنا کفر به احاطه و سعه ی رحمت اوست.

«هنگامی که به انسان نعمت می بخشیم، (از حق) روی می گرداند و متکبرانه دور می شود و هنگامی که(کمترین) بدی به او می رسد، (از همه چیز) مأیوس می گردد.» این آیه حال انسان عادی را توصیف می کند که در محیط زندگی ای قرار گرفته که حاکم در آن عرف و عادت است؛ وقتی نعمت های الهی به سویش سرازیر است و اسباب ظاهری هم سر سازگاری دارند، همه ی امید و دلگرمیش متوجه آن اسباب شده و دل به آنها می دهد و به همین جهت وقتی شری به او می رسد و بعضی از نعمت های الهی از او سلب می-شود، به کلی از خیر مأیوس می گردد.

بالاترین مصیبت: مأیوس بودن از رحمت وعنایات الهی بالاترین بلا برای انسان محسوب می شود؛ چرا که بدون داشتن امید از حرکت به سوی کمال باز می ماند. حضرت علی(ع) می فرمایند: «بالاترین بلا یأس و نومیدی است.» با توجه به مضمون آیات و روایات این نکته به دست می آید که نومیدی از رحمت بیکران الهی، از بزرگترین گناهان است.

منشاء یأس

دلیل اینکه انسان مأیوس شده و نا امیدی وجودش را فرا می گیرد، اموری است که به این امور در آیات اشاره شده است:

1-کفر: اگر انسان به خداوند، رحمت و قدرت او در انجام هر کاری اعتقاد نداشته باشد و اسباب خیر و آسایش خود را چیز دیگری بداند، در حالیکه تمام اسباب و علل خیر در دست توانای خدای متعال است، در سختی ها و مشکلات یأس و نا امیدی او را فرا می گیرد.

2-غفلت : انسان موحد پس از اینکه به خدای عالم ایمان آورد، اگر در امری از امور به واسطه ی غفلت، از فرج و رحمت پروردگارش مأیوس باشد در آن حال به صفت ذمیمه ای از صفات کافران(که همان نومیدی از رحمت حق است) متصف می گردد.

3-جهل و نادانی: یأس حالتی است برخاسته از جهل و نادانی نسبت به نظام جهان و خالق حکیم، بدین معنا که به نظام آفرینش با عنوان اسباب و وسایل نمی نگرد. انسان نومید هرگاه به سببی از این اسباب برخورد کند و از روی جهل، به نظر استقلالی بدان بنگرد، در این صورت هنگام از دست دادن آن سبب، گویا همه چیز را از دست داده، نومید می-شود.

4-وسوسه شیطان: یکی از دامهای بزرگ شیطان این است که در ابتداء انسان را به گناه کردن وامی دارد و چون مدتی با او بدین منوال بازی کرد و او را به خیال امید به رحمت، به وادی غرور کشاند، در آخر کار اگر در او نورانیّتی دید که احتمال توبه و رجوع دارد، او را به یأس از رحمت و نومیدی می کشاند و به او می گوید: از تو گذشته و کار تو اصلاح شدنی نیست.

5-عدم توجه به حکمت دشواری های زندگی: انسان در طول زندگی با سختی ها وشکست هایی روبرو می شود که توجه نداشتن به منشأ و حکمت آنها موجب یأس می گردد.

انواع یأس

اگر انسان سخنان معصومین(ع) را در رابطه با یأس بنگرد، این مطلب را در می یابد که یأس صفتی برای انسان است که هم می تواند از فضائل اخلاقی شمرده شود و هم از رذائل. بنابراین یأس بر دو نوع است:

1-یأس مذموم و ناپسند: همان نومیدی از رحمت حق.

2-یأس ممدوح و پسندیده: اگر انسان انتظار تفضل و عنایت از خلق خدا نداشته و چشم امیدش فقط به خدای منان باشد، اینچنین نومیدی ای مورد سفارش معصومین(ع) بوده است. در روایات این یأس با عنوان های مختلفی آمده است:

آ.عزت مومن: امام صادق(ع) می فرمایند: «قطع امید کردن از آنچه مردم دارند، مایه عزت دینی مؤمن است.»

ب.بهترین ثروت: امام باقر(ع) می فرمایند: «بهترین سرمایه اعتماد به خداست و چشم طمع برکندن از آنچه مردم دارند.»

ج.راحتی نفس انسان: امام صادق(ع) می فرمایند: «راحت ترین راحتی ها(برای انسان)، نومیدی از مردم است.»

اثر یأس

1-ترک بندگی: مهمترین اثر و پیامد یأس و نومیدی از رحمت الهی، بازماندن از عمل و دست کشیدن از جدّیت و بریده شدن رشته بندگی و گسیخته شدن افسار انسان مأیوس است.

2-جرأت یافتن بر ارتکاب گناه: انسان مأیوس بر ارتکاب هر گناهی جرأت می یابد؛ زیرا در خیال خود چنین می پندارد و می گوید: من که معذّب خواهم بود، پس چرا خودم را از لذّات و شهوات دنیا محروم سازم.

درمان یأس

1-وعده های رحمت الهی: برای جلوگیری از روح یأس و نا امیدی باید به وعده های رحمت الهی در قرآن و سخنان معصومین توجه نمود تا روح امید و انتظار به رحمت الهی در انسان تقویت گردد و موجب توفیق اعمال خیر و توبه به خدا شود.

2-تفکر: اگر انسان در رحمت ها و نعمت های بسیار حق و لطف های پنهان و آشکار آن ذات مقدس تفکر کند، به خوبی درمی یابد که یأس از درگاه خدای منان شایسته نیست.

3-گشوده بودن در توبه: توبه روح امید را در دل گنه کاران زنده می کند و هرگز دچار نومیدی و رکود نمی گردند. توبه و بازگشت به سوی رحمت خدا، هر گناهی را شامل می شود؛ یعنی اگر انسان مرتکب هر گناهی بشود، نباید امیدش را از دست بدهد، بنابراین برای انسان گنهکار، توهم این مطلب سزاوار نیست که بگوید: «گناه من دیگر قابل بخشش نیست.»

4-یادآوری زندگی انبیا و اولیای الهی: اندیشیدن در حالات کسانی که با توکل بر خدا در برابر سختی ها ایستادگی کرده و مأیوس نگشته اند، برای رهایی از یأس در هنگام بروز مشکلات، بسیار مؤثر است. برای نمونه می توان به داستان حضرت ایوب اشاره کرد که زندگی ایشان سراسر صبر و امید به خداوند است.

منابع

یأس ،ايمان يزدانی نيا، سایت پژوهشکده باقر العلوم(ع) ( بخش فرهنگ علوم انسانی و اسلامی)، تاریخ بازیابی : 2 خرداد 1391.