فهرست آل بابويه و علماء البحرين (کتاب)
معرفى اجمالى
فهرست آل بابويه و علماء البحرين، اثر شيخ سليمان بن عبدالله ماحوزى بحرانى (ماحوز 1075-1121ق) است كه در آن، سه رساله گرد آمده و در مجموع شرح حال 68 نفر از مشايخ آل بابويه و انديشوران بحرين ذكر شده است.
اين اثر را سيد احمد حسينى اشكورى تحقيق و تصحيح كرده است.
نويسنده، رساله «فهرست آل بابويه» را در تاريخ آخر ماه جمادىالأولى سال 1117ق[۱]، رساله دوم را در سال 1099ق[۲]به پايان برده است و رساله سوم ناتمام مانده است[۳]
ساختار
اين كتاب از مقدمه مصحح و متن اصلى (شامل سه رساله: 1. فهرست آل بابويه، حاوى 22 شرح حال؛ 2. علماء البحرين، حاوى 33 شرح حال؛ 3. جواهر البحرين في علماء البحرين، حاوى 13 شرح حال) تشكيل شده است.
مصحح در مقدمهاش - كه آن را در قم، 1404ق نوشته - رسالههاى موجود در اثر حاضر را معرفى كرده و بعد از آن، زندگىنامه نويسنده و استادان، شاگردان و راويان و آثار علمى او را شناسانده است...[۴]
گزارش محتوا
درباره روش و محتواى اثر حاضر چند نكته گفتنى است:
- مصحح، رسالههاى اثر حاضر را چنين معرفى كرده است: فقيه محدث علامه محقق شيخ سليمان بن عبداللّه ماحوزى بحرانى در زمينههاى فقه، حديث، مسائل كلامى، تاريخ و تراجم، كتابها و رسائل ارزشمندى را به يادگار گذاشته كه در بين انديشمندان از روزگار نويسنده تاكنون به خاطر ارزش علمى و مباحث مفيدى كه به آن نياز داشته و در آن يافتهاند و خلئى محسوس را پُر كرده است، دست به دست گشته است. از بين اين آثار، سه رساله است كه ماحوزى آن را در موضوع تراجم نوشته كه به نظرمان رسيد آن را در يك مجموعه منتشر كنيم:
- الف)- فهرست آل بابويه: كه رساله مختصرى شامل 15 شرح حال براى فرزندان بابويه رازى است، مانند شيخ صدوق و شيخ منتجبالدين و...؛
- ب)- علماء البحرين: رسالهاى حاوى 34 شرح حال مختصر براى عالمان بحرين كه به ترتيب زمانى منظم شده و به درخواست ميرزا عبداللّه افندى زمانى كه به بحرين رفته و به ملاقات ماحوزى شتافته، نوشته شده و افندى در تراجم علماء البحرين در كتابش «رياض العلماء» به آن استناد مىكند...؛
- ج)- جواهر البحرين في علماء البحرين: كتاب بزرگى است در تراجم علماى بحرين كه بر اساس حروف الفبا منظم شده و در بين مباحث آن به بحثهاى علمى و ادبى هم پرداخته شده و... و در اين نسخه كه خواننده مىبيند 13 شرح حال از حرف الف تا حرف جيم آمده و شرح حال آخرى ناقص مانده است... رساله اول، مشهور در بين اصحاب تراجم است، ولى رساله دوم و سوم ناشناخته است...[۵]
- جالب است كه نويسنده، شرح حال خودش را نيز در اثر حاضر در اواخر رساله دوم (علماء البحرين) آورده و چنين نوشته است: برخى از تأليفات اين نيازمند بهسوى خدا، سليمان بن عبداللّه بن على بن حسن بن احمد بن يوسف بن عمار كه خداى سبحان روزگارش را با طاعات و اوقاتش را با قربات آباد كند، عبارت است از: «المعراج في الرجال» كه يك جلدش (باب همزة، باب باء و باب تاء) منتشر شده، «شرح مفتاح الفلاح» كه هنوز تمام نشده، «أزهار الرياض» كه سه جلد از آن منتشر شده، «الفوائد النجفية»، «الأربعين حديث في الإمامة»، «العشرة الكاملة»، «إيقاظ الغافلين» در باب موعظه، «نفحة العبير في حكم البير»، «إقامة الدليل في نصرة الحسن بن أبيعقيل في عدم نجاسة الماء القليل»، «إعلام الهدى في مسئلة البدا»، «سوط صوب الندا في مسئلة البدا» كه هنوز تمام نشده، «الاستخارات»، «القرعة»، «وجوب غسل الجنابة و غيرها من الطهارات لغيرها»، «رسالة في الأدناس»، «عدم جواز السهو على النبي(ص)»، «فهرست آل بابويه و أحوالهم»، «الرسالة الصلاتية»، «رسالة الحج الصغرى»، «الرسالة الكبرى في مسائل الخلاف في الحج»، «الرسالة الصومية»، «الإشارات» در علم كلام، «شرح الباب الحادي عشر» در علم كلام و رساله «وجوب الجمعة»، «وجوب غسل الجمعة»، «البير و البالوعة»، «رسالة في النحو»، «النكت البديعة في فرق الشيعة»، «رسالة في المنطق» همراه با شرحش، «الحمدية»، «بلغة المحدثين» در علم رجال، «مقدمة الواجب»، «مخايل الإعجاز في المعميات و الألغاز»، «ناظمة الشتات»، «الدر النظيم في التوكل و الرضا و التفويض و التسليم»، «حواشي الاثني عشرية» كه متن از شيخ حسن است، و حواشى بر «شرح رسالة الاثني عشرية» كه شيخ بهاءالدين شرح كرده و «حواشي المعالم» و «حواشي الخلاصة» و «حواشي التلخيص» در علم رجال و «في أدب البحث» و رسالهاى ديگر در «علم المناظرة» و رساله «أسرار الصلاة» و...
- ولادتم آنگونه كه از پدرم (سايهاش مستدام باد) شنيدم در ماه رمضان سال 1075ق، بود در شب نيمه رمضان با طالع عطارد و قرآن كريم را حفظ كردم درحالىكه تقريباً هفت سال و چند ماهى بيشتر نداشتم و زمانى كتابهاى علوم را آغاز كردم كه ده ساله بودم و همچنان از آن زمان تاكنون كه سال 1099ق است، مشغول به تحصيلم[۶]
- احمد فرزند شيخ فقيه نبيه المعى شيخ على بن حسين بن محمود بن سعيد بن على بن جعفر عسكرى شاطرى و او از شاگردان سيد اجل علامه سيد ماجد بن هاشم بن على بن ماجد(قده) و در نزد پدر فقيهش شيخ على بن حسين شاگردى كرد. وى داراى كتابى نيكو و خوشترتيب به نام «الدرة النقية» در علم رجال است كه من آن را ديده و مطالعه كردهام[۷]
- شيخ صالح احمد بن صالح بن عصفور، مقيم جهرم، ثقه است كاملاً. خدا باقىاش بدارد. صالح جليل و باتقواست. وى داراى كتاب جالب و خوشنظم «الطب الأحمدي» و رسالههايى پراكنده است. او از بندگان صالح خداست. او را در جهرم ديدم و مدحهايى كه درباره او شنيده بودم، درست از آب درآمد و بين من و او رشته دوستى محكم و صميمانه و خالصانه است و باب نامهنگارى و ارتباط و شوخى، برقرار[۸]
وضعيت كتاب
مصحح براى كتاب حاضر، فهارس فنى (اسامى مترجمين، اعلامى كه بهطور ضمنى ذكر شدهاند، نوشتههاى كسانى كه شرح حالشان آمده، امكنه و بقاع) و فهرست منابع كتاب فراهم كرده است[۹]
مصحح براى تصحيح و تحقيق اين كتاب، از 32 كتاب مهم به زبان عربى استفاده كرده است. وى تصاويرى از صفحات اول و آخر رساله فهرست آل بويه و نيز رساله جواهر البحرين از نسخه خطى اثر حاضر را نيز آورده است[۱۰]همچنين مصحح براى نگارش شرح حال نويسنده در مقدمه اثر حاضر از 12 كتاب قديم و جديد به زبان عربى بهره برده و اسامى آنها و شماره جلد و صفحه مورد نظر را نيز مشخص كرده است[۱۱]
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.
منبع
ویکی نور
