عاشوراپژوهی با رویکردی به تحریف‌شناسی تاریخ امام حسین(ع) (کتاب)
محتویات
معرفی اجمالی
عاشوراپژوهی با رویکردی به تحریف‌شناسی تاریخ امام حسین(ع)، اثر مؤلف معاصر، محمد صحتی سردرودی، حاوی مقالاتی پیرامون عاشوراست.
ساختار
کتاب در شش فصل نگارش یافته و با پیش‌درآمدی از نویسنده در توضیح و اهمیت کتاب آغاز شده است.
گزارش محتوا
فصل اول
فصل اول کتاب با عنوان «مأخذشناسی تاریخ امام حسین(ع)» سه مقاله را شامل می‌شود:
مقاله اول، سند‌شناسی عاشورا: نویسنده در این مقاله به معرفی مشهورترین منابع درباره عاشورا پرداخته است. وی این منابع را به دو دسته مستقل (اختصاصی) و غیر مستقل تقسیم کرده است. منابع مستقل را نیز به متون نشریافته و متون نشرنایافته تقسیم و به ترتیب سال وفات نویسندگان، آنان را مرتب کرده است و درباره هر کتاب توضیح مختصری نیز آورده است[۱]
مقاله دوم، «کتاب‌شناسی توصیفی - انتقادی پیرامون تحریف‌های عاشورا»: نویسنده، نخست به انتقادات خود در کتاب‌های نوشته‌شده درباره عاشورا اشاره می‌کند، سپس این کتاب‌ها را به دو دسته کتاب‌های تحریف‌ساز و کتاب‌های تحریف‌ستیز تقسیم کرده و به معرفی این کتاب‌ها و برخی از تحریفات بیان‌شده در آنها می‌پردازد. در پایان برخی پژوهش‌های پراکنده نیز آمده است.
مقاله سوم، «بازخوانی فرهنگ عاشورا»: نویسنده در این مقاله به معرفی و نقد و بررسی کتاب فرهنگ عاشورا نوشته جواد محدثی پرداخته است[۲]
فصل دوم
فصل دوم با عنوان «عاشورا در شعر شاعران سده اول» به بررسی دیوان ابوالاسود دئلی و اشعاری که در مرثیه امام حسین(ع) سروده است و دیوان کمیت بن زید اسدی مشهور به هاشمیات پرداخته است. وی مختصری از زندگی شاعر و کتاب‌شناسی موضوع را نیز آورده است.
کمیت اسدی (60-126ق) فرزند طائفه‌ای بود که در جانب‌داری از امام حسین(ع) بیش از قبائل دیگر کوشیدند؛ مردان و زنان اسدی در عاشورا و پس از آن، نیک درخشیدند. قبیله بنی‌اسد در مقتل امام حسین(ع) تا حدودی شناخته شده‌اند و کمیت اسدی که هم‌زمان با قیام امام حسین(ع) متولد شده بود، بیش از همه و دقیق‌تر از دیگران، با واقع‌نگری و خرد‌ورزی به عاشورا نگریسته است[۳]
فصل سوم
در فصل سوم به مبحث عاشورا در آرا و اندیشه‌ها، در پنج مقاله پرداخته شده است. نویسنده در این مبحث به بیان پرسش‌هایی در باب رویداد کربلا و طرح دیدگاه‌های گوناگون در تحلیل و تفسیر عاشورا پرداخته است. دیدگاه‌های ابن عربی، ابن تیمیه، ابن کثیر و ابن خلدون از آن جمله‌اند.
در مقاله دوم این فصل به بررسی عاشورا از دیدگاه اهل سنت پرداخته است. جاحظ، عبدالجبار معتزلی، ابن جوزی، ابن ابی‌الحدید و ابن ابار اندلسی از جمله اندیشمندانی هستند که در این بخش نظرات و اندیشه‌های آنان نسبت به عاشورا نقد و بررسی شده است.
نویسنده بر این باور است که تاریخ‌نویسان و مقتل‌نگاران در سه سخن هم‌رأی و هم‌صدا هستند: فساد در دستگاه خلافت و اجتماع امت، امتناع امام حسین(ع) از بیعت با یزید، نامه‌های اهل کوفه به امام حسین(ع).
این سه سخن محور‌هایی است که نویسنده در مقاله بعدی به آن پرداخته و مصادیق آن را آورده است.
در مقاله چهارم این فصل، هدف‌های امام از منظر علمای شیعه بیان شده است؛ اهدافی چون برپایی حکومت، شهادت، امر به معروف و نهی از منکر، عزت نفس و غیرت دینی، انجام وظیفه، گریه و عزاداری، کفاره گناهان.
در مقاله پنجم با نام هدف غایی و نهایی، جمع‌بندی و نتیجه‌گیری و نظر نویسنده بیان شده است[۴]
مؤلف می‌گوید: نظراتی که درباره قیام امام حسین(ع) گفته شده قابل جمع هستند و به نظر می‌رسد که این نظرات در عین درستی و دقتی که دارند، هیچ‌یک نه در عرض و نه در طول هم، نمی‌توانند هدفِ غایی و نهایی امام حسین(ع) باشند، بلکه هدف او فراتر از اینهاست، حتی فراتر از شهادت و وصال عرفانی بود و آن هدف بزرگ به نظر ما پس از ریاستیزی و نفاق‌زدایی، تفکیک اسلام نبوی از اسلام اموی و نمایاندنِ تقسیم اسلام به اسلام هادی و حاکم بود و امام حسین(ع) با معصومیت و صمیمیت و با انسانیت و عدالت و بالاخره با مظلومیت و شهادتش به آن هدف بزرگش دست یافت[۵]
فصل چهارم
فصل چهارم با عنوان «عرفان و آزادی در آیینه عاشورا» دارای سه مقاله است. در مقاله اول، بحث آزادی و آزادگی در نهضت عاشورا و در کلام امام و یاران ایشان آمده است.
در مقاله دوم با عنوان «بررسی مقتل الحسين شیخ صدوق»، ابتدا جایگاه شیخ صدوق و آثار ایشان آورده شده است. دیدگاه شیخ درباره عاشورا و چکیده‌ای از مقتل الحسين پایان‌بخش این مقاله است.
در مقاله سوم، کتاب آتشکده نیّر تبریزی که به زبان شعر و در قالب‌های مثنوی، ترکیب‌بند، قصیده و غزل است، بررسی و ویژگی‌ها و اهمیت آن آمده است.
در مقاله چهارم نیز قرائت علامه مجلسی از قیام عاشورا مطرح شده است[۶]
فصل پنجم
فصل پنجم با عنوان «تحریف‌شناسی تاریخ امام حسین(ع) و عاشورا»، مشتمل بر سه مقاله است. در مقاله نخست، نویسنده به عوامل و انگیزه‌های تحریف اشاره کرده و چند عامل را در تحریف عاشورا مهم دانسته است. راویان اموی و مورخان حکومتی، تحریف برای تبرئه خلیفه، افسانه‌سازی در برابر عاشورا و عوام‌زدگی از آن جمله‌اند.
در مقاله دوم به بازخوانی چند حدیث مشهور پیرامون عاشورا پرداخته است. وی معتقد است مقتل‌نگاران و روضه‌خوانان، سخنان بسیاری را در قالب نثر و شعر به امام نسبت داده‌اند که سند و مدرک معتبری ندارد و به‌عنوان زبان حال کم‌کم در کتاب‌های مقاتل جای گرفته است؛ جملاتی چون: إن الحيوة عقيدة و جهاد و هل من ناصر ينصرني و...
مقاله سوم، از عاشورا تا امام حسین(ع)، در واقع معرفی کتاب «مع الرکب الحسيني من المدينة إلی المدينة» است. شاخصه‌های مهم کتاب و نقد و بررسی این کتاب شش جلدی در این مقاله آمده است[۷]
فصل ششم
فصل ششم نیز در پیوست پنج فصل پیشین حاوی پنج گفتگوی عاشورایی است که از میان مصاحبه‌ها برگزیده شده است. در واقع این فصل از کتاب، تحریف‌شناسی عاشورا را افزون بر اینکه در قالب پرسمان و گفتمان شناسایی می‌کند، در توضیح و تکمیل مباحث مطرح‌شده در فصول پیشین کتاب هم می‌کوشد و...[۸]
فصل هفتم
مؤلف فهارس و نمایه‌ها را در فصل هفتم کتاب جای داده است.
وضعیت کتاب
فهرست محتویات در ابتدا و فهارس فنی و نمایه‌ها در انتهای کتاب آمده است.
پاورقی‌ها به مستندسازی محتویات کتاب اختصاص یافته است.
مؤلف، ترجمه روایات و اقوال عربی را در متن و اصل آنها را در برخی از موارد، در پاورقی آورده است.
پانويس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- کوشکی، فرشته، معرفی کتاب عاشوراپژوهی، درج در پایگاه اینترنتی ثقلین
منبع
ویکی نور
