جواهر المطالب فی مناقب الامام علی بن ابی‌طالب (کتاب)
جواهر المطالب في مناقب الإمام علي بن أبي‌طالب (علیهما السلام) نوشته محمد بن احمد دمشقی باعونی شافعی
این کتاب بررسى زندگى و مناقب و فضائل امام على(ع) است كه با تكيه بر منابع اهل سنت تهيه شده است. كتاب چنان كه مؤلف در فهرست عناوين مشخص كرده در هشتاد باب تنظيم شده است، اما در چاپ موجود كه بر اساس نسخه ناقصى انجام گرفته، داراى هفتاد و نه باب مى باشد. هر باب به موضوعى خاص و يا منقبتى ويژه از امام على(ع) اختصاص دارد و چند باب آخر به گوشه‌هايى از زندگانى حسنين پرداخته است.
انگيزه تأليف
انگيزه وى از نگارش اين كتاب، ديدن كتاب ابن جوزى در مناقب عمر بن خطاب است كه تصميم گرفته كتابى در مناقب امام على(ع) بنويسد. اين مطلب را آغا بزرگ طهرانى از نسخه خطى كتاب باعونى نقل كرده، كه اينك در نسخه چاپى كتاب موجود نيست(الذريعه، 264/26). مقدمه كتاب با كلمات اديبانه آكنده است.
نگرش مؤلف در كتاب
نويسنده در نقل فضائل امام على گاه به افراط گراييده و مطالبى نقل كرده كه امام را فراتر از بشر قرار داده است. وى اعتقاد و احترامى براى شخصيت‌هايى مانند معاويه، عمرو عاص و مروان قائل نيست و سمت و سوى گزارشهاى گرد آورى شده در اين كتاب به زيان آنهاست. چنان كه مروان را از مسببان فتنه قتل عثمان مى داند (192/2). او بر خلاف پاره‌اى نويسندگان افراطى اهل سنت هنگام ياد كردن از شيعه، از آنان بدگويى نكرده است. در اين كتاب، گوشه‌هايى از اختلافات و درگيرى ميان صحابه آمده و در خطبه كتاب منزلت والاى امام على را ياد مى‌كند و با توجه به صفاتى كه براى وى مى‌شمرد وى را در رديف انبياء قرار مى دهد.
بررسى نسب، نام و قيافه ظاهرى امام در ابواب اوليه كتاب صورت گرفته است و در ادامه، هر يك از مناقب على(ع) يا مقاطع زندگى وى در يك باب بررسى شده كه حجم هر باب از يك صفحه تا چندين صفحه است. آن حضرت را اولين مرد مسلمان مى‌داند (37/1) و مواردى چون حديث رد شمس را نيز در فضائل امام على نقل مى‌كند(109/1). همچنين برخى از كرامات و ويژگيهاى عاميانه نيز براى حضرت ياد مى‌كند.
منابع كتاب
نويسنده براى نگارش كتاب خويش از منابع بسيارى استفاده كرده و در متن كتاب از نام نويسنده يا كتاب نام برده كه اكثر اين كتب اينك در دسترس است و جزو منابع مفقوده محسوب نمى شود. منابع مورد استفاده وى را مى توان در چهار دسته منابع حديثى، منابع تاريخى، منابع شرح حال و منابع فرهنگ و ادب دسته بندى كرد.
بيشترين استفاده را وى از كتاب مسند و مناقب احمد بن حنبل بوده و سپس به ترتيب از كتاب ترمذى، مسلم، ابوحاتم (ابن حبان)، بخارى و مواردى از ابن اسحاق، طبرى، ابن اثير، ابن‌جوزى، صاحب مرآة الزمان، عقد الفريد و... نقل مى‌كند. منبع باعونى در نقل خطبه مفصل حضرت زهرا و سخنان وى نثر الدر آبى است كه نويسنده‌اى شيعى محسوب مى شود.
اهميت كتاب
نويسندگان شيعى در ادوار بعد از اين كتاب استفاده كرده‌اند. مجلسى در ياد از منابع خويش جواهر المطالب را نيز نام مى برد و مواردى را در بحار از اين كتاب نقل مى‌كند. همچنين نويسندگان معاصر شيعه مانند مرعشى نجفى در شرح احقاق الحق و محسن امين در اعيان الشيعة به طور گسترده مطالبى از اين كتاب نقل كرده‌اند.
جواهر المطالب فى مناقب الامام على بن ابى طالب، شمس‌الدين محمد بن احمد الدمشقى الباعونى الشافعى (م. 871)، تحقيق محمدباقرالمحمودى، قم، مجمع احياء الثقافة الاسلامية، 1415.
منبع
ویکی نور
