المحجة فیما نزل فی القائم الحجة (کتاب)
معرفى اجمالى
المحجة في ما نزل في القائم الحجة، اثر سيد هاشم حسينى بحرانى، كتابى است درباره آياتى از قرآن مجيد كه به استناد سخنان پيامبر اكرم(ص) و ائمه هدى(ع) در مورد امام منجى(عج) تفسير، تأويل و تطبيق گرديده است.
ساختار
اين مجموعه در يك‌صد و بيست قسمت تنظيم شده كه در ابتداى هر قسمت، آيات قرآن كريم به ترتيب آورده شده است. گاه در ابتداى يك قسمت، يك آيه و گاه چند آيه پشت سر هم ذكر و سپس روايات مربوط به آن نقل شده است.
آياتى كه درباره حضرت امام عصر(عج) نازل گشته، طبق احاديثى كه در تفسير و تأويل آنها از ائمه(ع) وارد شده، جمع‌آورى و به ترتيب سوره‌ها و آيات، نظم داده شده است.
احاديث با ذكر سند در ذيل آيات ياد شده‌اند و از بحث و بررسى اقوال مفسران و غور در مطالب ديگرى كه معمولا در تفاسير مطرح مى‌شوند، سخنى به ميان نيامده است.
احاديث كتاب با منابع و مآخذ تطبيق شده است و هر جا كه در منبع حديث زيادتى وجود داشته است، بين [كروشه] و هر جا كه در نسخه مزبور اضافه بر مأخذ بوده، بين (پرانتز) آمده و در پاورقى به آن اشاره شده است.
پاره‌اى از احاديث به كتاب يا مؤلف خاصى نسبت داده نشده است.
از جمله منابع كتاب، دو نسخه خطى كتاب «تأويلُ الآيات الظاهرة فِى ما نَزل فِى العترة الطّاهرة» مى‌باشد.
اين كتاب در گذشته به ضميمه اثر ديگرى از مؤلف به نام «غاية المرام» چاپ شده بود.
گزارش محتوا
كتاب، آيات متعددى از قرآن كريم را مورد بحث قرار داده و ارتباط آنها را با موضوع مهدويت از زبان ائمه(ع) توضيح داده است. از يك نگاه، برخى از اين آيات و رواياتى كه ذيل آنها آمده است را مى‌توان چنين دسته‌بندى كرد:
الف)- دسته‌اى از آنها به اين امر اشاره دارند كه غيب همان حجت است و مراد از آنان كه به غيب ايمان مى‌آورند، كسانى هستند كه قيام آن حضرت را پذيرفته‌اند، مانند:
1. بقره آيه‌هاى 2-4: (الم ذلِكَ الْكِتابُ لا رَيْبَ فيهِ...)؛ در مورد اين آيه، سه روايت از امام صادق(ع) بدين مضمون آمده است كه متقيان، شيعيان على(ع) هستند و غيب همان حجت غايب است.
2. يونس 21: (وَ يَقُولُونَ لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَة مِنْ رَبِّهِ فَقُلْ إِنَّمَا الْغَيْبُ لِلَّهِ...)؛ امام صادق(ع) در مورد اين آيه سخنى بدين مضمون فرموده‌اند كه پارسايان، شيعيان على(ع) هستند و غيب، همان حجت است و ايشان گواه اين سخن را فرموده‌ى خداوند ذكر كرده‌اند كه كافران مى‌گويند: «چرا آيتى از پروردگارش بر او نازل نمى‌شود؟ بگو همانا غيب مخصوص خداوند است، پس منتظر باشيد كه من همراه شما از منتظرانم».
ب)- دسته ديگر از آيات مربوط به ويژگى‌ها و خصوصيات ياران حضرت حجت(ع) مى‌باشند مانند:
1. بقره 146: (فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرات...)؛ در رواياتى كه ذيل اين آيه، ذكر شده است، خيرات، به معناى ولايت آمده و اين فرموده خداوند: «هر كجا باشيد خداوند همه شما را خواهد آورد»، بر اصحاب قائم(ع) تطبيق گرديده است.
2. اعراف 160: (وَ مِنْ قَوْمِ مُوسى أُمَّة يَهْدُونَ بِالْحَقِّ...)؛ طبق رواياتى كه اين آيه را تفسير نموده‌اند، در ميان ياران حضرت قائم(ع)، گروهى يهودى نيز وجود دارند كه به دين حق هدايت خواهند شد.
ج)- عده‌اى به علائم ظهور و حوادثى كه قبل از قيام حضرت صاحب(عج) اتفاق خواهد افتاد اشاره دارند از جمله:
1. بقره 156: (وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَىْءٍ مِنَ الْخَوْف...)؛ به گفته مؤلف، اين آيه به علائمى اشاره دارد كه قبل از ظهور اتفاق خواهند افتاد، از قبيل ظلم فرمانروايان، گرانى نرخ‌ها، فساد، تباهى و كمى سود تجارت‌ها، مرگ‌هاى زودرس، كاهش كشاورزى و كم شدن بركت ميوه‌ها.
د)- عده‌اى نيز حوادث پس از ظهور را بيان مى‌كنند مانند:
1. نساء 48: (يا أَيُّهَا الَّذينَ أُوتُوا الْكِتابَ آمِنُوا... مِنْ قَبْلِ أَنْ نَطْمِسَ وُجُوهاً فَنَرُدَّها عَلى أَدْبارِه)؛ طبق حديثى كه از امام صادق(ع) نقل شده، اين آيه به جريان فرورفتن سپاهيان سفيانى در سرزمين بيداء و زنده ماندن تنها سه نفرى كه خداوند صورت‌هاى آنها را به پشت برمى‌گرداند اشاره دارد.
د)- دسته‌اى نيز آياتى هستند كه طبق فرموده روايات، تأويل آنها هنوز واقع نشده است از قبيل:
1. انفال 40: (وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّى لا تَكُونَ فِتْنَة...)؛ روايات زيادى در تفسير اين آيه ذكر شده كه همه آنها قائلند كه تأويل اين آيه هنوز نيامده و مراد آن زمانى است كه حضرت قائم(ع) قيام نمايند.
2. توبه 33: (هُوَ الَّذى أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى...)؛ از روايات چنين برمى‌آيد كه تأويل اين آيه نيز هنوز نيامده و زمان آن قيام حضرت ولى‌عصر(ع) خواهد بود.
3. اعراف 54: (هَلْ يَنْظُرُونَ إِلاَّ تَأْويلَهُ يَوْمَ يَأْتى تَأْويلُهُ...)؛ امام صادق(ع) فرموده‌اند اين از جمله آياتى است كه تأويل آنها بعد از تنزيلشان است.
ه)- آياتى كه به اين مطلب اشاره دارند كه آن حضرت، همه مردم را به دين اسلام دعوت خواهند فرمود و از كسى عذرى پذيرفته نخواهد شد، مانند:
1. آل عمران 84: (وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِى السَّماوات...)؛ در حديثى كه از امام كاظم و باقر(ع) ذيل اين آيه آمده، چنين روايت شده كه ايشان فرموده‌اند: اين آيه در رابطه با قائم(ع) نازل شده است؛ وى چون به‌پا خيزد، اسلام را بر عالميان عرضه خواهد كرد؛ هركس از روى فرمانبرى مسلمان شد، او را به فرايض اسلام امر خواهد فرمود و هركس اسلام را نپذيرد، عذر او پذيرفته نخواهد شد؛ به‌گونه‌اى كه در خاور و باختر كسى باقى نخواهد ماند مگر اينكه يكتايى خدا را بپذيرد.
و)- آياتى كه به صبر و شكيبايى در دوران غيبت توصيه مى‌كنند، مانند:
1. آل عمران 201: (يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا...)؛ امام باقر(ع) فرموده‌اند: مراد اين است كه بر اداى فرايض صبر كنيد، با دشمنانتان پايدارى نماييد و با امامتان بپيونديد.
ز)- آياتى كه بر اين امر دلالت دارند كه زمين به نيكوكاران و صالحان به ارث خواهد رسيد، از جمله:
1. اعراف 129: (إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُها مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ...)؛ در روايتى كه مؤلف ذيل اين آيه ذكر كرده، چنين آمده است كه منظور از وارثان، امامان(ع) هستند كه خداوند زمين را به آنها واگذار كرده و هنگامى كه حضرت حجت(ع) قيام نمايند، زمين‌ها را تصرف مى‌نمايند، مگر زمين‌هايى كه در اختيار شيعيان باشد كه آنها را به آنان واگذار خواهند فرمود.
ح)- عده‌اى از آيات نيز به اين نكته اشاره دارند كه مشركان و كافران، قيام آن حضرت را برنتافته و راضى به آن نخواهند بود، مانند:
1- توبه 34: (هُوَ الَّذى أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى... وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُون...)؛ در روايتى كه ذيل اين آيه نقل شده، امام صادق(ع) فرموده‌اند: «چون قائم(عج) قيام كنند، هيچ كافر و مشركى نماند مگر اينكه خروج آن حضرت را نمى‌خواهد تا جايى كه اگر كافر يا مشركى در دل سنگى باشد، آن سنگ خواهد گفت: اى مؤمن، در دل من كافر يا مشركى است...».
وضعيت كتاب
فهرست مطالب، در آخر كتاب آمده است.
پاورقى‌ها به ذكر منابع و توضيح برخى كلمات متن اختصاص دارد.
آياتى از قرآن كه درباره حضرت امام منتظر(عج) تأويل گرديده و مؤلف آنها را نياورده، توسط محقق، در آخر كتاب افزوده شده است.
كتاب، توسط سيد طالب زكى مورد تحقيق و تصحيح قرار گرفته است.
منابع
مقدمه و متن كتاب.
منبع
ویکی نور
