سرکوبی شورش یزید بن مهلب توسط سپاه یزید بن عبدالملک

تقویم هجری قمری

روز واقعه:15 صفر

سال 102 هجری قمری

يزيد بن مهلب در خلافت سليمان بن عبدالملك (هفتمين خليفه اموى) به حكومت خراسان و بخش اعظمى از ايران و عراق منصوب گرديد. وى در مدت خلافت سليمان بن عبدالملك، پايه‌ هاى حكومت خويش را در عراق، ايران و خراسان بزرگ مستحكم نمود و فرزندان و كسان خود را به حكومت شهرها و فرماندهى لشكرها منصوب كرد و از اين راه به كسب ثروت و دارايى فراوان و قدرت نظامى و سياسى شگفتى دست يافت.

اما پس از درگذشت سليمان بن عبدالملك در صفر سال 99 قمرى و جانشينى عمر بن عبدالعزيز به خلافت اسلامى، ابهت يزيد بن مهلب شكسته شد و ستاره قدرتش افول يافت. زيرا عمر بن عبدالعزيز وى را به خاطر گردآورى دارايى فراوان و غصب بيت المال مسلمانان و اجحاف و ستمگري نسبت به مسلمانان، از حكومت خراسان عزل كرد و پس از دستور بازگشتش به سوى دارالخلافه، فرمان داد در ميان راه، وى را دستگير و زندانى نمايند.

يزيد بن مهلب در زندان بسر مى‌ برد تا اين كه عمر بن عبدالعزيز به بيمارى افتاد و بيمارى‌ اش روز به روز شدت گرفت. يزيد بن مهلب با همدستى نفوذى‌ هاى خويش از زندان عمر بن عبدالعزيز گريخت و در جنوب عراق (بصره و كوفه) پنهان گرديد.

پس از وفات عمر بن عبدالعزيز در سال 101 قمرى، يزيد بن عبدالملك به خلافت رسيد. وى نيز خواهان دستگيرى يزيد بن مهلب شد. يزيد بن عبدالملك به عاملان خود در عراق نوشت كه يزيد بن مهلب را يافته و دستگيرش نموده و به شام اعزام كنند.

يزيد بن مهلب با گردآورى فرزندان، برادران و كسان خود، سپاهى به وجود آورد و براى عاملان خليفه در بصره، واسط، كوفه و بسيارى از نقاط جنوب غربى ايران مزاحمت‌هايى پديد آورد و با تصرف بصره و واسط و گردآورى هواداران خود از كوفه، تصميم جدى براى نبرد با سپاهيان خليفه گرفت. از سوى ديگر يزيد بن عبدالملك، سپاهى به فرماندهى مسلمة بن عبدالملك به سوى عراق حركت داد تا فتنه يزيد بن مهلب را خاموش سازد.

دو سپاه در ميان بصره و كوفه در برابر هم قرار گرفتند و پس از هشت روز تأمل و رد و بدل كردن پيام‌‌ ها، سرانجام در نيمه صفر سال 102 قمري، نبردى خونين ميان دو سپاه آغاز شد و از دو طرف، تعداد زيادى كشته و زخمى گرديدند.

مسلمه فرمان داد پلى را كه پشت سر سپاه يزيد بن مهلب بود، آتش زنند تا راه تداركات و پشتيبانى آنان بسته گردد. سپاهيان يزيد، به تدريج روحيه خود را از دست داده و تعداد زيادى از آنان از ميدان نبرد گريختند و بقيه در برابر سپاهيان خليفه، توانايى خويش را از دست داده و به ناچار متحمل شكست سنگين شدند. در اين نبرد، يزيد بن مهلب و برادرانش حبيب و محمد و برخى از كسان او، كشته شدند و تعداد سيصد تن از سپاهيان او اسير شده و آنان را به كوفه منتقل كردند و در زندان كوفه تعداد هشتاد تن را كشته و مابقى را آزاد كردند.

ساير برادران و فرزندان يزيد بن مهلب كه تعدادشان زياد بود، متوارى شدند ولى يكى پس از ديگرى شناسايى و دستگير شده و به اعدام محكوم گرديدند. بدين سان قدرت و حكومت يزيد بن مهلب و خاندان او درهم شكست و به نيستى سپرده شد.

منابع

سيد تقى واردى، روز شمار تاريخ اسلام، جلد دوم، ماه صفر