سعد بن سعد اشعری قمی

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

منبع: ستارگان حرم، شماره 5

نویسنده: ابوالحسن ربانی صالح‌آبادی

اشاره

شهر مقدس قم در طول تاریخ اسلام خاستگاه مهم شیعیان بوده است و انسان‌هایی در این شهر پرورش یافته‌اند که مایه افتخار و شکوه شیعیان شده‌اند؛ بزرگ مردانی که در برابر حاکمیت استبداد به ملت‌ها درس آزادگی آموخته و شعله‌های مکتب انقلابی تشیع را روشن نگاه داشته‌اند.

یکی از این ستارگان تابناک که در آسمان علم و حدیث درخشید، سعد بن سعد اشعری قمی ‌‌است؛ مردی که در روزگار خویش یکی از پرچمداران اخبار و روایات ائمه اطهار علیهم‌السلام بود. امید است که مقاله حاضر برای شناخت او، چراغ راه و برای نسل جستجوگر زمان ما که در جستجوی انسان‌های برجسته و بزرگ تاریخ‌اند، الگویی جاودان باشد.

خاندان

همان طور که از نسبت قمی‌‌ و اشعری این مرد بزرگ بدست می‌‌آید، وی از خاندان شریف «اشعری» است که خدمات شایانی در ترویج مذهب ناب شیعه انجام داده‌اند و ده‌ها فقیه و محدث و متکلم در دامان خویش پرورده‌اند.

اسم و لقب

اسم شریف این چهره درخشان سعد، فرزند سعد لقبش اشعری و نسبت او قمی ‌‌است.

در نظر بزرگان

تاریخ نگارانی که شرح حال سعد را نوشته‌اند، از او به نیکی یاد کرده و مورد ستایش قرار داده‌اند. شیخ طوسی می‌‌نویسد: سعد بن سعد اشعری، صاحب «کتاب» است و نجاشی در «رجال» و علامه در «خلاصه» می‌‌فرماید: سعد بن سعد اهل قم و مورد اطمینان است.

شیخ کشی این روایت را نقل می‌‌فرماید: عبدالله بن صلت قمی‌‌ به من خبر داد که در یکی از آخرین روزهای حیات امام جواد علیه‌السلام، خدمت حضرت مشرف شدم. شنیدم که امام معصوم علیه‌السلام فرمود: «خدا صفوان بن یحیی را جزای نیکو عنایت فرماید. در حق محمد بن سنان و زکریا بن آدم دعا کردند و فرمودند که به عهد و پیمان خود درباره من وفا کردند، اما امام نامی ‌‌از «سعد اشعری» نبرد. من مرتبه‌ای دیگر به حضور امام رفتم، فرمود خداوند صفوان بن یحیی و محمد بن سنان و زکریا بن آدم و سعد بن سعد را خیر دهد؛ زیرا نسبت به من وفاداری کردند.

این روایت گویای شخصیت والای سعد بن سعد، نزد حضرت جواد علیه‌السلام است. در این حدیث امام ایشان را دعا کرد و در ردیف بزرگان فقه و حدیث به حساب آورد. یقیناً این اعتبار معنوی به دلیل روح بلند و مقام رفیع این محدث جهان تشیع است.

سایر دانشمندان و گزارش دهندگان مانند علامه مامقانی هم که تألیف‌هایی در زمینه زندگی بزرگان تاریخ تشیع نوشته‌اند، همان سخنان برجستگان رجال شیعه را ذکر کرده‌اند.

یار امامان

شیخ طوسی و نجاشی او را از یاران و راویان حضرت امام رضا و حضرت امام جواد علیهم‌السلام می‌‌دانند و از حدیثی هم که کشی نقل کرده استفاده می‌‌شود که او از راویان و یاران حضرت جوادالائمه علیه‌السلام بوده بعضی از علماء معاصر هم همین مطلب را مورد تأیید قرار داده‌اند.

هجرت

سعد برای شناخت مکتب و اخبار اهل بیت عصمت علیهم‌السلام از شهر قم به مدینه یا خراسان هجرت کرد. او این راه طولانی را طی طریق کرد تا از دریای بی‌انتهای دانش امام علیه‌السلام قطره‌ای برگیرد و از خرمن علم او، خوشه‌ای برچیند. آری او نمونه این خبر معروف است که امام صادق علیه‌السلام فرمود: یک نفر از شیعیان ما که اخبار و روایات ما را بین پیروان ما منتشر کند قلب‌ها و جان‌های آن‌ها به نور دین محکم شود، از هزار نفر عابد، که تنها اهل دعا و ذکراند ولی مبلغ رسالت الهی نیستند بهتر است.

استادان

«سعد» از چند نفر، روایت نقل می‌‌کند که عبارتند از:

1- حسن بن جهم:

وی مورد اطمینان و از یاران حضرت امام رضا علیه‌السلام بود.

2- صفوان بن یحیی:

دانشور بسیار بزرگی است که در میان یاران ائمه همانند ستاره‌ای پرفروغ می‌‌درخشد.

3- علی بن ابی حمزه:

شاگردان

عده زیادی از دانشمندان و راویان نزد «سعد» به فراگیری سخنان گُهربار ائمه علیهم‌السلام پرداخته‌اند نام این اشخاص در کتاب‌های رجالی ذکر شده است که به اسامی ‌‌چند تن از آنان اشاره می‌‌کنیم.

1- محمد بن خالد برقی:

از بزرگان شیعه، یار امام موسی و امام رضا علیه‌السلام بود. و فرزند احمد بن محمد بن خالد مؤلف کتاب محاسن برقی بود. شیخ طوسی و علامه، او را فردی مورد اطمینان شمرده‌اند.

2- محمد بن الحسن ابی خالد:

شیخ طوسی او را از اصحاب امام رضا علیه‌السلام می‌‌داند و از روایات متعدد بدست می‌‌آید که محمد «وصی» سعد بن سعد و شخصی قابل اعتماد بود.

3- احمد بن محمد بن عیسی قمی:

یکی از دانشمندان بزرگ و مورد اطمینان شیعه در قم و مورد اعتماد راویان بود. نجاشی می‌‌نویسد: بزرگِ قم و عالمِ برجسته و فقیه آنان که در شهر قم ریاست داشت و با امام رضا و امام جواد و حضرت امام هادی علیهم‌السلام ملاقات کرده است.

4- عباد بن سلیمان:

راوی بیشتر روایاتی که از سعد نقل شده است، عباد است. البته کسی از دانشمندان پیشین او را مورد وثوق ندانسته است، ولی بعضی از دانشوران اخیر مانند؛ وحید بهبهانی تلاش کرده‌اند که شخصیت مناسبی از او ارائه کنند.

روزگار او

قرائن و شواهد ما را راهنمایی می‌‌کند که او در اواخر قرن دوم هجری در شهر مقدس قم چشم به جهان گشود و در نیمه اول قرن سوم جان به جان آفرین تسلیم کرده است. البته با توجه به این که سعد بن سعد از صفوان بن یحیی روایت نقل می‌‌کند و صفوان بن یحیی در سال 210 رحلت کرده است، دوران زندگی او را می‌‌توان حدس زد.

تألیفات

فهرست نویسان بزرگ شیعه دو یا سه کتاب از سعد ثبت کرده‌اند و شیخ طوسی می‌‌گوید، او کتابی دارد. اما موضوع این کتاب مشخص نیست. نجاشی کتابی به نام «المسائل» به او نسبت داده است که در این کتاب 52 حدیث از سعد در زمینه‌های مختلف فقهی و اعتقادی وجود دارد.

چند روایت

در پایان به چند نمونه روایت که از این بزرگوار نقل شده است، اشاره می‌‌کنیم.

پاداش زیارت فاطمه معصومه سلام الله علیها

از معروفترین احادیثی که درباره شأن و منزلت حضرت معصومه سلام الله علیها و ثواب زیارت ایشان نقل شده است، یکی روایت سعد بن سعد است و شاید این مهمترین سند در این باره است. همه روایتگران این حدیث از عالمان مورد اطمینان شیعه‌اند. شیخ صدوق به نقل از پدرش، از علی بن ابراهیم قمی، از ابراهیم بن هاشم، از سعد اشعری از امام رضا علیه‌السلام این گونه نقل می‌‌کند: قال: سَئلتُهُ عَنْ فاطِمَه بِنتِ موسَی بْنِ جَعْفَرِ فقال: مَنْ زارها، فله الجنّه.

سعد می‌‌گوید: از امام رضا علیه‌السلام درباره شأن و فضیلت زیارت حضرت فاطمه معصومه علیه‌السلام سؤال کردم: هر کس او را زیارت کند، بهشت برای او است.

توحید

سعد می‌‌گوید از امام رضا علیه‌السلام درباره توحید و اعتقاد به آن سؤال کردم، فرمود: توحید واقعی همان است که شما شیعیان دارید.

پاکی و نظافت

امام رضا علیه‌السلام فرمود: از جمله خُلق و خوی پیامبران خدا، تمیزی و استفاده از عطرها و اصلاح سر و صورت بوده است.

نماز اول وقت

امام رضا علیه‌السلام به سعد فرمود: ای سعد هرگاه موقع نماز فرارسید، نمازت را بخوان، چون نمی‌‌دانی لحظه دیگر زنده خواهی بود یا نه!

یادِ سیدالشهداء هنگام نوشیدن آب

سعد از داود رِقی نقل می‌‌کند که نزد امام صادق علیه‌السلام بودم. امام آب نوشید بعد از آن دیدم که امام گریه می‌‌کند. لحظه‌ای بعد، فرمود: خداوند قاتل امام حسین علیه‌السلام را لعنت کند. هر کس وقتی آب نوشید، امام حسین علیه‌السلام را یاد کند و بر قاتل او لعنت فرستند، خداوند متعال برای او هزار حَسَنه می‌‌نویسد، هزار گناه از او پاک می‌‌نماید، او را از نظر معنوی به هزار درجه بالا می‌‌برد و گویا هزار بنده آزاد کرده است و پروردگار او را در روز قیامت با مسرت و شادی محشور خواهد کرد.

زندگی در قم

به نقل راویان از امام صادق علیه‌السلام نقل می‌‌کند که حضرت فرمود: وقتی فتنه و بلا در شهرها ظاهر شد، به شهر قم پناه ببرید زیرا برای کسانی که نگران حفظ دین خود هستند جای مناسبی است.

زمین از وجود معصوم خالی نیست.

با یک واسطه از حضرت امام رضا علیه‌السلام روایت می‌‌کند که فرمود: «حجت خدا بر مردم کامل نمی‌‌شود مگر به وسیله امام معصومی‌‌ که شناخته شده باشد».

دین را باید از امامان آموخت.

سعد می‌‌گوید: حضرت رضا علیه‌السلام در معنای این آیه شریفه: که چه کسی گمراهتر است، از کسی که بدون راهنمایی خدا از هوای نفس پیروی می‌‌کند، فرمود: کسانی که مذهب و دین خود را از غیر امامان معصوم علیهم‌السلام فرامی‌‌گیرند».

محل دفن

محل دفن سعد بن سعد اشعری معلوم نیست و نمی‌‌توان در این موضوع نظری قاطع داد و شاید مثل بسیاری از خاندان اشعری، در جوار حضرت معصومه سلام الله علیها و شهر مقدس قم دفن شده باشد.