ظاهر قرآن باطن قرآن (کتاب)

کتاب ِظاهر قرآن باطن قرآن تألیف محسن میر باقری، عالم اخلاق و قرآن پژوه ِ قرن معاصر است.

پیشگفتار

قرآن دو دسته منظور دارد: یک ظاهر ( منظوری که واضح است) و دیگری بطون (منظور یا منظور هایی که واضح نیستند) . به گفتهٔ روایات و عالمان حدیث، بطون قرآن شدیداً گسترده و ناشناخته‌اند. قرآن دو دسته آیات دارد: محکمات. یعنی یعنی آیاتی که تنها یک معنی مشخص و روشن دارندو دیگری متشابهات یعنی آیاتی که بیش از یک معنی دارند و برخی از آن معانی قابل سوء استفاده توسط کج اندیشان می باشد. در مورد آیات متشابه قرآن می گوید : وَ ما یَعلَمُ تأویلَهُ الّا الله. یعنی: از تأویل یا بطن (معانی پنهان) آیات متشابه تنها خداوند آگاه است.(و نیز کسانی مانند پیامبر و امامان با تعلیم خداوند) . فضيل بن يسار مي‌گويد: از امام صادق ـ عليه السلام ـ درباره روايت «… هيچ آيه‌اي از قرآن نيست مگر آن كه براي آن ظاهري و باطني است» سؤال كردم، پاسخ فرمودند: «ظاهرش تنزيل آن و باطنش تأويل آن مي‌باشد درباره ی مراد و منظور از بطن و باطن قرآن كريم نظرات مختلفي وجود دارد از جمله: 1- باطن به معناي تأويل است چنان كه فضيل بن يسار مي‌گويد: از امام باقر عليه السلام دربارة روايتي پرسيدند كه مي‌گويد: هيچ آيه‌اي در قرآن نيست مگر اين كه ظهر و بطن دارد، حضرت فرمود: «ظهر آن تنزيل آن و بطن آن تآويل آن مي‌باشد». برخي از آيات قرآن درباره امور گذشته است و برخي درباره چیز هایی می باشد که هنوز پدید نیامده است. این حقایق, همچون جریان خورشید در بسترش جریان دارد, چون تأویل برخی از این بطون فرا رسد, درباره ی مردگان جاری خواهد بود همانگونه که درباره ی زندگانی جریان دارد خداوند متعال فرموده است: تأویل آن را جز خدا و راسخان در علم نمی دانند. امام فرمودند: ما آنها را می دانیم. باطن به معناي «جري و انطباق» باشد كه بر اين معنا نيز رواياتي وارد شده است، چنان كه حمران بن اعين مي‌گويد: از امام باقر ـ عليه السلام ـ دربارة ظهر و بطن قرآن پرسيدم، حضرت فرمود: «ظهر قرآن، كساني هستند كه درباره آنان نازل شده است، و بطن قرآن كساني هستند كه به شيوه آنان رفتار كرده اند، آن چه درباره ی آنان بوده در مورد اینان نیز صدق می کند.

درباره ی کتاب

در این کتاب نخست مولف اذعان می‌دارد که عبارات قرآنی برای همگان قابل فهم است، سپس تاکید می‌کند که آرایه‌های ادبی همچون مجاز و استعاره در حوزه ظاهرند و ارتباطی الزامی با معانی باطنی ندارند .در ادامه نیز رهنمودهایی برای درک و فهم عبارت قرآن فراهم می‌آید. موضوع کتاب تفسیر و تبیین آیات 1 - 3 سوره زخرف است كه درباره عظمت قرآن قبل از نزول و پس از آن مباحثی را مطرح می‌كند. نویسنده، به منظور شناخت آسیب‌ها در پژوهش‌های قرآنی و ارائه راه‌كارها در حل آنها، در صدد است كه جلوه‌هایی از قرآن را به نمایش بگذارد. وی، با استفاده از جوامع روایی شیعه و اهل سنت، تفسیر و علوم قرآن، عناوین زیر را شرح داده است: كاربرد ظاهر و باطن در قرآن؛ دلایل قابل فهم بودن آن؛ حجیت ظواهر قرآن؛ آرایه‌های ادبی در قرآن؛ نمونه‌هایی از مراتب فهم در قرآن. در بخش مربوط به باطن قرآن عناوینی مانند: وجود باطن برای قرآن و معنای آن، نظریات مختلف درباره باطن قرآن، ارتباط معنای ظاهر و باطن و آگاهان از باطن قرآن را به بحث گذاشته است.