فرهنگ موضوعی قرآن کریم (کتاب)
فرهنگ موضوعی قرآن مجید تالیف قرآن پژوهان کشورمان کامران فانی و بهاالدین خرمشاهی
این فرهنگ نامه، فرهنگ لغات قرآن همراه با شرح و بسط معانی آنها نیست ؛ بلکه در واقع کشف المطالب الفبایی یا فهرست موضوعی قرآن می‌باشد که مانند اغلب فرهنگ‌های لغت به روش الفبایی (ابجدی) تنظیم یافته‌است. این فهرست به عربی است و این امر مهم و ناگزیر بوده‌است زیرا اگر قرار بود فارسی باشد دیگر امکان آوردن عین اصطلاحات و تعبیرات قرآن وجود نداشت؛ حال آنکه این امر اهمیت فراوان دارد. سابقه فهرست‌های موضوعی این فهرستها که با نام‌های تفصیل الآیات، طبقات الآیات، کشف المطالب و... شناخته می‌شوند از گذشته تاکنون دارای اهمیت زیادی بودند. تفصیل الآیات ژول لابوم (مستشرق فرانسوی) نخستین فهرست موضوعی قرآن است که در سال ۱۸۷۷ میلادی منتشر شد. از دیگر فرهنگ‌های موضوعی مهم منتشر شده می‌توان تفصیل آیات القرآن کریم از محمد فوأد عبدالباقی ؛ کشف المطالب اعتمادالسلطنه (ترجمه فارسی فرهنگ ژول لابوم)؛ فهرست المطالب دکتر محمود رامیار نام برد.
محتویات
مشکلات فرهنگ‌های موضوعی تاکنون
۱. محدود کردن موضوعات مطرح شده در قرآن به تعدادی موضوع خاص
۲. عدم استفاده از لفظ قرآن و استفاده از طرح‌های ذهنی نویسندگان
۳. دیریابی کلمات یا پیدا نکردن کلمات مورد نظر به دلیل روش ناصحیح تنظیم فهرست
روش تنظیم در این فرهنگ موضوعی
در این فرهنگ از روش‌های جدید علم کتابداری استفاده شده‌است بر این اساس که به جای اینکه موضوعات ذهنی و از قبل تعیین شوند و کلمات قرآن درزیر آن آورده شود خود قرآن را آیه به آیه فهرست کرده‌است ؛ یا به تعبیر دیگر به آیه آیه قرآن موضوع داده شده‌است و تقطیع موضوعی انجام شده‌است ودر اکثر موارد از لفظ قرآنی استفاده شده‌است. بر این اساس فرهنگ موضوعی حاضر، در حدود هفت هزار موضوع یا مدخل اصلی همراه با توابعش که در زیر هر موضوع آمده، و سه هزار مدخل ارجاعی (اعم از اصلی و کمکی) را در بردارد و به جرأت می‌توان گفت که موضوعاتی که در قرآن آمده‌است دیگر محدود به تعدادی خاص مانند فهرست‌های قبلی نیست.
نکته‌ها برای استفاده از این فرهنگ
عدم آوردن آیات قرآن به دلیل افزایش حجم و نداشتن کارایی کلماتی که با علامت {-} متصل شده‌اند موضوع فرعی می‌باشد. املا و ضبط کلمات عربی بر اساس رسم الخط عربی معاصر می‌باشد. نداشتن معادل فارسی لغات عربی جز به ندرت برای تشخیص کلمات ؛ مثلاً: الرجال (=پیادگان)، الرجال (=مردان) استفاده از مدخل‌های ارجاعی (کلمات فارسی و مترادفات عربی) به مدخل اصلی به منظور افزایش کارایی؛ برای مثال از زن به المرأه؛ الامرءه؛ النساء و از این سه نیز به یکدیگر ارجاع داده شده‌است.
ویژگی برجسته این فرهنگ
ارجاع اخیر یکی از ویژگی‌های مهم این فرهنگ است که طی آن موضوع‌های هم معنی یا مربوط به هم ارجاع داده شده‌اند. این ارجاعات به صورت نیز {یعنی نیز رجوع کنید به} آمده‌است. برای مثال زیر کلمه گناه و ترکیبات آن چنین آمده‌است: گناه الاخلاق الرذیله ؛ الاثم ؛ المعصیه الصلیه ؛ الاثقال ؛ الخطیه ؛ الذنب ؛ الجناح ؛ الفاحشه ؛ اللمم ؛ الجرم. گناه پوشی تکفیر السیئات. گناه صغیره الصغیره گناه کبیره الکبائر. گناهکار الآثم یعنی اگر بخواهید تصویر کلی از مساله «گناه» در قرآن به دست آورید باید به تمام این موضوعات رجوع کنید. ولی اگر بخواهید یکی از مباحث گناه، مثلاً «گناه صغیره» را مورد بررسی قرار دهید فقط کافی است به کلمه «الصغیره» رجوع کنید که در زیر آن فقط آیات مربوط به آن آمده‌است. ارتباط موضوع‌ها و مدخل‌ها با یکدیگر از طریق ارجاع اصلی و کمکی در واقع نوعی شبکهٔ ارتباطی میان موضوعات قرآنی ایجاد می‌کند که کار تحقیق را هم آسان تر می‌کند و هم به آن جامعیت می‌بخشد.
روش استفاده
استفاده از این فرهنگ برخلاف دیگر فرهنگ‌ها بسیار آسان می‌باشد. برای این منظور کافی است کلمه یا موضوع مورد نظر خود را در جای الفبایی آن جستجو کنید. مثال: می‌خواهید بدانید قرآن در مورد «صبر» چه گفته و چه آیاتی در این باره نازل شده‌است ؛ مانند یک فرهنگ معمولی به حرف «ص» رجوع کنید پس از یافتن کلمه صبر چنین می‌خوانید: الصبر:بقره، ۴۵،۱۵۷،۱۷۶،۲۵۰؛ آل عمران، ۱۲۰،۱۳۹، ۱۸۶ نساء، ۲۵۰... حال اگر به جای صبر کلمه «شکیبایی» به ذهن شما رسیده و بخواهید بدانید در مورد آن چه آمده‌است به حرف «ش» رجوع کرده و پس از یافتن کلمه شکیبایی این چنین می‌خوانید: شکیبایی الصبر و این چنین شما باز به کلمه صبر ارجاع داده می‌شوید و به موضوع مورد نظر خود می‌رسید. به کلمه «الصبر» که با حروف سیاه به چاپ رسیده مدخل اصلی و به کلمه «شکیبایی» که با حروف نازک به چاپ رسیده مدخل ارجاعی یا ارجاع گفته می‌شود.[۱][۲][۳]
منابع
پیوند به بیرون
- [۱]پایگاه تخصصی قرآن کریم
