حطمه

نام دوزخ «حُطَمه» است

واژه شناسى «حُطَمه»

حطمه ، صيغه مبالغه است از مادّه «حطم» به معناى در هم شكستن . از اين رو به سال هاى قحطى ، «حُطْمه (بر وزن لقمه)» گفته مى شود ؛ زيرا همه چيز را در هم مى شكند . نيز به محلّى از اطراف كعبه كه ميان حجر الأسود و درِ خانه واقع شده ، «حطيم» گفته مى شود ؛ زيرا در اثر ازدحام و فشار مردم ، گويا استخوان ها در هم مى شكند . ابن فارس در اين باره آورده است : الحاء و الطاء و الميم أصل واحد ، و هو كسر الشيء . يقال : حطمت الشيء حطما : كسرته ... و الحطمة : السنة الشديدة ، لأنّها تحطم كلّ شى ء . ح ط م ، يك ريشه است و آن ، شكستن چيزى است . گفته مى شود : «حطمتُ الشى ء حطما» ، يعنى : آن را شكستم . حُطمه ، به معناى قحطى شديد است ؛ چون همه چيز را در هم ، مى شكند . بنا بر اين ، نام گذارى دوزخ به «حُطمه» بدين جهت است كه آتش دوزخ ، همه چيز را در هم مى شكند و متلاشى مى سازد .

واژه «حُطَمه» در قرآن و حديث

واژه «حطمه» دو بار در سوره هُمَزه، تكرار شده است . قرآن در توضيح اين نام ، اوّلاً براى تصوير مبالغه و بيان عظمت آن ، «نار (آتش)» را به «اللّه » اضافه مى كند و ثانيا از ويژگى هاى آن مى گويد كه : آتشى است كه نه تنها ظاهر جسم ، بلكه جان و دل را هم مى سوزاند :«وَ مَآ أَدْرَاكَ مَا الْحُطَمَةُ * نَارُ اللَّهِ الْمُوقَدَةُ * الَّتِى تَطَّـلِعُ عَلَى الْأَفْـئدَةِ . و تو چه مى دانى «حطمه» چيست ؟ ! آتش برافروخته خداوند است . كه به دل ها مى رسد» . اين بيان ، مؤيّد آن است كه در كاربرد واژه «حطمه» براى دوزخ معناى لغوى آن ، مورد توجّه بوده ؛ چرا كه آتش دوزخ تا اعماق جان انسانِ تبهكار نفوذ مى كند و آن را در هم مى شكند . در حديثى آمده است كه آتش دوزخ ، علاوه بر اين كه دوزخيان را به شدّت در هم مى شكند و خرد مى كند ، خودِ پاره ها و توده هاى آتش نيز يكديگر را در هم مى شكنند . متن حديث چنين است : تُعرَضُ لِلنّاسِ جَهَنَّمُ كَأَنَّها سَرابٌ يَحطِمُ بَعضُها بَعضا . دوزخ ، چونان سرابى كه شعله هاى آن بر يكديگر فرو مى كوبند ، بر مردم نمايان مى شود . سيّد رضى در توضيح اين حديث مى گويد : اين گفته، مَجاز است ؛ زيرا منظور پيامبر خدا ـ كه درود و سلام بر او باد ـ شدّت شعله و در هم پيچيدن زبانه اش است، چنان كه گويى بخش هايى از آن، بخش هاى ديگر را در هم مى كوبد ؛ يعنى خرد مى كند و مى شكند. «حَطْم» به معناى شكستن است. احتمال هم دارد كه مراد ، اين باشد كه جهنّم، تن عذاب شوندگان را در هم مى شكند و آنها را جزئى از جهنّم قرار مى دهد ؛ زيرا آنان مدام در آن ماندگارند و از آن بيرون نمى آيند.

منبع

• محمد محمدی ری شهری،بهشت و دوزخ از نگاه قرآن و حديث ج2،قم:دارالحدیث،چاپ : اول،1389 ش،ص61،در دسترس درپایگاه اطلاع رسانی حدیث شیعه، بازیابی: 16 اردیبهشت 1393.