خطبه

خُطبه: كلام مخصوص، و سخنانى است آشكار كه خطيب در برابر ديگران ايراد مى‌كند که مشتمل بر ستايش خداوند و صلوات بر محمّد و آل محمّد و توصيه به تقوا و مواعظ ديگر است.

بنابر آنچه در منابع حديثى و تاريخى آمده است پيامبر اكرم صلّى اللّه‌ عليه و آله و ديگر معصومان عليهم السّلام به مناسبتهاى مختلف در اجتماع مردم خطبه مى‌خواندند.

مهم‌ترين مواردى كه خواندن خطبه به نحو واجب يا مستحب در فقه مطرح است، عبارت است از: نماز جمعه، نماز عيدين (فطر و قربان)، نماز باران، موسم حج، هنگام خواستگارى و عقد نكاح و خطبه هنگام كسوف.

• نماز جمعه:خواندن دو خطبه قبل از نماز جمعه كه به جاى دو ركعت از نماز ظهر جمعه محسوب مى‌شود، شرط صحّت نماز جمعه است.

خطبه‌هاى نماز جمعه بايد مشتمل بر حمد و ثناى خداى متعال و صلوات بر محمّد و آل محمّد عليهم السّلام و موعظه باشد. هرچند برخى، صلوات را در خطبه اوّل و موعظه را در خطبه دوم واجب ندانسته‌اند. بنابر مشهور، قرائت سوره‌اى كوتاه در هر دو خطبه واجب است. برخى، تلاوت يك آيه كه به حسب معنا تمام باشد و به آيه قبل و بعدش بستگى نداشته باشد را نيز مجزى دانسته‌اند.

• نماز عيدين:نماز عيد فطر و قربان در صورتى كه به جماعت خوانده شود، داراى خطبه است كه امام پس از نماز آن را مى‌خواند و بهتر است از خطبه‌هاى مأثور باشد. در وجوب يا استحباب خطبه ـ در فرض وجوب نماز ـ اختلاف است..

• نماز باران:خطبه نماز باران پس از نماز خوانده مى‌شود؛ ليكن در اينكه قبل از ذكرهاى وارد شده خوانده مى‌شود يا بعد از آن، اختلاف است. برخى، خواندن آن را قبل و بعد از نماز جايز دانسته‌اند.در اينكه در نماز باران يك خطبه مستحب است يا دو خطبه، اختلاف است.

در نماز باران خواندن خطبه‌هاى مأثور افضل است. در غير اين صورت، خطبه‌اى خوانده شود كه مشتمل بر حمد و ستايش خداوند و دعا و تضرّع به درگاه الـهى جهت آمدن باران باشد. برخى، خطبه نماز باران را صرف دعا و تضرّع دانسته و ايراد خطبه بدين گونه يا به نحو مشهور را مجزى دانسته‌اند.

• موسم حج:مستحب است امام (امير الحاج) در موسم حج، بويژه هفتم ذيحجه، نهم ذيحجه (روز عرفه) و روز قربانى در منى، همچنين روز نَفْر اوّل (دومين روز از ايّام تشريق) در اجتماع حاجيان خطبه بخواند و آنان را با وظايف خود و مناسك حج آشنا كند.

• هنگام خواستگارى و عقد:خواندن خطبه قبل از عقد نكاح مستحب است. در خطبه عقد كيفيّت خاصى شرط نيست؛ ليكن بهتر است پس از حمد و ستايش خداوند متعال، شهادتين و درود بر پيامبر و خاندان پاك آن حضرت، به تقوا توصيه و براى زوجين دعا شود. افضل در خطبه عقد، خواندن خطبه‌هاى مأثور از ائمّه عليهم السّلام است.

همچنين بنابر تصريح برخى، خواندن خطبه قبل از خواستگارى و براى ولىّ دختر هنگام پاسخ مثبت دادن به خواستگار مستحب است. در اين خطبه صِرف حمد خداوند متعال و صلوات بر محمّد و آل محمّد كفايت مى‌كند.

خطبه های عاشورایی

در نهضت عاشورا، يك سرى خطابه‌ها و سخنرانيها توسّط سيد الشهدا، امام سجاد، حضرت زينب و ياران امام انجام گرفته كه در كتب تاريخى و روايى ثبت است و اغلب تعيين‌كننده بوده است، چه آنها كه پيش از عاشورا و در طول راه و در خود مكّه بوده، چه خطبه‌هايى كه روز عاشورا ايراد شده و چه آنچه از زبان اسيران آزاده در كوفه و شام صادر شده است.

خطبه‌هاى سيد الشهدا و نيز خطبه امام سجاد علیه السلام در مجلس یزید، همچنين خطابۀ زينب كبرى در كوفه و دمشق، معروفترين آنهاست.

منابع

• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج 3، صص 473-471.
• جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، ص 161.