ایام البیض

اَیّام بیض، عنوانی برای روزهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم ماه‌های قمری .

وجه تسمیه

از آن‌جا که نور ماه در شب‌های این ۳ روز از شب‌های دیگر بیش‌تر است. مطابق رسم عرب در نام‌گذاری روزهای مختلف ماه به تناسب روشنایی شب‌ها، بدین نام خوانده شده‌اند. تعریف ایّام البیض به این سه روز در میان فقیهان مشهور است. در روایتی از پیامبر بزرگوار اسلام صلی الله علیه و آله چنین آمده است: وقتی حضرت آدم علیه السلام دچار آن خطا (ترک اولی) گردید، بدنش سیاه شد؛ سپس به او الهام گردید که این سه روز، یعنی روزهای 13و14و15 را روزه بگیرد و هر روز از این سه روز را که روزه گرفت، یک قسمت از بدنش سفید گردید؛ یعنی پس از سه روز، تمام بدنش سفید شد و به همین علت، به این سه روز، روزهای سفید گفته شد. قول مقابل، تعریف آن به پنجشنبه دهه اوّل و دهه آخر و چهارشنبه دهه وسط هرماه است. در بیان سبب نام‌گذاری ایام بیض، باورهایی اسطوره‌ای نیز نقل شده است.

اسامی دیگر

از دیگر نام‌های این ایام، اَواضح و غُرّ است.

استحباب روزه ایام بیض

لحن برخی اخبار دربارۀ روزۀ ایام بیض چنان است که گویا در دوران پیش از اسلام هم، صیام ۳ روز در هر ماه امری مستحسن بوده، و روزۀ حضرت ابراهیم دانسته می‌شده است.. پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ضمن ترغیب بدان، از مردم خواسته‌اند که صیام ماهانه خویش را در ایام بیض قرار دهند. از دیگر سو، روایاتی که بر استحباب روزۀ ایام بیض دلالت دارند، متعدد، و دارای مضامینی متفاوت هستند؛ بعضی تنها به استحباب صیام روز سیزدهم از هرماه نظر دارند (برای آشنایی با نقل‌های متفاوت این‌گونه روایات بجز آن‌که گفته شدبه این منابع رجوع کنید:

ایام بیض در احادیث

کثرت نقل احادیث دربارۀ ایام بیض توسط محدثان، حکمت‌هایی که برای آن برشمرده‌اند و شواهد موجود در سفرنامه‌ها و تذکره‌ها، همگی حاکی از توجه عمومی به این سنت است.

تقابل روایات

از دیگر سو، این‌گونه روایات، در تقابل با دسته‌ای دیگر واقع شده‌اند که سنت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله را، در صیام ۳روز دیگر از هرماه معرفی می‌کنند. به نظر می‌رسد با آن‌که اختلافی در استحباب ۳ روز روزه در هرماه نیست، در تعیین مصداق این ۳ روز، اختلافاتی پیش آمده است. در نتیجه اختلاف روایات، اجتهادات فقیهان در انتخاب میان روایات روزۀ ایام بیض و معارض آن‌ها به درازا کشیده است گویا سمعانی دربارۀ اختلافاتی فقهی در این زمینه کتابی نگاشته است.

ایام بیض نزد شیعه

نزد شیعیان، ایام بیض ماه رجب و در مرتبه بعد، شعبان و رمضان ، از اهمیتی ویژه برخوردار است

منابع

• دانشنامه جهان اسلام، مدخل "ایام بیض" از فرهنگ مهروش، موسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامي، در دسترس در [ http://lib.eshia.ir/23022/13/5383/ کتابخانه مدرسه فقاهت]، تاریخ بازیابی: 8 اردیبهشت 1393.
• روزهای سفید،مجله پرسمان، تیر 1387، شماره 66 ،ص11،در دسترس درپایگاه اطلاع رسانی حوزه، بازیابی: 8 اردیبهشت 1393.

فراء، یحییٰ، ج۱، ص۵۸، الایام و اللیالی و الشهور، به کوشش ابراهیم ابیاری، قاهره/بیروت، ۱۴۰۰ق.

ذیل بیض، ابن‌منظور، لسان.

ابن‌کثیر، تفسیر، ج۳، ص۵۷۳، بیروت، ۱۴۰۱ق.

الحدائق الناضرة ج۱۳، ص۳۶۱.جواهر الکلام ج۱۷، ص۹۴-۹۷.

ر. ک: مجلسی، بحارالانوار، ج11 ص 171 .

فقه ابن ابی عقیل،ص۲۷۷.مختلف الشیعة ج۳، ص۵۱۲.

ابن بابویه، محمد، ج۲، ص۸۰-۸۱، العلل، بیروت، موسسة الاعلمی. ثعلبی، احمد، ج۱، ص۳۰، قصص‌الانبیاء، بیروت، المکتبة الثقافیه. ابن‌قدامه، عبدالله، ج۳، ص۱۱۶، المغنی، بیروت، ۱۴۰۴ق. ابن‌جوزی، عبدالرحمان، ج۹، ص۱۳۸، زادالمسیر، بیروت، ۱۴۰۴ق.

ذیل وضح، ابن‌منظور، لسان. ذیل غرر، ابن‌منظور، لسان.

ابویوسف، یعقوب، ج۱، ص۲۳۸، الآثار، به کوشش ابوالوفا افغانی، قاهره، ۱۳۵۵ق.

سیوطی، حاشیه بر سنن (نک‌: هم‌، ج۴، ص۲۲۲-۲۲۳، نسایی)

ابن‌سعد، محمد، ج۷، ص۴۳، الطبقات الکبریٰ، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارصادر.

احمد بن ‌حنبل، المسند، ج۵، ص۲۷-۲۸، بیروت، دارصادر. احمد بن ‌حنبل، المسند، ج۵، ص۱۵۰-۱۵۲، بیروت، دارصادر. فاکهی، محمد، ج۱، ص۴۲۴، اخبار مکه، به کوشش عبدالملک عبدالله دهیش، بیروت، ۱۴۱۴ق. رازی، تمام، ج۱، ص۲۸۵، الفوائد، به کوشش حمدی عبدالمجید سلفی، ریاض، ۱۴۱۲ق

بخاری، محمد، ج۸، ص۱۳۹، صحیح، همراه با شرح کرمانی، بیروت، دارالفکر. دارمی، عبدالله، ج۱، ص۴۴۴-۴۴۵، السنن، به کوشش مصطفیٰ دیب البغا، دمشق، ۱۴۱۲ق. ابن‌ماجه، محمد، ج۱، ص۵۴۴-۵۴۵، السنن، به کوشش محمد فؤادعبدالباقی، قاهره، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م. سیوطی، حاشیه بر سنن نک‌: هم‌، ج۴، ص۲۲۱، نسایی.

ابن‌عربی، محیی‌الدین، ج۱، ص۶۴۲، الفتوحات المکیة، بولاق، ۱۲۹۳ق. ابن‌عربی، محیی‌الدین، ج۱، ص۷۲۴، الفتوحات المکیة، بولاق، ۱۲۹۳ق.

ابن ابی‌عاصم، احمد، ج۱، ص۲۶۹، الزهد، به کوشش عبدالعلی عبدالحمید حامد، قاهره، ۱۴۰۸ق. ابن‌سعد، محمد، ج۷، ص۶۱، الطبقات الکبریٰ، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارصادر. ذهبی، محمد، ج۱۱، ص۲۲۳، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۱۳ق. ابن‌بطوطه، رحله، ج۲، ص۶۳۵، به کوشش علی منتصر کتانی، بیروت، ۱۴۰۵ق. سخاوی، محمد، ج۱، ص۱۳۷، التحفةاللطیفة، بیروت، ۱۹۹۳م. سخاوی، محمد، ج۱، ص۱۵۱، التحفةاللطیفة، بیروت، ۱۹۹۳م.

نسایی، احمد، ج۴، ص۲۲۰-۲۲۳، سنن، به کوشش عبدالفتاح ابوغده، حلب، مکتبةالمطبوعات‌الاسلامیه.

ابن‌قدامه، عبدالله، ج۳، ص۱۱۶، المغنی، بیروت، ۱۴۰۴ق.

برای آشنایی با نمونه‌هایی از اختلافات اهل سنت رجوع کنید به: جزیری، ج۱، ص۵۵۶، عبدالرحمان، الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.

برای آگاهی از دیدگاههای مختلف شیعه رجوع کنید به: ابن بابویه، محمد، ج۲، ص۸۱، العلل، بیروت، موسسة الاعلمی. طوسی، محمد، ج۴، ص۲۹۶، تهذیب الاحکام، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، ۱۳۶۴ش. طوسی، محمد، ج۱، ص۱۶۸-۱۶۹، النهایة، بیروت، ۱۳۹۰ق، ۱۳۹۰۱. ابن طاووس، علی، ج۱، ص۶۶، الدروع الواقیة، قم، ۱۴۱۴ق. .

ملکی تبریزی، جواد، ج۱، ص۶۲، المراقبات، بیروت، ۱۴۰۷ق. قمی، عباس، ج۱، ص۲۰۱-۲۰۲، مفاتیح الجنان، بیروت، ۱۴۱۲ق.

برای آگاهی از برخی مناسک آن، رجوع کنید بهابن طاووس، علی، ج۱، ص۲۸۱، اقبال الاعمال، به کوشش جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۴ق. ابن طاووس، علی، ج۱، ص۲۸۷، اقبال الاعمال، به کوشش جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۴ق. مجلسی، محمدباقر، ج۹۵، ص۳۹۹، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.