منابع تاریخ سلجوقی

روزگار سلجوقی دوراین دیرپا با تاثیراتی عمیق و درازمدت در تاریخ ایران و سرزمینهای همسایه است. با وجود گستردگی قلمرو سلجوقیان و درازنای چشمگیر فرمانروائیشان ،تاریخ نگاری این روزگار نسبتاً ضعیف و کم مایه است. این واقعیت دلایل مختلفی دارد. نخست آنکه از میانه روزگار سلجوقی سلک نگارش پیچبده و متکلف در ادبیات فارسی آغاز می شود و نه تنها در متون ادبی که به متون تاریخی نیز سرایت می کند و برخلاف شیوه پاکیزه و روان نثر تاریخ نگاری پیش از خود که نمونه های زیبای آن را در تاریخ بیهقی و ترجمه تاریخ طبری می بینیم بیش از آنکه در اندیشه تاریخ نگاری باشد به فکر آفرینش ادبی است. از این روی در بسیاری از جاها دقت در نگارش رویدادهای تاریخی به تصنعات و سخن پردازیهای ادبیانه ادیبانه می دهد. شگفت اینکه این ویژگی تاریخ نگاری سلسله ای سلجوقی به یکسان هم در نمونه های فارسی و هم در نمونه های عربی به چشم می خورد. دلیل دیگری که کم مایگی تاریخنگاری سلجوقی را باعث می شود گم شدن از این تاریخ نگاری است. با این حال به نظر می رسد این دسته نیز تفاوت چندانی با آنچه بر جای مانده است نداشته باشد چه بسیاری از منابع موجود یا برگرفته از منابع گمشده اند یا ترجمه آنها و یا به پیروی از آنها نوشته شده اند. قسمتهایی از منابع گمشده در برخی منابع موجود ضبط شده است اما از بیشتر آن آثار فقط نامی مانده است و بس. نخستین این آثار ملکنامه است. که به نظر می رسد تاریخچه خاندان سلجوقی پیش از ریدن به پادشاهی و سالهای آغازین پادشاهی آنها در ایران می باشد. مشارب التجارب ابوالحسن علی بن زید بیهقی(م656ه) نیز از معدود کتابهایی است که علی رغم آن که امروزه در دسترس نیست ولی به جهت این که بسیاری از نویسندگان بعد از او،آن کتاب استفاده برده اند ،قسمت عمده ای از مطالب آن، امروزه در دسترس می باشد.