دعبل خزاعی
دِعبِل خُزاعی (۱۴۸-۲۶۴ ق) شاعر معروف اهل بیت علیهم السلام است که با شعر خود علیه ظلم دستگاه عباسی می شورید.
ولادت
ابوعلى یا ابوجعفر دعبل پسر على بن زرین بن عثمان بن عبدالرحمن بن عبدالله بن بدیل بن وقاء بن عمرو بن ربیعه بن عبدالعزى بن ربیعه بن جزى بن عامر مازن ابن عدى بن عمرو ربیعه خزاعى معروف به دعبل در سال 148 ه.ق در شهر كوفه ديده به جهان گشود.
خاندان
پدرش، على بن زرین از شاعران روزگار خود بود؛ این دودمان محدثان و شاعرانى داشته و اهل سیادت و شرف بوده اند و تمام فضل و فضیلت آنها به برکت دعائى است که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله درباره نیاى بزرگ آنها کرد، آنگاه که به روز فتح و مکه «عباس بن عبدالمطلب» که پاسدار محبت وى بود، او را در پیشگاه پیغمبر خدا بپاداشت و گفت: اى رسول خدا صلی الله علیه و آله امروز روزى است که اقوامى را شرف بخشیده اى، حال خالت «بدیل بن ورقاء» چگونه خواهد بود؟ پیغمبر فرمود: اى بدیل، روی بگشا و او چهره اش را به پیغمبر نمود و پرده از رخ برگرفت.
رسول سیاهى در رخسارش دید و پرسید: اى بدیل چند سال دارى؟ گفت: 97 سال اى رسول خدا. پیغمبر صلی الله علیه و آله خندید و فرمود: خداوند بر جمال و سیه چردگیت بیفزاید و تو و فرزندانت را متمتع کناد.
اساتید
شعر و ادب عربی را در جوانی از مسلم بن ولید انصاری ملقب به «صریح الغوانی» که شاعر هارون الرشید و خاندان برامکه بود، فرا گرفت و به استادی او همیشه اعتراف می کرد.
زندگی نامه
زندگي سراسر مبارزه دعبل مصادف با امامت چهار معصوم از زمان امام موسي كاظم علیه السلام تا شهادت امام علي النقي علیه السلام بود. در اين مدت كه همزمان با خلافت هفت حاکم از هارون تا متوكل بود، دعبل همواره با شعر و ادب به مبارزه با غاصبان خلافت رفته و در رثاي اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام، مديحه سرائي مي نمود. ابوالفرج اصفهانی در کتاب الاغانی دربارۀ دعبل میگوید: «دعبل شاعر خوش طبع و هجو گری پلید زبان بود که هیچ یک از خلفا و وزراء و فرزندانشان از شر هجو او در امان نماندند.»
دعبل اضافه بر قصيده سرائي، محدث و انديشمندي توانا بود.
بخش اعظم زندگي دعبل را سفرهاي او به بلاد مختلف اسلامي دربرگرفته است. از بغداد تا مصر و شام و از حجاز تا ري و مرو و خراسان. در تمام اين سالها، دعبل همواره به نشر عقايد اصيل اسلامي پرداخته و پرده از ظلم عباسيان برمي داشت و از حق خاندان عصمت و طهارت دفاع مي نمود.
آثار دعبل
وي داراي تاليف متعددي از جمله "الوحده في مناقب العرب" و "طبقات الشعراء" است كه از منابع مهم و پرارزش در ادبيات و شرح زندگاني شاعران مي باشد. او دیوان شعر دارد و
گفته‌اند دیوان او نزدیک سیصد ورقه بوده که صولی آنرا جمع‌آوری کرده‌است. دعبل ۴ کتاب تألیف کرده‌است:
- الواحده فی المثالب العرب و مناقبها، در این کتاب سیاست بنی‌امیه را نکوهش کرده
- طبقات الشعرا، از مهم‌ترین منابع ادبی می‌باشد شامل زندگی شاعران قبل از دعبل است.
- وصایا الملوک،
- دیوان شعر دعبل، شامل حدود هزار و چهارصد بیت شعر از دعبل است. (کل دیوان در سال ۱۳۹۱ توسط دکتر حیدر سهرابی تحلیل، شرح و ترجمه شده است)
1 ـ دیوان اشعار دعبل خزاعی :اشعار دعبل را اديب معروف (ابوبكر محمّد بن يحيى صولى) متوفى به سال 335هـ.ق. گردآورى نمود.دیوان او براى اولين بار در سال 1382هـ.ق./1962م. در بيروت با مقدمه و تحقيقات و تعليقات اديب محقق معاصر استاد (عبدالصاحب عمران الدُّجَيْلى) چاپ و منتشر شد کهمشتمل بر 1176 بيت است.
2 ـ طبقات الشعراء : اين كتاب که در زمينه اخبار و احوال و اشعار شاعران عرب بوده است در طول تاریخ از بین رفته است اما بسيارى از شعرا و ادبا و لغت شناسان و نويسندگانِ صرف و نحو و دستور زبان عربى و علوم و فنون ادبى و بلاغت و تذكره نويسان و مورّخان بزرگ عرب پس از دعبل در قرن هاى گذشته, در كتاب ها و تأليفات خويش, از اين كتاب بهره مند شده اند
3 ـ الواحدة فى مناقب العرب و مثالبها: در آداب و رسوم عرب ها ، از اين كتاب هم فقط نامى در تاريخ مانده است
4- کتابی بنام وصایا الملوک هم منسوب به اوست .
شهادت دعبل
هجویات دعبل به خلفای عباسي موجبات شهادت ايشان شد، وی خلفای عباسی را سخت نکوهش کرد. يكي از فرمانداران متوكل خلیغه عباسي، مالك بن طوق فرماندار دمشق بود، که دعبل هم متوكل و هم مالك بن طوق را به سختي نكوهش ميكرد. مالک بن طوق تغلبی که از افراد بانفوذ عرب بود، در صدد قتل او برآمد، دعبل به بصره فرار کرد و سپس راه اهواز را در پیش گرفت. مالک به شخصی ده هزار درهم داد و او را مأمور قتل دعبل کرد. زمانی که او در یکی از آبادی‌های شوش به نام طیبه بود، آن مرد بعد از نماز عشاء با نوک عصای دشنه مانند زهرآگین خود، زخمی به پشت پای دعبل زد که او را مسموم نمود و روز دیگر بر اثر جراحت آن، در گذشت. سن او در موقع وفاتش بیشتر از 98 سال و تاریخ وفاتش سال ۲۴6 قمری و مدفن او در شوش است.
منابع
- دعبل خزاعی، دایرة المعارف طهور.
- حاج شیخ عباس قمی, منتهی الآمال، قسمت دوم، باب یازدهم: در تاريخ حضرت امام رضا عليه السلام
- مصطفی قلی زاده، دعبل خزائی؛ شاعر دار بر دوش، فصل هشتم:آثار دعبل در دسترس در کتابخانه تبیان، بازیابی:21 شهریور 1392
- طلعت ده پهلوانی، دعبل خزائی، سایت پژوهه،بازیابی : 21 شهریور 1392
