منتهی الدرایه (کتاب)
نام كامل اين كتاب «منتهى الدراية في توضيح الكفاية» است.
محتویات
مؤلف
آيت الله سيد محمد جعفر جزائرى شوشترى مروج از اساتيد بزرگ حوزه علميّه نجف اشرف و از علماى مشهور منطقه خوزستان (1328 - 1420 قمرى). وى از چهره‌هاى درخشان علماى شيعه در عصر حاضر و از اساتيد حوزه علميّه قم به شمار مى‌آمد.
موضوع
كتاب منتهى الدراية در شرح و توضيح عبارات و مطالب كتاب كفاية الأصول نوشته محقق خراسانى است. اين كتاب همچنين داراى تعليقه‌هاى متعددى بر كتاب كفايه است. مؤلف در بخشى از اين كتاب به نقد و بررسى نظرات آخوند خراسانى پرداخته و علاوه بر طرح ديدگاه‌هاى اصولى علماى بزرگ، آرا و نظريات اصولى خود را نيز ارائه داده است.
ارزش و اعتبار كتاب
اين كتاب از شرحهاى مشهورى است كه بر كتاب كفاية الأصول نگاشته شده و در حوزه علميّه نجف و قم با استقبال فراوانى مواجه گرديده است. طلاب و اساتيد دوره سطح به هنگام مطالعه كتاب كفايه از اين شرح بهره فراوان مى‌برند. اين اثر ارزشمند در توضيح و نقد مطالب كفايه از قدرت فراوانى برخوردار است.
ويژگيهاى كتاب
1 - مؤلف در اين كتاب به بررسى ديدگاه‌هاى اصولى گوناگون پرداخته و بعد از آن نظريات خود را نيز مطرح نموده است. 2 - از ديگر ويژگيهاى اين كتاب اشاره به نام علمايى است كه صاحب كفايه نظرياتى را از آنها مطرح نموده ولى اشاره‌اى به نام آنها ندارد. 3 - وى در اين كتاب گاهى به بررسى و مقايسه عبارات علماى علم اصول با عبارات آخوند خراسانى در كفايه مى‌پردازد و گاهى عبارات كفايه را بر آنان ترجيح مى‌دهد. 4 - وى در اين كتاب گاهى نيز به بحثهاى لفظى پرداخته و مرجع ضمير و صله و موصول و فاعل و مفعول را براى توضيح عبارات كفايه مشخص كرده است. 5 - مؤلف گاهى مباحثى جداگانه و مستقل را كه مناسبتى با مباحث كفايه دارد آورده و مفصلا به بحث درباره آنان مى‌پردازد مانند خاتمه‌اى درباره حج كه در مبحث اِجزاى امر اضطرارى آورده است. 6 - وى در اين كتاب به پيروى از مرحوم آخوند كه مباحث فلسفى را وارد مباحث اصولى كرده، به طرح مباحث فلسفى و استفاده از اصطلاحات آن پرداخته است مانند وجود و ماهيت، عرضى و ذاتى و ... 7 - مؤلف داراى نسخ متعددى از كفايه بوده و گاهى به بررسى نسخه‌هاى گوناگون كتاب مى‌پردازد مانند نسخه حاشيه علامه جليل شيخ عبد الحسين رشتى از شاگردان آخوند خراسانى. وى در برخى موارد نسخه ايشان را ترجيح مى‌دهد.
بخشهاى كتاب
صفحات اين كتاب از سه بخش تشكيل شده است: 1 - متن كفايه. 2 - توضيح عبارات كفايه كه با شماره گذارى مشخص شده است. 3 - تعليقه و نظريات مؤلف درباره مطالب كفايه. در برخى صفحات كه مؤلف ديدگاه خاصى نداشته به بخش اول و دوم اكتفا شده است.
منابع كتاب
آيت الله سيد محمد جعفر مروج در اين كتاب به ديدگاه‌هاى اصولى بسيارى از علماى بزرگ علم اصول و يا كتابهاى آنان توجه و يا اشاره دارد مانند: 1 - عدة الأصول شيخ طوسى 2 - رسائل، مكاسب و تقريرات شيخ انصارى 3 - قوانين ميرزاى قمى 4 - الفصول الغروية شيخ محمد حسين اصفهانى 5 - بدائع الأفكار ميرزا حبيب الله رشتى 6 - حاشيه علامه جليل شيخ عبد الحسين رشتى بر كتاب كفايه و بسيارى ديگر از منابع مهم علم اصول. وى گاهى نيز به نقل از اساتيد و مشايخ خود نظرياتى را از علمايى مانند ميرزاى نائينى، ميرزاى شيرازى، محقق دوانى، محقق طوسى، مير داماد و شيخ انصارى مطرح مى‌كند.
تاريخ تأليف
آيت الله سيد محمد جعفر مروج تأليف كتاب منتهى الدراية را در سال 1362 هجرى قمرى در شهر نجف اشرف به پايان رسانيده است. وى كه در آن هنگام مشغول به تدريس كتاب كفايه در حوزه علميّه نجف اشرف بوده در آن هنگام موفق به چاپ كتاب نشده است. 26 سال بعد كه كتاب آماده براى چاپ مى‌شود ايشان با تجديد نظر در بخشى از مباحث، برخى از توضيحات اضافى را حذف نموده و بخشى ديگر را كه توضيحى نبوده‌اند به عنوان تعليقه در پايين صفحه جدا نموده‌اند.
چاپهاى كتاب
اين كتاب در سال 1388 هجرى قمرى توسط چاپخانه نجف (مطبعة النجف) به همت فرزند بزرگوار مؤلف سيد محمد على مروج به چاپ رسيده است. پس از آنكه مؤلف به شهر قم مهاجرت نمودند اين كتاب در سال 1412 هجرى قمرى توسط انتشارات دار الكتاب تجديد چاپ شده است. اين كتاب از آن تاريخ تا حال به دليل استقبال فراوان فضلاى حوزه چندين بار ديگر نيز توسط همين انتشارات به چاپ رسيده است.
سخن مؤلف
آيت الله سيد محمد جعفر مروج در مقدمه‌اى كه بر كتاب نگاشته در اين باره مى‌فرمايد: «كتاب كفاية الأصول نوشته محقق و فقيه اصولى، استاد علماى شيعه در قرن چهاردهم، درياى متلاطم علم و دانش، شيخ محمد كاظم خراسانى قدس‌سره الشريف است. اين كتاب محور مباحث اصولى در مراكز علمى مى‌باشد. مؤلف در آن افكارى نو و روشن و نتايج ديدگاه‌هاى استوار خود را به وديعه نهاده است. اين كتاب شامل تحقيقاتى است كه دانشمندان شهرها از زمان انتشار آن در تمام اعصار براى بهره بردن به سوى آن مى‌شتابند. اين كتاب بسيار خلاصه و پيچيده است لذا دوست داشتم تا تعليقه‌اى بر آن بنويسم كه پرده‌هاى آن را كنار زند و به جستجوى اسرار آن پردازد، مجملات آن را بيان و مطالب پنهان آن را آشكار سازد. به اين جهت اين حواشى را بر آن نگاشتم و نام آن را "منتهى الدراية في توضيح الكفاية" نهادم. من در اين كتاب به توضيح مقصود مصنف اكتفا كرده‌ام. و با بيانى واضح و عباراتى روشن و تفسيرى روان به شرح عبارات ايشان پرداخته‌ام تا كمكى باشد براى برادرانم كه طالب علم و فضيلت و مشغول فراگيرى متن كتاب كفاية الأصول مى‌باشند.» (مقدمه كتاب منتهى الدراية)
منابع
نرم افزار اصول فقه، مرکز نور.
