نزاری قهستانی

این صفحه مدخلی از اثر آفرینان است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

نزاری قهستانی بیرجندی، سعدالدین

قرن: 7

(721/720-650 ق)

صوفى و شاعر، متخلص به نزارى. در بیرجند در یك خانواده‌ى زمیندار اسماعیلى به دنیا آمد. پس از این كه تحصیلات مقدماتى را در بیرجند و قائن به پایان رسانید به مطالعه‌ى ادبیات و علوم متداول زمان در قهستان پرداخت. او از جوانى به خدمات دیوانى روى آورد. در 678 ق از تون به آذربایجان، اران، گرجستان، ارمنستان و باكو رفت.

در طى این سفرها در تبریز با شمس‌الدین محمد صاحب دیوان جوینى ملاقات كرد و او را مدح گفت. این مسافرت دو سال به طول انجامید و نزارى عاقبت به قهستان بازگشت و ساكن شد. وى در این مدت علاوه بر شمس‌الدین محمد بعضى از رجال سیستان و خراسان و خصوصاً سلاطین كرت را نیز ستود. وى دوباره پس از چند سال دورى به خدمت امراى این خاندان پیوست، اما معاندان نزارى ملوك كرت را علیه او برانگیختند تا جایى كه معزول و اموالش مصادره شد.

سالهاى آخر عمر را در انزوا گذرانید و به شغل كشاورزى پرداخت. در نام وى و پدرش بین برخى منابع اختلاف وجود دارد. گویند كه از فرقه‌ى اسماعیلیه و از مریدان نزار بن مستنصر بالله فاطمى در مصر و با سعدى شیرازى معاصر و معاشر بود. نزارى را نخستین نویسنده دوره‌ى بعد از الموت دانسته‌اند كه زبان شعر و تعبیرات و اصطلاحات صوفیان را براى پنهان داشتن عقاید اسماعیلى خود برگزید.

از آثار وى: «دستورنامه»؛ «ادب‌نامه»؛ مثنوى «سفرنامه»؛ «از هر و مزهر» بر وزن «شیرین و خسرو»؛ «مناظره‌ى روز و شب»؛ «دیوان» شعر، مشتمل بر قصاید، غزلیات، قطعات، رباعیات و چند تركیب بند، قریب بیست هزار بیت.