آل عمران
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
این واژه فقط یکبار در آیه 33 سومین سوره قرآن آمده؛ از این رو، این سوره به «آل‌عمران» موسوم شده است: «إِنَّ اللّهَ اصطَفی ءَادمَ و نُوحاً و ءَالَ إبرهیمَ وَ ءَالَ عمرنَ عَلَی العلَمین»؛ همانا خداوند، آدم و نوح و آل ابراهیم و آل‌عمران را بر جهانیان برگزید. (سوره آل عمران/3،33)
لغویان و مفسران، برای کلمه «آل*» معانی گوناگونی چون خانواده، فرزندان، پیروان و شخص برشمرده‌اند.
مفسران در این که عمران در این آیه نام چه کسی است، بر یک رأی نیستند. برخی او را عمران بن یصهربن قاهث بن لاوی بن یعقوب بن اسحاق بن ابراهیم، پدر حضرت موسی علیه السلام و هارون و بعضی عمران بن ماثان پدر مریم می‌دانند که وی از نسل سلیمان بن داوود بن إیشا و همه از نسل یهودا ابن یعقوب بن اسحاق بن ابراهیمند.
البته عهد عتیق موسی و هارون را پسران عمرام بن قهات می‌داند.[۱] گفته شده که بین این دو عمران، 1800 سال فاصله بوده است؛[۲]البته بیشتر مفسران بر این باورند که وی به ادلّه ذیل پدر مریم است:
- در ادامه سوره آل‌عمران سخن از پدر، مادر و فرزند مریم [و نیز زکریا، متکفّل وی]است؛ پس مقصود از عمران در این آیه نیز باید پدر مریم باشد و اگر منظور پدر موسی باشد با آیات این سوره تناسبی ندارد.[۳]
- آیاتِ پس از آیه 33 به چگونگی برگزیدن آل‌عمران پرداخته و تکرار نام عمران در آیات بعد مانند تکرار اسم در دو جمله است که یکی بودن هر دو اسم را متبادر می‌سازد و اگر مقصود از شخص دوم غیر از شخص اول باشد، موجب به اشتباه افکندن شنونده می‌شود که از کلام حکیم به دور است.[۴]
- در مواردی از پدر مریم با نام عمران یاد شده؛ ولی در هیچ جای از قرآن، از پدر موسی به عمران تعبیر نشده است.[۵]
- این آیه با آیه دیگری که درباره مریم و عیسی است، مطابقت شدید دارد: «وَ جَعَلنها وَ ابنَها ءَایَةً لِلعلَمین».[۶] (سوره انبیاء/21، 91) گفته شده مقصود از عمران در این آیه و آیات بعد، پدر موسی می‌باشد زیرا که ممکن است عمران پدر موسی نیز دختری به نام مریم داشته است، همچنانکه در عهد عتیق نیز مریم خواهر موسی و هارون و هر سه از فرزندان عمرام به شمار آمده است.[۷] پذیرفته نیست؛ زیرا آیات، از مریمی سخن می‌گوید که کفالت او را زکریا، پدر یحیی بر عهده داشته است و زکریا و یحیی هر دو در زمان عیسی می‌زیسته‌اند[۸] و به شهادت قرآن، پیش از آن کسی به نام یحیی نامیده نشده بود. (سوره مریم/19،7) در ضمن مقصود از آل‌عمران نمی‌تواند هر دو عمران باشد؛ زیرا نام عمران پدر مریم، دو بار در قرآن آمده و از عمران پدر موسی نامی برده نشده است. از سوی دیگر فاصله آن‌ها حدود 1800 سال بوده که با این فاصله زمانی، بعید به نظر می‌رسد منظور هر دوی آن‌ها باشد.
آل‌عمران چه کسانی‌اند؟
از آن‌جا که مفسّران، در معنای آل و مقصود از عمران وحدت نظر ندارند، در معنای آل‌عمران نیز بر یک نظر نیستند و احتمال داده‌اند که منظور، یکی از این‌ها باشد:1. عیسی و مریم که این قول مشهور است؛[۹] 2. موسی و هارون؛ 3. مؤمنان به عیسی، زیرا آل به معنای پیرو نیز آمده است؛[۱۰] 4. امام علی(علیه السلام)زیرا نام پدر حضرت در تورات، عمران است؛[۱۱] 5. پیامبران و امامان معصومی که ازنسل عمران هستند؛[۱۲] زیرا آنان را در آیه، برگزیدگان خداوند دانسته و این وصف در همه خویشان ونزدیکان صادق نیست؛[۱۳] 6. شخص عمران، چنان‌که در آیه 248 بقره/2 از شخص موسی و هارون، به آل تعبیر شده است.[۱۴]
نسبت آل‌عمران و آل‌ابراهیم:
براساس مباحث گذشته، چه عمران پدر مریم باشد یا پدر موسی و هارون، در هر صورت، جزو آل* ابراهیم است؛[۱۵] زیرا آل ابراهیم، چه از طریق اسماعیل و چه از طریق اسحاق، شامل هر دو عمران و همه پیامبران و معصومان پس از ابراهیم نیز می‌شود؛[۱۶] چنان که گروهی از مفسّران در تفسیر «ذُرِّیَّةً بَعضُها مِن بَعض» (آل‌عمران/3، 34) گفته‌اند:همه پیامبران، از ذرّیّه آدم و بعد ذرّیّه نوح، سپس ذرّیّه ابراهیم هستند.[۱۷] برخی نیز گفته‌اند:«ذُرِّیَّةً بَعضُها مِن بَعض» حال یا بدل از آل‌ابراهیم و آل‌عمران است؛ یعنی آن دو، یک ذرّیّه هستند که بعضی (آل‌عمران) از بعضی دیگر (آل‌ابراهیم) هستند؛[۱۸] امّا درباره این که چرا از آل‌عمران جداگانه نام برده شده با این که آل‌ابراهیم آن را دربردارد، سه احتمال وجود دارد:1. برای آگاه کردن مخاطب به این که عیسی هم بشری با کرامات بزرگ از ناحیه خداوند است و برای نبوّت برگزیده شده تا ادّعای مدّعیانِ الوهیّت او را باطل کند.[۱۹] 2. برای آگاه کردن مخاطب به شرف و منزلت آل‌عمران است؛ البتّه ذکر خاص پس از عام، لزوماً به معنای برتری بر دیگران نیست؛ زیرا خاتم انبیا، برترین پیامبران بوده و داخل در آل‌ابراهیم است.[۲۰] 3. چون قرآن، پس از این آیه، به تفصیل درباره دو فرد منسوب به عمران یعنی مریم و عیسی سخن گفته، نام آل‌عمران را جداگانه آورده است.[۲۱]
چرا آل‌عمران برگزیده شدند؟
برخی مفسّران، از جمله «وَاللّهُ سَمِیعٌ عَلِیم» در آیه 34 آل‌عمران/3 چنین استفاده کرده‌اند:خداوند کسانی را برمی‌گزیند که در قول و عمل ثبات داشته باشند و چون آل‌عمران دارای این ویژگی بودند، برگزیده شدند[۲۲]. بعضی نیز گفته‌اند:مقصود این است که خداوند از گفتار و نیّت‌های قلبی آنان آگاه است و ملاکِ گزینش آل‌عمران از این جهت است که در گفتار، صادق، و‌در نیّت، پاک و خالصند؛[۲۳] به هر حال، گزینش آن‌ها براساس ارزش‌ها و شایستگی‌های موجود در خود آنان بوده است؛ در غیر این صورت، انتخاب فردی در جای‌گاه نبی، ترجیح بدون دلیل است که از خداوند حکیم محال‌است.[۲۴] چرا قرآن به فضایل آل‌عمران پرداخته است؟ برخی‌گفته‌اند:عقاید انحرافی یهود که می‌گفتند:ما فرزندان و دوستان خداییم و مسیحیان که می‌گفتند:مسیح پسر خدا است، موجب‌شد تا خداوند درابتدای آیه، فضایل پیامبران را نقل، و‌در پایان با جمله «وَاللّهُ سَمِیعٌ عَلِیم» دروغ‌گویان در حقّ انبیا را تهدید کند.[۲۵] بعضی نیز گفته‌اند:یادآوری امتیازهای پیامبران گذشته، از جمله آل‌عمران، زمینه‌ساز ایمان اهل‌کتاب به پیامبر خاتم است؛[۲۶] به ویژه که یادآور می‌شود:پیغمبر خاتم، از خاندان همان پیامبران پیشین است و امّت‌های آنان همگی مأمورند به پیامبری که آیین آن‌ها را تصدیق می‌کند، ایمان‌آورند.[۲۷]
پانویس
- ↑ کتاب مقدّس، خروج، 6:18-22.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج8، ص24.
- ↑ المیزان، ج3، ص167.
- ↑ روح‌المعانی، مج3، ج3، ص211.
- ↑ المیزان، ج3، ص167.
- ↑ همان.
- ↑ کتاب مقدّس، اول تواریخ، 5:29.
- ↑ بیضاوی، ج2، ص30.
- ↑ مجمع‌البیان، ج2، ص735.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج8، ص24.
- ↑ روض‌الجنان، ج4، ص284.
- ↑ مجمع‌البیان، ج2، ص735.
- ↑ مجمع البیان، ج2، ص735.
- ↑ مجمع البیان، ج2، ص734.
- ↑ الکشّاف، ج1، ص354.
- ↑ الفرقان، ج3و4، ص103.
- ↑ الدر المنثور، ج2، ص180.
- ↑ بیضاوی، ج2، ص29؛ التفسیرالکبیر، ج8، ص24.
- ↑ روح‌المعانی، مج3، ج3، ص211.
- ↑ بیضاوی، ج2، ص29.
- ↑ الفرقان، ج3 و 4، ص103.
- ↑ بیضاوی، ج2، ص29.
- ↑ المیزان، ج3، ص168.
- ↑ راهنما، ج2، ص400.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج 8، ص 25.
- ↑ راهنما، ج2، ص401.
- ↑ روح‌المعانی، مج3، ج3، ص211.
منابع
- آل‌عمران، محمدصادق يوسفى، دانشنامه موضوعی قرآن ، تاریخ بازیابی،6 شهریور 1392.
