فرزدق
همام بن غالب (فرزدق) شاعرى بزرگ و هوادار اهل بيت پيامبر بود كه در مدح امام سجاد علیه السلام، قصيده بلند خويش را در مكه سرود (هذا الذى تعرف البطحاء وطاته...) و به دنبال آن به زندان افتاد و حضرت سجاد علیه السلام برايش صله‌اى فرستاد.
امام حسين علیه السلام هنگام سفر به سوى عراق، در محلى به نام صفاح (يا در منزلى ديگر) با فرزدق برخورد كرد كه از كوفه مى‌آمد. اوضاع كوفه را پرسيد، وى جواب داد: دلهاى مردم با تو ولى شمشيرهايشان عليه توست.
امام در آنجا بود كه اين ابيات را خواند: لئن كانت الدنيا تعد نفيسة فدار ثواب الله اعلى و انبل و ان كانت الابدان للموت انشئت فقتل امرء بالسيف فى الله افضل...[۱]
فرزدق و خاندان اهل بیت(ع)
در منابع اهل سنت، فرزدق شیعه دانسته شده است.[۲] ملاقات وی با امیرالمومنین(ع) و حفظ قرآن بنا بر فرمایش ایشان،[۳] سرودن اشعاری در مذمت ابن ملجم،[۴] رفت و آمد به کوفه[۵] که پایگاه شیعیان است، ملاقات با امام حسین(ع) در مسیر حرکت ایشان به کوفه[۶] و سرودن ابیاتی در رثای ایشان[۷] و اصحابشان از جمله مسلم بن عقیل و هانی بن عروه[۸] و به عنوان مهم‌ترین نشانه جریان سرودن شعر در مدح امام زین العابدین(ع) در حضور هشام،[۹] شاید از شاخص‌ترین دلایلی باشد که وی را در ردیف شیعیان برشمرده‌اند.
نقل است که وی در راه مکه در صفاح امام حسین(ع) را دید و امام از او احوال مردم کوفه را جویا شدند. وی در پاسخ گفت:«آنان را پشت سر گذاشتم در حالی که دل هایشان با تو و شمشیرهایشان بر ضد تو بود.[۱۰]»
ارادت فرزدق به خاندان اهل بیت امر مبهم و پوشیده‌ای نیست. مدح و ستایش امام زین العابدین(ع) در فضای خفقان سیاسی، آن هم در حضور هشام، پسر حاکم اموی[۱۱] و تحقیر وی به جهت انکار شناخت امام نه تنها گواه شهامت و شجاعت در خور تقدیر وی است، بلکه بر ارادت وی به این خاندان گواهی می‌دهد. آمده است زمانی که حضرت امام سجاد(ع) از حبس او مطلع شدند، مبلغ دوازده هزار درهم برای او فرستادند. او مبلغ را پس داد و گفت:«من مدح تو برای رضای خدا گفتم، نه عطا.» حضرت(ع) مبلغ را باز فرستاده فرمودند:«ما که اهل بیتیم، چون چیزی به کسی بخشیم باز نستانیم.»[۱۲]
در جریان دیگری وقتی کمیت بن زید اسدی که پیوند قبیلگی با فرزدق داشت «قصاید هاشمیات» را گفت، برای محک زدن اشعار خود که در مدح اهل بیت بود، نزد فرزدق آمد. فرزدق پس از شنیدن اشعار او در پاسخ چنین گفت:«پسرم آفرین خوب گفته‌ای که از اراذل و اوباش دست برداشته‌ای و هرگز تیرت به خطا نخواهد رفت و گفتارت را تکذیب نخواهند کرد... انتشار بده و با دشمن دست به گریبان شو که تو از همه‌ی گذشتگان و حاضران شاعرتری.»[۱۳]
با این حال توجه او به خلفای اموی و حضور وی در دستگاه آنان، با توجه به نقش و جایگاه اجتماعی یک شاعر و میزان تاثیرگذاری شعر در آن عصر، تامل برانگیز است. در نهایت شاید بتوان وی را تحت عنوان شیعه‌ی محب قرار داد که به جهت علاقه‌اش به این خاندان اشعاری در مدح آنان سروده است؛ اما در مجموع اشعار او متاثر از نظام قبیلگی، سرشار از هجو و فخر و...است.[۱۴] بنابراین نمی‌توان وی را در ردیف کمیت و دعبل که سراسر شیفته‌ی اهل بیت بودند قرار داد.
شخصیت روایی فرزدق
فرزدق از امام حسین(ع)، ابوهریره، ابوسعیدخدری، فرجعه بن اسعد، زراره بن کرب و طرماح بن عدی شاعر روایت نموده است و از او خالد حذاء و مروان اصغر وحجاج بن حجاج و... روایت کردهاند.[۱۵]
وفات فرزدق
فرزدق، سالهاى پس از عاشورا زنده بود و به خانه سكينه دختر امام حسين علیه السلام نيز رفت و آمد داشت و از او صله دريافت مى‌كرد. در باديه بصره، در سال 110 هجرى درصد سالگى از دنيا رفت.
پانویس
- ↑ حياة الامام الحسين، ج 3، ص 61.
- ↑ . ابن اثیر، عزالدین علی؛ الکامل، ترجمه ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی، تهران، موسسه مطبوعاتی علمی، 1371، ، ج 14، ص 358 و مقدسی، محمد بن احمد؛ احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، مترجم علی نقی منزوی، تهران، مولفان و مترجمان ایران، 1361، چاپ اول، ج 2، ص 618.
- ↑ . امین، سید محسن؛ مستدرکات اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف المطبوعات، ج 3، ص 291.
- ↑ . محدث اربلی؛ کشف الغمه فی معرفه الائمه، تبریز، بنی هاشمی، 1381، چاپ اول، ج 1، ص 582.
- ↑ . الکامل، پیشین، ج 10، ص 353.
- ↑ . طبری، محمد بن جریر؛ تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، 1375، چاپ پنجم، ج 7، ص 2969.
- ↑ . فرزدق، همام بن غالب؛ دیوان الفرزدق، مقدمه و شرح مجید طرد، بیروت، دارالکتاب العربی، 1414، چاپ دوم، ج 1، ص 7 و اعیان الشیعه، پیشین، ج 10، ص 268.
- ↑ . ابن طباطبا، محمد بن علی؛ الفخری، ترجمه وحید گلپایگانی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360، چاپ دوم، ص 156 و برخی منابع این ابیات را به عبد الله بن زبیر اسدی نسبت داده اند و الکامل، پیشین، ج 11، ص 144.
- ↑ . مستوفی، حمدالله بن ابی بکر؛ تاریخ گزیده، تحقیق عبدالحسین نوایی، تهران، امیرکبیر، 1364، چاپ سوم، ص 709.
- ↑ . اخبار الطوال، پیشین، ص 293 و تاریخ طبری، پیشین، ج 7، ص 2969 و تاریخ گزیده، پیشین، ص 264.
- ↑ . همان.
- ↑ . تاریخ گزیده، پیشین، ص 710 و کشف الغمه، پیشین، ج 2، ص 80. ( در این نقل مبلغ ده هزار درهم عنوان گردیده است.)
- ↑ . مسعودی، علی بن حسین؛ مروج الذهب، تحقیق اسعد داغر، قم، دارالهجره، 1409، چاپ دوم، ج 2، ص 231.
- ↑ . در نقلی آمده است که در جریان ملاقات امام حسین با قرزدق، ایشان مبلغی را به فرزدق دادند و چون پرسیده شد که چرا به شاعری خیال پرداز و زبان گسیخته پاداش می دهید، در پاسخ فرمودند:«کاری که با آن آبروی خود را حفظ کنی بهترین کار است؛ وانگهی فرزدق شاعری است که نمی توان از او در امان بود.» واقدی، محمد بن سعد؛ الطبقات الکبری، ترجمه محمود دامغانی، تهران، انتشارات فرهنگ و اندیشه، 1374، ج 5، ص 90 و مجلسی، محمدباقر؛ بحار الانوار لدرر اخبار ائمه الاطهار، تهران، اسلامیه، ج 44، ص 189.
- ↑ دمشقی، اسماعیل بن عمر بن کثیر؛ البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، ج 9، ص 265.
منابع
- جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، نشر معروف.
- فرزدق، قدسیه خدامی، سایت پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام (بخش فرهنگ علوم انسانی و اسلامی) تاریخ بازیابی: 29 مرداد 1392.
