سرمد
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
سرمد در لغت به معني هميشگي و جاويدان است؛ يعني چيزي که وجود آن قطع نميشود. در قرآن کريم آمده است: «قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ جَعَلَ اللَّهُ عَلَيْكُمُ النَّهارَ سَرْمَداً إِلى يَوْمِ الْقِيامَةِ». (سوره قصص، آیه 72)
سرمد چيزي است که اول و آخر ندارد اما دو چيز دارد؛ يکي دوام وجود در گذشته که به آن ازل ميگويند و يکي دوام وجود در آينده که آن را ابد مينامند.[۱] بزرگان فلاسفه بر اين عقيدهاند که سرمد عبارتست از نسبت ثابت به ثابت.[۲] به نظر اين افراد، موجودات دو دستهاند: يا در زمان هستند که اين دسته داراي حرکت است و يا نه حرکت است و نه داراي حرکت است و در نتيجه در زمان هم نيست. اين دسته از موجودات اگر جنبه نسبت ثبات آنها با امور متغير در نظر گرفته شود اين معيت و همراهي، دهر ناميده ميشود و اگر نسبت ثباتش با امور ثابت در نظر گرفته شود اين همراهي را سرمد مينامند.[۳]
تفاوت دهر، سرمد و زمان
بنابراين تفاوت دهر، سرمد و زمان در اين است که سرمد نسبت ثابت به ثابت است، دهر نسبت ثابت به متغير و زمان نسبت متغير است به متغير.[۴] فلاسفه در تفسير اين کلام گفتهاند؛ که مراد از دهر، نسبت ذات واجب متعال است که ثابت است به صفات، اسماء حسني و علوم فعلي او که آنها نيز اموري ثابت هستند. مراد از سرمد، نسبت علم واجب است که ثابت است به معلومات او که اموري متجدد و متغيرند؛ يعني همان موجودات عالم و مراد از زمان، نسبت برخي از معلومات متجدد واجب با برخي ديگر است.[۵]
اما برخلاف فلاسفه اسلامي که اين امور را نسل در نسل نقل و قبول کردهاند، فخر رازي پس از نقل اين امور از حکما، در کتاب "المحصل" بر آنها ايراد گرفته است و گفته که اين الفاظ، عليرغم معناي پيچيده و بزرگي که برايش نقل شده است، داراي معناي محصل و به درد بخوري نيستند[۶] ولي با توضيحي که براي اين الفاظ و معناي آن داده شد و در کتب حکما نيز آمده است، سستي اين سخن فخر رازي معلوم می شود.
پانویس
- ↑ جمیل صلیبا؛ منوچهر صانعی دره بیدی، فرهنگ فلسفي، تهران، انتشارات حکمت، ج1، ص391.
- ↑ ملاصدرا شيرازي، صدرالدين محمد؛ الحکمه المتعاليه في الاسفار الاربعه العقليه، قم، نشر مصطفوي، 1368ش، چ دوم، ج3، ص147.
- ↑ موسوعه مصطلحات فلسفه عندالعرب، بیروت، مکتبة لبنان، ج1، ص338.
- ↑ اسفار اربعه، همان.
- ↑ سبزواری، ملاهادي؛ شرح منظومه حکمت، تهران، نشر حکمت، 1360ش، چ اول، ج4، ص334.
- ↑ ملاصدرا شيرازي، صدرالدين محمد؛ حاشيه بر الهيات، قم، نشر بيدار، بي تا، ص157.
منابع
- سرمد، حسن رضایی، سایت پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام (بخش فرهنگ علوم انسانی و اسلامی)، تاریخ بازیابی: 13 مرداد 1392.