بَيت
در عرفِ كاتبان و نسخه‌نويسان، بيت واحد اندازه‌گيري نوشته كتاب بوده است و هر چهل حرف (و به قول برخي نسخه‌نويسان، هر پنجاه حرف) كتابت و نوشته كتاب را خواه در يك سطر جاي مي‌گرفته يا بيشتر از يك سطر يك بيت مي‌گفته‌اند. عموماً مبناي شمار بيت‌هاي نوشته شده را بر "هزار" مي‌گذاشته و اندازه نوشته كتاب را بر اساس هر "هزار بيت" مي‌سنجيده‌اند.
رواج اين اصطلاح در ميان نسخه‌نويسان، بي‌گمان از سده هشتم ق. به بعد بوده است؛ زيرا پيش از آن اُجرت كتابت را بر پايه هر "ورق كتابت" محاسبه مي‌كرده‌اند و پس از سال 800 ق كه خط كرسي متداول شد و انجامه‌هاي سطور در اندازه‌هاي همسان و همگون از عوامل زيبايي‌شناسي خط و كتابت تلقي گرديد؛ كاتبان نيز در نسخه‌نويسي، مبناي حق‌الزحمه كتابت خود را بيت قرار مي‌داده‌اند.
از اسناد موجود چنين برمي‌آيد كه نسخه‌نويسان سده‌هاي دهم به بعد با توجه به زمان و مكان زيستي و مقتضيات فرهنگي در ازاي هر هزار بيت كتابت حق‌الزحمه‌هاي متفاوت مي‌گرفته‌اند و بهاي هر هزار بيت كتابت ناخوش، خوش و ممتاز تفاوت داشته است. چنان‌كه در تركيه عثماني به هر هزار بيت كتابت ناخوش يك فلوري (ليره طلاي ترك) و براي هر هزار بيت كتابت خوش و ممتاز به ترتيب دو و سه فلوري اجرت مي‌داده‌اند و چنان‌چه خوشنويسان نامبردار و مشهور به كتابت نسخه‌اي اهتمام مي‌كردند، به هر هزار بيت كتابت آنان در سده دهم ق. در ايران پنج فلوري حق‌الزحمه پرداخت مي‌شد و در دوره قاجار اين مبلغ سه هزار دينار بود.
كتاب‌شناسان و نسخه‌شناسان ايران نيز تا دوره معاصر اندازه كتابت نسخه‌هاي خطي را بر پايه همين اصطلاح مي‌سنجيدند و معرفي مي‌كردند.
منابع
- دائره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی، مدخل "بَيت" از نجيب مايل‌هروي، بازیابی: 7 مرداد 1392.
