ابن حجر عسقلانی
شهاب‌الدين ابوالفضل احمد بن علي معروف به ابن حجر عسقلاني كِناني مصري، از علماي بزرگ حديث و فقه شافعي، مورخ و كتابدار بود كه در بيست و دوم شعبان سال 773 ق. در قاهره متولد شد.
پدر وي علي بن محمد عسقلاني (720-777 ق) نيز اهل علم بود و نيابت در حكم و قضا را بر عهده داشت. ابن‌حجر پيش از چهار سالگي، پدر خود را از دست داد و سپس يكي از بازرگانان مشهور به نام زكي‌الدين ابوبكر علي الكارمي‌الخَرّوبي وصايت ابن حجر را بنا به وصيت پدرش بر عهده گرفت. ابن حجر در پنج سالگي به مكتب فرستاده شد و در آنجا قرآن را فراگرفت. در يازده سالگي با وصيّ خود به مكه رفت و در آنجا مجاور شد.
ابن حجر به هنگام مجاورت در مكه (785 ق)، علم حديث را نزد محمد بن عبدالله بن ظهيره آموخت و كتاب عمده‌ُالاحكام ابن سرور جماعيلي را نزد او خواند و در بازگشت به مصر (786 ق) باز به فراگرفتن حديث مشغول شد. در مكه نيز صحيح بخاري را از عفيف نشاوري استماع كرد، در هفده سالگي فقه و عربي و حساب را از يكي از اوصياي خود فراگرفت و نيز در نزد ابومحمد اَبْناسي فقه خواند.
ابن حجر در سفرهاي متعدد خود به خانه خدا، شام، قدس، يمن، عدن و اسكندريه هيچ‌گاه از كسب علم غفلت نمي‌كرد و هر جا شيخي و فقيهي مي‌يافت كه مي‌توانست از او حديثي بشنود و فايده‌اي برگيرد، بي‌درنگ به ديدنش مي‌شتافت.
برجسته‌ترين شاگرد ابن حجر كه از معتقدان و پيروان او نيز بوده است، محمد بن عبدالرحمن سخاوي است كه شرح حال او را در سه كتاب الضوءاللامع، الذيل علي رفع‌الاصر و الجواهر والدّرر في ترجمه شيخ‌الاسلام ابن حجر به رشته تحرير آورده است.
چون ابن حجر در فقه، حديث و تفسير تبحر يافت در مدارس مختلف به تدريس پرداخت. سخاوي نام دروس و مدارسي را كه ابن‌حجر در آنها تدريس كرده است چنين نام مي‌برد: تفسير در حَسَنيّه و منصوريه؛ حديث در بيبر سيّه، جماليّه، زينبيّه، شيخونيّه، جامع طولون و قبه منصوريّه؛ اسماع حديث در محموديّه؛ فقه در خَرّوبيه، فخريه، شيخونيه، صالحيه، صلاحيه، و مؤيّديه.
در 811 ق. وظيفه افتاء در دارالعدل به ابن‌حجر محول گرديد كه ظاهراً چندين سال اين وظيفه را برعهده داشته است. ابن حجر علاوه بر فتوي به ايراد خطبه در مساجد مصر نظير جامع الازهر و جامع عمرو بن العاص نيز مي‌پرداخت.
از جمله وظايف ابن‌حجر، كتابداري كتابخانه مدرسه محموديه بود كه نفيس‌ترين كتاب‌ها را داشت و اين كتاب‌ها را قاضي برهان‌الدين ابراهيم بن عبدالرحيم ابن‌جماعه جمع كرده و در آن، آثار به خط مؤلفان فراوان بود. بيشتر اين كتاب‌ها را پس از او جمال‌الدين استادار گرفت و آن را وقف مدرسه خود كرد. ابن حجر پس از تصدي كتابداري اين كتابخانه، دو فهرست براي آن تنظيم كرد: فهرستي موضوعي بر طبق علوم و فهرستي به ترتيب حروف الفبا براي اسامي كتاب‌ها. ابن حجر هفته‌اي يك روز در اين كتابخانه كار مي‌كرد و توانست كتاب‌هايي را كه پيش از او از اين كتابخانه مفقود شده بود، بازگرداند.
ابن حجر به سبب دانش پهناور خود در حديث و فقه شايستگي بي‌چون و چرايي براي منصب قضا داشت. از اين‌رو، تقريباً از سال 824 ق تا پايان عمر به طور ناپيوسته به امر نيابت در قضا، قضاوت و سمت قاضي‌القضاتي اشتغال داشت. به گفته سخاوي مدت جلوس او بر مسند قضا در سراسر زندگيش كمي بيش از بيست و يك سال بود.
ابن‌حجر يكي از پركارترين مؤلفان جهان اسلام است. تأليفات وي به طور عمده در حديث، رجال و تاريخ است. مهم‌ترين كتاب او در حديث، فتح‌الباري بشرح حديث البخاري و از جمله كتب مهم او در تاريخ، الدُّرَرُالكامنه في اعيان‌المائه‌الثامنه و كتاب اِنباءُالغُمر بابناءِالعمر است. از ديگر آثار مشهور وي كه شايد مهم‌ترين كتاب در علم رجال باشد، كتاب الاصابه في تمييزالصحابه است. تأليفات ابن‌حجر بسيار است و بخش قابل ملاحظه‌اي از آنها به چاپ رسيده است. فهرستي از آثار او در كتاب‌هاي سخاوي و در شَذراتُ‌الذّهب و ديگر كتب شرح حال او آمده است.
ابن‌حجر در 28 ذی الحجه سال 852 ق، پس از يك ماه بيماري، درگذشت و در گورستان بني الخرّوبي ميان مرقد امام شافعي و شيخ مسلم سُلَمي در برابر جامع ديلمي به خاك سپرده شد.
منابع
