حکم تأسیسی
تعریف
حکم تأسیسی در برابر حکم امضایی حکمی را گویند که شارع مقدس آن را برای نخستین بار، بدون هیچ پیشینه‌ای نزد عرف و عقلا اختراع و تشریع کرده است،و بدون هیچ سابقه ای نزد عرف و عقلا بر پیامبر اکرم وحی شده است مانند بسیاری از احکام پنج گانه تکلیفی همچون نماز، روزه و ارث و نیز احکام کیفری، همچون قطع انگشتان دست دزد.
بیشتر معاملات و عقود رایج در میان مردم، بلکه آن دسته حقوقی که مردم نسبت به یکدیگر دارند و قوام زندگی اجتماعی بر آنها است، مانند زوجیت و ملکیت، از امور تأسیسی به شمار نمی‌آیند؛ بر خلاف عبادات که شارع مقدس آنها را ابداع و اختراع کرده است؛ از این رو، همه عبادات تأسیسی‌اند.
به احکام تأسیسی، احکام «ابتدایی » نیز می گویند. در برابر آن ، احکام امضایی وجود دارد که پیش از تشریع شارع ، عرف و عقلا آن را معتبر دانسته یا وضع کرده و بدان عمل نموده اند، مانند روا بودن بیع پیش از نزول آیة تحلیل . بر احکام شارع ، اعم از تأسیسی و امضایی ، «حق » اطلاق می شود .
تمایز حکم تأسیسی از حکم امضایی
تمایز حکم تأسیسی از حکم امضایی به این است که در حکم تأسیسی، شرایط، قلمرو و مفاد حکم، مستخرج از ادله شرعی است؛ در حالی که در حکم امضایی با رجوع به عرف و سیره عقلا و نحوه اجرای حکم توسط آنان در زمان امضای آن، می‌توان به مفاد و شرایط حکم دست یافت.
منابع
- احکام تأسیسی ( فقه )، ویکی علوم اسلامی تاریخ بازیابی : 1 مردا 1392 .
- دانشنامه جهان اسلام، جلد 6، مدخل "تأسیسی" از سید مسعود نوری. در دسترس در پایگاه دانشنامه جهان اسلام تاریخ بازیابی : 1 مردا 1392 .
پیوندهای مفید
حکم تأسیسی، ویکی فقه تاریخ بازیابی : 1 مردا 1392 .
