فضل اللَّه نعیمی استرآبادی

این صفحه مدخلی از اثر آفرینان است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

نعیمی استرآبادی، فضل‌اللَّه

قرن: 8

(ح 740 - مقتول 798/796 ق)

دانشمند، صوفى، عارف و شاعر، متخلص به نعیمى. مشهور به حلال خور. نام پدر فضل را ابومحمد عبدالرحمان جلال‌الدین نیز ذكر كرده‌اند كه قاضى‌القضات استرآباد بود. صاحب «ریحانة الادب» اصل وى را مشهدى دانسته كه در شروان مقیم بوده است. نعیمى در استرآباد به دنیا آمد.

در جوانى به طاقیه‌دوزى (دوختن نوعى كلاه) مى‌پرداخت و از این راه كسب معیشت مى‌نمود. پس از مدتى به اصفهان رفت و از آنجا به زیارت خانه‌ى خدا مشرف شد، سپس به تبریز رفت. گویند: این سیر و سفرها در طول زندگى نعیمى، تكرار شده است. وى جامع معقول و منقول بود و در علوم غریبه و رموز تصوف و حكمت، مرتبه‌اى عالى داشت و در علم اسماء، حروف، جفر و اعداد ماهر بود و از این مهارت در جهت نشر و تعمیم عقاید خود استفاده كرد.

وى در عهد تیمور گوركانى مى‌زیست و مؤسس طریقه‌ى حروفیه بود. از شاگردان فضل‌اللَّه مى‌توان به سید عمادالدین نسیمى شیرازى و شیخ ابوالحسن اصفهانى، معروف به على‌الاعلى اشاره كرد. گویند میرانشاه، فرزند تیمور و حاكم آذربایجان به امر پدر او را از شروان احضار كرد و به فتواى علماى عصر به قتل رسانید. گفته‌اند كه در 804 ق سر و جسد او را سوزاند. پس از او عقایدش در اكثر ممالك اسلامى منتشر گردید.

على‌الاعلى یكى از طرفداران او به آناطولى گریخت و در آنجا به خانقاه‌هاى بكتاشیان وارد شد و طریقه‌ى حروفیان را به جاى عقیده‌ى آنها رواج داد. مدفن او در نخجوان است. در مورد سال تولد، قتل و عناوین آثار وى بین برخى تذكره‌ها اختلافاتى وجود دارد. از آثار مهم او، «جاودان كبیر» و «جاودان صغیر» مى‌باشد كه بعضى از تذكره‌ها آن را تحت عنوان كلى «جاودان نامه» آورده‌اند.

صاحب «دانشمندان آذربایجان» آورده كه سید فضل‌اللَّه در شروان مدتى زندانى بوده و در 796 ق، در محبس، «جاودان‌نامه» را تألیف كرده همچنین ادامه داده كه شاگرد او على‌الاعلى این كتاب را به نظم درآورده است و در ضمن قصیده‌اى نیز مشتمل بر وقایع آینده به او نسبت مى‌دهد. از دیگر آثارش: «انفس و آفاق» به فارسى، «عرف‌نامه»؛ «نوم‌نامه» به لهجه‌ى استرآبادى؛ «محبت‌نامه»؛ مثنوى «عرش‌نامه»، در هزار و صد و بیست بیت؛ «دیوان» شعر.