نماز خوف
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
«و اذا كنت فیهم فاقمت لهم الصّلوه فلتقم طائفه منهم معك و لیأخذوا اسلحتهم فاذا سجدوا فلیكونوا من ورائكم و لتات طائفه اخری لم یصلّوا فلیصلّوا معك و لیأخذوا حذرهم و اسلحتهم ودّ الّذین كفروا لو تغفلون عن اسلحتكم و امتعتكم فیمیلون علیكم میلهً واحدهً و لا جناح علیكم ان كان بكم اذیً من مطر او كنتم مرضی ان تضعوا اسلحتكم و خذوا حذركم انّ الله اعدّ للكافرین عذاباً مهیناً.»
و هنگامی كه در میان آنها باشی و در میدان جنگ برای آنها نماز برپا كنی باید دسته‌ای از آنها با تو (به نماز) برخیزند و باید سلاحهای خود را با خود برگیرند و هنگامی كه سجده كردند (و نماز را به پایان رسانیدند) باید به پشت سر شما (به میدان نبرد) بروند و آن دسته دیگر كه نماز نخوانده‌اند و مشغول پیكار بوده‌اند بیایند و با تو نماز بخوانند و باید آنها وسایل دفاعی و سلاحهای خود را با خود (در حال نماز) حمل كنند زیرا كافران دوست دارند كه شما از سلاحها و متاعهای خود غافل شوید و یك مرتبه به شما هجوم كنند. و اگر از باران ناراحت هستید و یا بیمار (و مجروح) باشید مانعی ندارد كه سلاحهای خود را بر زمین بگذارید ولی وسایل دفاعی (مانند زره و خود) را با خود بردارید. خداوند برای كافران عذاب خواركننده‌ای فراهم ساخته است.« نساء ، 102»
شأن نزول
هنگامی كه پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ با عده‌ای از مسلمانان به عزم مكه وارد سرزمین (حدیبیه) شدند و جریان به گوش قریش رسید خالد بن ولید به سرپرستی یك گروه دویست نفری برای جلوگیری از پیروی مسلمانان به سوی مكه در كوههای نزدیك مكه مستقر شد هنگام ظهر بلال اذان گفت و پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ با مسلمانان نماز ظهر را به جماعت ادا كردند خالد از مشاهده این صحنه در فكر فرو رفت و به نفرات خود گفت در موقع نماز عصر كه در نظر آنها بسیار پر ارزش است و حتی از نور چشمان خود آن را گرامی‌تر می‌دارند باید از فرصت استفاده كرد و با یك حمله برق آسا و غافلگیرانه در حال نماز كار مسلمانان را یكسره ساخت در این هنگام آیه فوق نازل شد و دستور نماز خوف را كه از هر حمله غافلگیرانه‌ای جلوگیری می‌كند به مسلمانان داد و این خود یكی از نكات اعجاز قرآن است كه قبل از اقدام دشمن، نقشه‌های آنها را نقش بر آب كرد و لذا گفته می‌شود خالد بن ولید با مشاهده این صحنه ایمان آورد و مسلمان شد.
در تعقیب آیات مربوط به جهاد این آیه كیفیت نماز خوف را كه به هنگام جنگ باید خوانده شود به مسلمانان تعلیم می‌دهد، آیه خطاب به پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرماید: هنگامی كه در میان آنها هستی و برای آنها نماز جماعت برپا می‌داری باید مسلمانان به دو گروه تقسیم شوند نخست عده‌ای با حمل اسلحه با تو به نماز بایستند. ـ سپس هنگامی كه این گروه سجده كردند (و ركعت اول نماز آنها تمام شد، تو در جای خود توقف می‌كنی) و آنها با سرعت ركعت دوم را تمام نموده و به میدان نبرد باز می‌گردند و در برابر دشمن می‌ایستند) و گروه دوم كه نماز نخوانده‌اند جای گروه اول را می‌گیرند و با تو نماز می‌گزارند. (فاذا سجدوا فلیكونوا من ورائكم و لتأت طائفه اخری لم یصلوا فلیصلوا معك). گروه دوم نیز باید وسائل دفاعی و اسلحه را با خود داشته باشند و بر زمین نگذارند. (و لیأخذوا حذرهم و اسلحتهم). این طرز نماز گزاردن برای این است كه دشمن شما را غافلگیر نكند زیرا دشمن همواره در كمین است كه از فرصت استفاده كند و دوست می‌دارد كه شما از سلاح و متاع خود غافل شوید و یك باره به شما حمله‌ور شود. ود الذین كفروا لو تغفلون عن اسلحتكم و امتعتكم فیمیلون علیكم میله واحده. ولی از آنجا كه ممكن است ضرورتهایی پیش بیاید كه حمل سلاح و وسائل دفاعی هر دو با هم به هنگام نماز مشكل باشد و یا به خاطر ضعف و بیماری و جراحاتی كه در میدان جنگ بر افراد وارد می‌شود حمل سلاح و وسائل دفاعی تولید زحمت كند، در پایان آیه چنین دستور می‌دهد:
و لا جناح علیكم ان كان بكم اذی من مطر او كنتم مرضی ان تضعوا اسلحتكم. و گناهی بر شما نیست اگر از باران ناراحت باشید و یا بیمار شوید كه در این حال سلاح خود را بر زمین بگذارید. ولی در هر صورت از همراه داشتن وسائل محافظتی و ایمنی (مانند زره و خود و امثال آن) غفلت نكنید و حتی در حال عذر حتماً آنها را با خود داشته باشید كه اگر احیاناً دشمن حمله كند بتوانید تا رسیدن كمك خود را حفظ كنید (و خذوا حذركم). شما این دستورات را به كار ببندید و مطمئن باشید پیروزی با شما است زیرا خداوند برای كافران مجازات خواركننده‌ای آماده كرده است. ان الله اعد للكافرین عذاباً مهیناً
در اینجا به چند نكته باید توجّه داشت:
1ـ روشن است كه منظور از بودن پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ در میان مسلمانان برای به پا داشتن این نماز خوف این نیست كه انجام این نماز مشروط به شخص پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ است بلكه منظور وجود امام و پیشوائی برای انجام جماعت در میان سربازان و مجاهدان است و لذا علی ـ علیه السّلام ـ و امام حسین ـ علیه السّلام ـ نیز نماز خوف به جای آوردند و حتی جمعی از فرماندهان لشكرهای اسلامی همانند حذیفه این برنامه اسلامی را به هنگام لزوم انجام دادند.
2ـ در آیه به گروه اول دستور می‌دهد كه اسلحه را به هنگام نماز خوف داشته باشند ولی به گروه دوم می‌گوید وسائل دفاعی (مانند زره) و اسلحه را هیچ كدام به زمین نگذارند. ممكن است تفاوت این دو گروه به خاطر آن باشد كه به هنگام انجام نماز توسط دسته اول دشمن هنوز كاملاً آگاه از برنامه نیست و لذا احتمال حمله ضعیف‌تر است ولی در مورد دسته دوم كه دشمن متوجه انجام مراسم نماز می‌شود احتمال هجوم بیشتر است.
3ـ منظور از حفظ امتعه این است كه علاوه بر حفظ خویش باید مراقب وسایل دیگر جنگی و وسایل سفر و مواد غذائی و حیواناتی كه برای تغذیه همراه دارید نیز باشید.
4ـ می‌دانیم كه نماز جماعت در اسلام واجب نیست ولی از مستحبات فوق العاده مؤكد است و آیه فوق یكی از نشانه‌های زنده تأكید این برنامه اسلامی است كه حتی در میدان جنگ برای انجام آن از روش نماز خوف استفاده می‌شود این موضوع هم اهمیت (اصل نماز) و هم اهمیت جماعت را می‌رساند و مطمئناً تأثیر روانی خاصی هم در مجاهدان از نظر هماهنگی در هدف و هم در دشمنان از نظر مشاهده اهتمام مسلمانان به وظائف خود حتی در میدان جنگ دارد.
كیفیت نماز خوف
در آیه فوق درباره كیفیت نماز خوف توضیح زیادی به چشم نمی‌خورد و این روش قرآن است كه كلیات را بیان كرده و شرح آن را به (سنت) واگذار می‌كند. طریقه نماز خوف آنچنان كه از سنت استفاده می‌شود این است كه نمازهای چهار ركعتی تبدیل به دو ركعت می‌شود گروه اول یك ركعت را با امام می‌خوانند و امام پس از اتمام یك ركعت توقف می‌كند و آن گروه یك ركعت دیگر را به تنهایی انجام می‌دهند و به جبهه جنگ باز می‌گردند سپس گروه دوم جای آنها را می‌گیرند و یك ركعت نماز خود را با امام و ركعت دوم را به طور فرادی انجام می‌دهند.
منابع
