تقویم: وقوع غزوه احد

منبع: نرم‌افزار دایرة‌المعارف چهارده معصوم علیهم‌السلام

وقوع غزوه احد/ 7 شوال

سال سوم هجري قمري: وقوع غزوه احد

مشركان مكه معظه، پس از شكست سنگين نبرد "بدر" در صدد انتقام از مسلمانان برآمدند و به مدت يك سال در اين زمينه فكر و با هم مشورت نموده و اقدام به گردآوري نيرو و فراهم‌آوري تجهيزات جنگي و تداركات نمودند.

آنان در شوال سال سوم قمري آماده نبرد با مسلمانان شدند و بدين جهت علاوه بر مردان جنگجو، تعدادي از زنان نيز به همراه خويش آوردند تا با خواندن، نوازيدن و اجراي مراسم لهو و لعب، جوانان قريش و مهاجمان سركش را به خود مشغول كرده و فكر بازگشت و فرار از جنگ را از آنان بربايند.

آتش افروزان اصلي اين جنگ عبارت بودند از: ابوسفيان بن حرب، عمرو بن عاص، عكرمه بن ابي‌جهل، جُبير بن مطعم، صفوان بن اميه، حارث بن هشام و طلحه بن ابي‌طلحه.

مهاجمان قريش با سه هزار نيروي انساني، كه هفتصد نفر از آنان زره‌پوش، دويست نفر سواره و گروهي پياده‌‌نظام بودند با همراه داشتن سه هزار شتر از مكه خارج شده و به سوي "مدينه الرسول" حركت كردند و در پنجم شوال در دامنه كوه اُحُد پياده شدند.

عباس بن عبدالمطلب، عموي پيامبر اسلام صلی الله علیه و آله كه از مسلمانان واقعي ولي غيرمتظاهر به اسلام و مقيم مكه معظمه بود، توطئه و حركت نظامي قريش از مكه را به طور پنهاني به اطلاع پيامبر صلی الله علیه و آله در مدينه منوره رسانيد.

آن حضرت، پس از اطمينان از تهاجم دشمن، با ريش‌سفيدان مدينه و ياران و اصحاب خويش به مشورت پرداخت. گروهي از پيران و ريش‌سفيدان، پيشنهاد كردند كه آنان در مدينه بمانند و قلعه‌داري كنند و هنگامي كه قريش به درون شهر مدينه هجوم آورند، مردان در كوچه و خيابان‌ها و زنان از بالاي بام خانه‌ها، مهاجمان را مورد هدف قرار داده و آنان را از پاي درآورند.

ولي گروهي ديگر از ياران آن حضرت، به ويژه جوانان دلير و آن‌هايي كه در سال گذشته توفيق حضور در نبرد بدر را نداشته‌اند و مي‌خواستند در نبرد ديگري در كنار رسول خدا صلی الله علیه و آله مردانه با دشمنانش بجنگند، پيشنهاد خروج از مدينه و درگيرشدن در بيرون شهر را دادند و سرانجام پيامبر صلی الله علیه و آله ديدگاهشان را پذيرفت و اعلان بسيج عمومي و حركت مجاهدان به سوي دشمن را صادر نمود. تعداد هزار رزمنده در روز جمعه ششم شوال پس از اقامه نماز باشكوه جمعه به سوي سرزمين احد حركت كردند.

عبدالله بن اُبيّ كه در ظاهر مسلمان ولي سركرده منافقان و مخالفان پيامبر صلی الله علیه و آله و از هر راه ممكن در صدد ضربه‌زدن به پيكر نظام تازه تاسيس اسلام بود به همراه سيصد تن از افراد قبيله‌اش "اوس" به بهانه اين كه پيامبر صلی الله علیه و آله نظر وي را نپذيرفت و ديدگاه جوانان مسلمان را بر وي ترجيح داد، از نيمه راه برگشت و در اين نبرد حضور پيدا نكرد و از اين طريق، ضربه‌اي به سپاه اسلام وارد آورد.

سرانجام سپاه اسلام با تعداد هفتصد رزمنده مسلمان در برابر سپاه كفر و شرك، در دامنه كوه احد، واقع در "وادي عتيق" قرار گرفت و در هفتم شوال نبرد سنگين طرفين آغاز گرديد و با دليرمردي‌هاي حمزه بن عبدالمطلب، امام علی بن ابي طالب علیه‌السلام، زبير بن عوام، طلحه بن عبيدالله، مصعب بن عمير و ساير رزمندگان مسلمان ضربه شكننده‌اي بر سپاه قريش وارد آمد و پس از دادن ده‌ها كشته، زخمي و اسير مجبور به عقب‌نشيني و فرار از صحنه نبرد شدند و مسلمانان با تكبير، آنان را تعقيب كرده و از آن مكان دور نمودند و سپس در صدد گردآوري غنيمت‌ها برآمدند.

پيش از آغاز نبرد، پيامبر صلی الله علیه و آله تعداد پنجاه نفر از مسلمانان را در شكاف وسط كوه احد كه محلي آسيب‌پذير بود، گمارد و به آنان دستور داد كه از اين مكان، مانع نفوذ دشمن و حمله آنان به پشت جبهه مسلمانان گردند و هيچ‌گاه آن جا را ترك نكنند، چه اين كه مسلمانان پيروز شوند و چه متحمل شكست گردند. ولي اين عده از نگهبانان، به هنگام شكست دشمن و فرار آنان از صحنه نبرد به تذكرات فرمانده خويش اعتنايي نكرده و از آن جا به پايين سرازير شدند و به مانند ديگران، مشغول گردآوري غنايم جنگي گرديدند.

دشمن زخم‌خورده كه از آغاز جنگ به اين نقطه آسيب‌پذير، توجه كامل داشت. از اين فرصت بهره جست و با عبور از شكاف ميان كوه احد، مجدداً بر سپاه اسلام هجوم آورد و يكباره مسلمانان را در ميان گرفت و به كشتن و زخمي كردن آنان پرداخت. در اندك زماني بسياري از مسلمانان شهيد، تعدادي زخمي و برخي نيز به اطراف پراكنده شدند و پيامبر صلی الله علیه و آله به همراه عده‌اي اندك مانند علي علیه‌السلام، مصعب، زبير و تعدادي ديگر در وسط ميدان نبرد با دشمن درگير بودند و تمام تلاش متجاوزان قريش بر اين بود كه آن حضرت را به شهادت برسانند.

با كشته شدن مصعب بن عمير، گمان كردند كه پيامبر صلی الله علیه و آله كشته شد و به همين جهت فرياد برآوردند كه اي مردم! محمد صلی الله علیه و آله كشته شد واي اهالي يثرب! براي چه مي‌جنگيد؟ اين ماجرا، روحيه رزمي مسلمانان را ضعيف‌تر كرد و پراكندگي آنان را بيشتر ولي خداي سبحان، پيامبرش را ياري كرد و وي را از آسيب دشمنان رهايي بخشيد. پيامبر صلی الله علیه و آله، حضرت علي علیه‌السلام و بسياري از مسلماناني كه جان به در برده بودند به شدت زخمي شدند و به بالاي كوه احد پناه برده و از آسيب نهايي دشمن در امان ماندند.

حضرت علي علیه‌السلام در اين نبرد، با اين كه نود زخم بر تن را متحمل بود از پيامبر صلی الله علیه و آله جانانه دفاع مي‌نمود و حملات دشمنان بر پيامبر صلی الله علیه و آله را از هر سو، دفع مي‌كرد. نداي آسماني "لاسيف الا ذوالفقار، لافتي الا علي" در همين نبرد، به گوش همگان رسيد.

به هر روي، قريش متجاوز و سركش، پس از نااميدي از كشتن پيامبر صلی الله علیه و آله و از پاي درآوردن مسلمانان، مجبور به عقب‌نشيني شد و به سوي مكه معظمه بازگشت. اما مسلمانان، به خاطر بي‌دقتي عده‌اي بي‌شكيب، زيان‌هاي فراواني متحمل گرديدند و تعداد هفتاد كشته دادند كه افرادي چون حمزه بن عبدالمطلب، مصعب بن ابي‌عمير، حنظله غسيل الملائكه، عبدالله بن جحش، عبدالله بن عمرو بن حرام، عمرو بن جموح، خارجه بن زيد، سعد بن ربيع، نعمان بن مالك و عبده حسحاس از جمله آنان بودند.

وحشي ابن حرب، غلام مُطعم پس از كشتن حمزه به دستور هند، همسر ابوسفيان بدنش را مثله كرد و قلب مطهرش را شكافت و جگرش را بيرون آورد و هند از شدت غضب و حس انتقام‌جويي جگر حمزه را به دندان گرفت. گفتني است كه مسلمانان، شهيدان خويش را به دستور پيامبر صلی الله علیه و آله بدون غسل و كفن، در همان مكان دفن نمودند.

از مشركان نيز تعداد بيست و دو تن كشته شدند، كه وليد بن عاص، ابواميته بن ابي حذيفه، هشام بن ابي‌حذيفه و ابوعزه عمرو بن عبدالله از جمله آنان بودند. سرانجام مسلمانان با دل‌شكستگي و اندوه تمام به مدينه بازگشتند. پيامبر صلی الله علیه و آله به حضرت علي علیه‌السلام فرمود: ديگر مشركان بر ما اين چنين ظفر نيابند، تا به ياري خدا مكه را بگشائيم.

شكست در جنگ احد، عبرت و درسي بزرگ براي سپاه اسلام و مسلمانان شد كه ارزش‌هاي بدست آمده را به خاطر غفلت و جهالت عده‌اي از مسلمانان فريب‌خورده از دست ندهند.

پانویس

تذکر:

در کتاب وقایع الایام شیخ عباس قمی وقوع غزوه احد در وقایع 15 شوال ذکر گردیده است: [[ http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource/31855/%D9%81%D9%8A%D8%B6-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85-%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%85%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D9%87%D9%88%D8%B1-%D9%88-%D9%88%D9%82%D8%A7%D9%8A%D8%B9-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%8A%D8%A7%D9%85/preview/31084/%D9%85%D8%AD%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%8A-%D8%AF%D9%8A%D8%AC%D9%8A%D8%AA%D8%A7%D9%84%D9%8A/#!page=36%7Cوقایع الایام، شیخ عباس قمی، 15 شوال]].