آیه

این صفحه مدخلی از نثر طوبی است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

در لغت به معنی نشان و علامت است و جمع آن بیشتر آیات و آی می آید. و در قرآن کریم بر اموری چند اطلاق گردیده هر یک به اعتبار آنکه نشانه است بر چیزی.

1-آیه از اجزای قرآن معروف است و هر سوره از چند آیت فراهم آمده است آیه گویند به اعتبار آنکه نشانه و دلیل بر مطلب بلندی است و تعلیمی ارجمند. قوله تعالی «منه آیات محکمات هن ام الکتاب»(آل عمران5) از قرآن است آیه های محکم و استوار که اصل کتاب آن است. و آیه بدین معنی در قرآن بسیار است و آیات قرآن شش هزار و دویست و سی و شش آیه است در عدد کوفیان و آن مشهورتر است و اهل مدینه دو بار شماره کردند یکی را مدنی اول گویند و دیگری را مدنی ثانی.

2-بمعنی عبرت و هر چه از آن پند گیرند

«لقد کان فی یوسف و اخوته آیات للسائلین» (یوسف 8) در قصه یوسف و برادرانش پندها و عبرت ها است خواهندگان را.

«و لقد ترکنا منها آیة» (عنکبوت 35) از شهرهای قوم لوط پس از خرابی نشانه ای باقی گذاشتیم برای عبرت.

«لتکون لمن خلفک آیة» (یونس 93) تا تو ای فرعون پس از مردن عبرت باشی برای آنها که پس از تو آیند.

3-آثار و علائم سماوی و ارضی که کافران را ناچار به اقرار زبانی وادار کند از بیم هلاک هر چند ایمان در قلب آنها راسخ نشود و این امور را آیات قاهره گویند«ان نشأ ننزل علیهم من السماء آیة فظلت اعناقهم لها خاضعین» (شعراء4)اگر بخواهیم بر آنها آیتی قاهر از آسمان می فرستیم که گردن هایشان خاضع شود. گاه باشد که این آیات همه کافران را هلاک کند.طوفان نوح و هلاک مردم آن عهد آیتی بود(شعراء122) هلاک قوم عاد و ثمود و دیگر اقوام که در قرآن آمده است هر یک آیتی است (سوره شعراء) هیچیک معجزه برای اثبات نبوت آن پیغمبران نبود زیرا که چون هلاک شوند ایمان آوردن از آنها متوقع نیست. از پیغمبر ما هم این گونه آیات می خواستند که عذاب آید و آنها را هلاک کند «واذ قالوا اللهم ان کان هذا هو الحق من عندک فامطر علینا حجارة من السماء أو ائتنا بعذاب الیم».(انفال33) گفتند کفار عرب بار خدایا اگر این قرآن راست و از جانب تو است سنگ از آسمان بر ما ببار یا بر ما عذابی دردناک فرو فرست. خداوند در جواب آنها فرماید تا تو میان ایشان باشی خدا آنها را عذاب نکند و تا طلب آمرزش می کنند خدا ایشان را عذاب نکند. و چون عذاب نازل نمی شد اعتراض می کردند که «لو لاانزل علیه آیة» (انعام38) (رعد9 یونس 20 و غیره) پیغمبر صلی الله علیه وآله جواب می داد من فقط خبر عذاب به شما می دهم و اصل عذاب به اختیار خدا است «قل انما الایات عندالله و انما أنا نذیر مبین» (عنکبوت50) (ج9 ص28) «و یستعجلونک بالعذاب و لولا اجل مسمی لجاءهم العذاب». دشمنان دین ما نیز به امثال این آیات تمسک کرده گویند مردم از حضرتش هر چه از این آیات خواستند نیاورد تا دلیل به نبوتش شود. ما گوئیم مقصود از این آیات معجزه برای اثبات نبوت نیست و خداوند فرمود «و ما نرسل بالایات الا تخویفاً» (بنی اسرائیل62) «لو ان عندی ما تستعجلون به لقضی الامر بینی و بینکم»(انعام58) اگر به اختیار من بود آن عذاب که شما به عجله می خواهید کار میان من و شما به آخر می رسید و چون هلاک می شدید من که را به دین دعوت کنم و چگونه اسلام رواج گیرد. بسیاری از آیات حضرت موسی علیه السلام از این قبیل آیات قاهره بود مانند آنکه آب را به صورت خون نمود و عصا را اژدها کرد تا از ترس یا از تشنگی و بی آبی نزد موسی علیه السلام فروتنی کنند یا کوه طور بر آنها مشرف گشت تا از ترس گردیدن و افتادن آن تورات را بپذیرند.

4-گاه به معنی معجزه و خرق عادت باشد یعنی کاری بر خلاف قواعد طبیعی چنانکه دلیل نبوت و امامت و دعوی مدعی گردد هر چه باشد. آیه در قرآن بدین معنی کمتر آمده است و از جمله «هذه ناقة الله لکم آیة»(اعراف 72) این ماده شتر آفریده خداست و برای شما آیتی است. «انی قد جئتکم بآیة من ربکم انی أخلق لکم...» (آل عمران 44) از قول حضرت عیسی علیه السلام فرماید: من آیتی از جانب پروردگار شما آوردم شکل مرغی می سازم از گل و در آن می دمم به اذن خداوند مرغ می شود. مرغ ساختن و مریض را شفا دادن و مرده زنده کردن هیچیک از آیات قاهره نیست. در باره معجزات پیغمبر ما صلی الله علیه و آله آمده است. «واذا ذکروا لا یذکرون و اذا رأوا آیة یستسخرون و قالوا ان هذا الا سحر مبین» (صافات14_16) چون به قرآن پند داده شوند نمی پذیرند و چون معجزه به بینند استهزاء می کنند و می گویند نیست این مگر جادوئی آشکار. «واذا جائتهم آیة قالوا لن نؤمن حتی نؤتی مثل ما اوتی رسل الله الله اعلم حیث یجعل رسالته» (انعام126)(ج5 ص52) چون معجزه برای ایشان آمد گفتند ما ایمان نمی آوریم مگر آنکه به ما داده شود آن وحی و نبوت که به پیغمبران خدا داده شد. خداوند جواب می دهد، خدا بهتر می داند چه کس را به پیغمبری برگزیند و نبوت را به که ارزانی دارد شما توقع نبوت نکنید معجزات و آیاتی که خداوند به پیغمبر ما نسبت داد همه از این قبیل است چون آیات قاهره و هلاک کننده و عذاب دنیوی در عهد پیغمبر ما صلی الله علیه و آله نبود. معجزات رسول الله علیه و آله مانند تسبیح سنگریزه و تکلم حیوان و خواندن درخت و اخبار غیب و سیر کردن جماعت بسیار از یک چاه و امثال آن بود.این گونه آیات را خداوند دلیل درستی پیغمبران قرار داد «فأت بآیة ان کنت من الصادقین»(شعراء 150) معجزه بیاور اگر راست گوئی «ان کنت جئـت بایة فأت بها»(اعراف110) اگر با معجزه آمده ای بیاور آن را.

5-هر گونه دلیل بر اثبات خدای تعالی و پیغمبر هر چند خرق عادت و خلاف طبیعت نباشد. «اولم یکن لهم آیة ان یعلمه علمؤا بنی اسرائیل»(شعراء197) آیا برای نبوت پیغمبر صلی الله علیه و آله کافی نیست که دانشمندان بنی اسرائیل او را می شناسند یعنی وعده به آمدن او در کتب انبیاء آمده است. آیه بدین معنی که دلیل بر وجود و حکمت باریتعالی است در قرآن از همه معانی بیشتر آمده است مانند «ومن آیاته ان خلقکم من تراب » «و من آیاته أن یرسل الریاح» و غیر ذلک . و گاه دلیل بر مطالب دیگر را آیة نامیده است مانند «آیتک ان لا تکلم الناس» خطاب به حضرت زکریا(آل عمران41) «آیة ملکه أن یأتیکم التابوت»(بقره 248) دلیل پادشاهی طالوت آن که تابوت مقدس شما سوی شما برگردد. «أتبنون بکل ریع آیة تعبثون»(شعراء128) مذمت قوم عاد است که بر هر جا عمارتی یا برجی می ساختند این برج و عمارت را آیه خواند برای آن که نوعاً این گونه بناها علامت چیزی است مانند ابعاد فواصل راه و نزدیک بودن آبادی و حمایت زمین، اگر چه قوم عاد بنای غیر لازم می کردند و از این جهت فرمود تعبثون اما اصل اعلام است لذا بنای بلند را اعلام خوانند.

منبع

نثر طوبی، علامه شعرانی