دیوان برید

کلید واژه ها: دیوان برید، چاپارخانه، نامه رسانی، پیشینه پست، نظام اداری تمدن اسلام

---

دیوان برید یکی از سازمانهای اداری در حکومتهای اسلامی بوده است. این سازمان وظیفة ارتباط میان مراکز حکومت و ولایات و تسریع در گزارش اخبار و رویدادهای مهم سیاسی ، ارسال نامه ها و پیامها، حمل و نقل کالاهای دولتی و گاه خصوصی ، به مقصد رسانیدن مأموران ، و ابلاغ فرمانهای حکومتی را بر عهده داشته است.

لغت برید

در فرهنگ معین برید به نامه رسان ، پیک و چاپار معنی شده است.

پیشینه چاپارخانه

بنا به روایت تاریخ ، ایرانیان نخستین ملتی بودند که اقدام به تاسیس چاپار خانه ای منظم کردند ، ایرانیان این تشکیلات اداری را از زمانهای بسیار دور بنیانگذاری و سازماندهی کرده اند. در تمامی اسناد ابداع پست را به ایرانیان نسبت داده اند . از جمله در نوشته های تاریخی جهان باستان که سابقه تاسیس چاپارخانه را در ایران به زمان هخامنشی و سلبقه ایجاد آن را به داریوش اول نسبت داده اند و معتقدند که بنیان گذار چاپار ( پست ) در جهان داریوش اول است .

بنا به تصدیق و تایید اغلب مورخین جهان باستان چون هرودت چاپارخانه های ایران یکی از وسیعترین شبکه های ارتیاطی و منظم ترین ادارات دنیای کهن محسوب می شدند.

نظام برید در جهان اسلام

اعراب مسلمان پس از تصرف سرزمین های تحت سلطه ایران و روم، با نظام اداری پیشرفته این حکومتها آشنا شدند و چون فاقد مهارت اداری بودند از تشکیلات دیوانسالاری و اداری این حکومتها، به ویزه حکومت ساسانی بهره جستند. نظام چاپاری اولین بار در دوره خلافت امویان و به منظور انتقال سریع نامه ها و محموله های دولتی و برقراری ارتباط سریع با کارگزاران حکومتی در اطراف و اکناف قلمرو خلافت به وجود آمد و برید نامیده شد

اما به مرور زمان بر وظايف اين ديوان افزوده شد و به يكى از عناصر مهم امنيتى سرزمينهاى اسلامى تبديل كرد. با توجه به اهميت بسيار زياد خبردارشدن از اتفاقاتى كه در اطراف و اكناف سرزمين روى مى‌داد، به مرور زمان وظيفه خبررسانى، و در شكل رشديافته و پيچيده‌تر آن، وظيفه جاسوسى از نقاط مختلف به عهده اين ديوان نهاده شد. از اين جهت، اين ديوان به يكى از مهم‌ترين ستونهاى نگاهبانى از قلمرو سرزمين درآمد و صاحب بريد، مسئول و رئيس اين ديوان، يكى از چهار ركن برپايى خلافت ناميده مى‌شد. از ديگر سو، براى تسريع در امر خبررسانى و آگاه شدن از اتفاقاتى كه در اقصى نقاط سرزمين مى‌افتاد، خلافت اسلامى به طراحى و ساخت شبكه گسترده‌اى از راهها، و در عين حال، برپايى كاروانسراهايى در نقاط مختلف اقدام كرد. در هر كدام از اين كاروانسراها هميشه تعدادى اسب تيزرو حاضر و آماده وجود داشت تا به محض رسيدن يك پيك از مسافتى دور به يكى از آنها، اسب او با اسب تازه نفسى تعويض شود و پيك بدون معطلى به راه خود ادامه دهد. در منابع اشاره شده است كه اين پيكها مى‌توانستند مسافتهايى را مافوق تحمل انسانهاى عادى بدون استراحت پشت سر بگذارند.