الفوائد الطوسیه (کتاب)
کتابی است شامل موضوعات گوناگون که اکثر آن را احادیث و روایات تشکیل می دهد. این کتاب در واقع پاسخ های محمد بن حسن حر عاملی به پرسش های اهل طوس است.
معرفی اجمالی کتاب
اين كتاب مجموعه‌اى از پاسخ‌ها به سؤالات گوناگونى از علوم حديثى، فقهى، اصول فقه، كلامى، رجالى و حتى منطق مى‌باشد كه در شهر طوس بعضى از علماء و دانشمندان ازحر عاملی سؤال كرده‌اند. حر عاملی اين مباحث را در 102 فائده بيان نموده است كه بيشتر آنان در ارتباط با شرح احاديث مى‌باشد. وى در مقدمه كتاب دربارۀ مطالب مطرح شده در آن مى‌نويسد: هذه فوائد في حل بعض الاحاديث المشكلة و فرائد في تحقيق بعض المسائل المعضلة الّتي كان يسألنى فى طوس عنها بعض اهل العلم و الكمال فاكتب لهم فى شرحها ما يقتضيه الحال و يحظر بالبال. همانطور كه در اين كتاب مشخص است وى به مباحث حديثى توجه خاصى داشته است و تبحر وى در مباحث حديثى موجب شده كه آثار ارزشمند حديثى تأليف نمايد كه مهمترين آنان تفصيل وسائل الشيعة الى تحصيل مسائل الشريعة است كه به اختصار وسائل الشيعة گفته مى‌شود تا جائيكه وى به نام صاحب الوسائل مشهور شده است.( ذ/ 4/ 352) از بين 102 فائدة در حدود 16 فائده مربوط به مباحث فقهى نظير قضاء، طهارة، حج، نذر، نماز جماعت، غناء، تقليد ميت و غير آن است و در حدود 12 فائده نيز در مباحثى نظير حجّية خبر واحد، اجماع، قياس، اصالة الاباحة، براءة اصليّة و استصحاب است. حتى دو فائده 39 و 40 مربوط به مباحث علم منطق مى‌باشد. اگر چه اين فوائد در يك كتاب گردآورى شده است اما بعضى از آنها را مى‌توان به عنوان يك مقاله يا كتاب مختصر به حساب آورد. مؤلف در امل الآمل ج 1/ 145 مى‌نويسد: و فى كتاب الفوائد الطوسيّة ايضا رسائل متعددة طويلة نحو عشرة يحسن افراد كل واحدة منها. آنچنانكه در الذريعة جلد 10، صفحه 217 آمده است اين كتاب قبل از سال 1090 ق تأليف شده است. و در ج 16/ 347 به نسخه‌اى به خط محمد باقر بن محمد مهدى مشهدى مربوط به سال 1090 ق اشاره شده است.
محتوای کتاب
همانطور كه گفته شد مباحث كتاب از علوم گوناگونى مثل رجال، فقه، اصول فقه، تفسير، ادبيات عربى، احاديث و منطق تشكيل شده كه در 102 فائده ذكر شده‌اند كه عبارتند از:
رجال: فائده‌هاى 1، 42، 52، 72، 73
اصول فقه فائده‌هاى 3، 6، 49، 54، 63، 74، 75، 79، 83، 91، 92، 96
فقه فائده‌هاى 5، 11، 16، 17، 18، 27، 28، 41، 51، 58، 60، 65، 70، 76، 77، 89،
احاديث و روايات فائده‌هاى 8، 19، 21، 22، 25، 26، 29، 30، 31، 33، 43، 46، 50، 57، 59، 61، 64، 67
عقايد فايده‌هاى 2، 4، 12، 13، 20، 32، 34، 36، 37، 38، 44، 45، 47، 54، 56، 62، 71
تفسير فايده‌هاى 14، 23، 24، 35، 48، 66، 68، 69، 102
منطق فايده‌هاى 39، 40
ادبيات عربى فايده‌هاى 7، 9، 10، 53
نسخه‌ها
در الذريعة 16/ 347 به نسخه‌هايى از كتابخانه شيخ على بن محمد رضا آل كاشف الغطاء در نجف، نسخه سيد محمد رضا تبريزى مربوط به سال 1121 ق، نسخه ميرزا محمد على اردوبادى مربوط به سال 1090 ق به خط محمد باقر بن محمد مهدى مشهدى اشاره شده است. در چاپ كتاب موجود از دو نسخه استفاده شده است. نسخه اول متعلّق به كتابخانه آية اللّه مرعشى، مربوط به سال 1128 ق است و نسخه دوم متعلّق به كتابخانه سيد مهدى لاجوردى حسينى‌مربوط به سال 1110 ق است.
وضعیت نشر
كتاب موجود در سال 1403 ق در چاپخانه علميه قم به چاپ رسيده است و محقق و مصحح آن سيد مهدى لاجوردى بوده كه با همكارى شيخ محمد درودى منابع روايى و آيات قرآن كريم آن استخراج شده است. جدیدترین نشر کتاب توسط مکتبه المحلاتی در قم در سال 1381 موجود می باشد.
منابع
- سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران(16 خرداد 1391)
- مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، جامع فقه اهل البیت 2 [لوح فشرده]: بخش کتابشناسی، معرفی " الفوائد الطوسیه " .
