مقاطع تحصیلی حوزه های علمیه
در حوزه های علمیه شیعه دروس حوزه در سه مقطع شامل "مقدمات"، "سطح" و "خارج فقه و اصول" ارائه مي‌شود.
مقطع مقدمات
سالهای اولیه طلبگی (اول تا سوم) را سالهای مقدمات و دروس مربوط به این دوره را دروس مقدمات می نامند، طلاب در این سالها بیشتر به علوم صرف و نحو و معانی و بیان و منطق می پردازند و از این طریق برای فهم و فقه و اصول، قرآن و حدیث و ورود به مراحل سطح و خارج آماده می شوند.
هدف اصلى از دروس این مقطع، تسلط طلاب به «زبان قرآن» مى‌باشد و اين مرحله در حكم كليد فهم معارف اسلام است؛ چرا كه احاديث و سنت پيامبر اكرم و ائمه اطهار صلوات الله عليهم به همين زبان است.
به طور معمول در این مقطع از كتاب‌هاي جامع المقدمات، سيوطي، مغني و تلخيص‌هاي آن، المنطق و يا تلخيص المنطق و... استفاده مي‌شود.
مقطع سطح
دوره سطح معمولاً به پایه های چهارم تا دهم گفته می شود که خود نیز به دو قسمت سطح یک و دو تقسیم می شود. در این مرحله طلاب به تفصیل با همه مباحث فقهی و اصولی آشنا شده و یک دوره کامل فقه و نیمه استدلالی را می گذارنند.
در اين دوره اهداف زير تعقيب مي‌شود:
- بالا بردن قدرت فهم متون فقهي و اصولي
- آشنا شدن با روش‌هاي استنباط از آيات و احاديث
- خواندن يك دوره كامل فقه و اصول
- تعميق عقايد و گسترش اطلاعات عمومي طلاب به وسيله دروس عمومي.
در اين دوره به طور معمول در علم اصول كتاب‌هايي نظير: معالم الأُصول يا اصول الإستنباط، اصول الفقه، رسائل، كفاية الأصول تدريس مي‌شود.
در علم فقه، كتاب‌هايي نظير شرح لمعه و مكاسب تدريس مي‌شود. اين مرحله بين چهار تا هفت سال طول مي‌كشد كه زمان آن بستگي به استعداد و تلاش طلاب دارد. علوم قرآن، تفسیر و حدیث و کلام از جمله مباحث دیگری است که در این مرحله تدریس می شوند.
مقطع خارج فقه و اصول
این مرحله معمولاً بعد از گذاراندن حداقل ده سال تحصیلی در حوزه است. طلاب در این مرحله به شکل عمیق و گسترده و به صورت کاملاً استدلالی مباحث فقه و اصول را مورد بحث قرار داده و پایه های علمی خود را در جهت نیل به قله رفیع اجتهاد پرورش می دهند.
در اين مرحله، استاد و شاگرد مقيد به متن خاصى نيستند، اما براى منظم شدن سير بحث، يك متن فقهى مثل شرايع، تحريرالوسيله، عروة الوثقى يا يك متن اصولى مثل كفاية الاصول را انتخاب مى‌كنند و بر اساس آن بحث را ادامه مى‌دهند. در اين درس‌ها استاد با بررسى دلايل و شواهد هر مطلب، نظر نهايى خود را ارائه مى‌كند و شاگردان در پذيرش يا رد نظر استاد، مختار هستند.
هدف اصلى در اين مرحله، تمرين و پرورش قوه استنباط و اجتهاد طلاب است تا آنان در علم فقه، صاحب نظر شوند و بتوانند هر مسئله جديد فقهى را با توجه به منابع چهارگانه احكام: كتاب، سنت، علق و اجماع حل كنند و به اصطلاح، رد فروع بر اصول كنند. در اين دوره دروس فقه و اصول در حد عالى تدريس مى‌گردد و استاد هنگام تدريس بدون استفاده از كتاب و با بهره گيرى از حافظه به تدريس مشغول مى‌گردد كه به درس خارج شهرت يافته است.
دروس تخصصى
هدف از اين دروس - كه تحت عنوان رشته‌هاى تفسير، كلام، تبليغ و... شروع شده است - پرورش متخصص، در رشته‌هاى خاص مورد نياز حوزه و جامعه است.
دروس جنبى يا عمومى
در حوزه علميه قم و در بعضى شهرستان ها، همزمان با دوره مقدمات و سطح، درس هايى تحت عنوان عقايد، تفسير، اقتصاد، ملل و نحل، علوم قرآن، اخلاق و... تعليم داده مى‌شود كه در رشد فكرى طلاب و گسترش اطلاعات علمى آنها موثر است. اين درس‌ها هر چند لازم است ولى مرحله مستقلى در درس‌هاى حوزه محسوب نمى‌شود.
منابع
