آغاز خلافت امام حسن علیه السلام
|
تقویم هجری قمری |
| روز واقعه:21 رمضان |
| سال ۴۰ هجری قمری |
پس از شهادت امام علی علیه‌السلام و دفن بدن مطهر وی در شب بیست و یکم ماه رمضان سال چهلم قمری، در فردای آن شب، مردم کوفه و شیعیان داغدار و ماتم‌زده این شهر در بیرون خانه آن حضرت و در مسجد کوفه به عزاداری و سوگواری پرداخته و بی‌صبرانه منتظر ورود فرزندان گرامی آن حضرت به مسجد و تعیین خلیفه مسلمانان بودند.
ساعاتی از روز نگذشته بود که فرزندان امام علی علیه‌السلام، از جمله امام حسن مجتبی علیه‌السلام، امام حسین علیه‌السلام، محمد بن حنفیه و اصحاب و یاران خاص امیرمؤمنان علیه‌السلام از خانه‌اش بیرون آمده و به سوی مسجد حرکت کردند و مردم با دیدن آن‌ها با ذکر صلوات و تکبیر به استقبالشان شتافتند.
پس از ورودشان به مسجد، امام حسن مجتبی علیه‌السلام به عنوان وصی و جانشین پدرش حضرت علی علیه‌السلام بر فراز منبر رفت و خطبه غرّایی ایراد کرد. آن حضرت در فرازی از خطبه‌اش فرمود: «در شب گذشته مردی رخت از جهان بست که هیچ یک از پیشینیان در انجام وظیفه بر او پیش‌دستی نگرفتند و آیندگان هم نتوانند پا به پای او به کارهای خویش بپردازند. او در رکاب پیامبر خدا صلی الله علیه وآله پیکار می‌کرد و در پاسداری از او، از خودگذشتگی نشان می‌داد و رسول خدا وی را پرچم‌دار خود قرار می‌داد و جبرئیل از طرف راست و میکائیل از جانب چپ از او نگهبانی می‌کردند و او از میدان نبرد بازنمی‌گشت تا خدای متعال به کمک او لشکر اسلام را پیروز می‌ساخت. علی علیه‌السلام در شبی از دنیا رفت که در آن شب عیسی علیه‌السلام به آسمان صعود کرد و یوشع بن نون، وصی موسی علیه‌السلام درگذشت. وی در حالی جهان را وداع گفت که برای خویش سیم و زری باقی نگذاشت و تنها هفتصد درهم از عطایایش مانده است که می‌خواست خدمتگذاری برای کسان خود فراهم کند».
در این هنگام، گریه گلوگیر امام حسن علیه‌السلام شد و شروع کرد به گریستن و مردم نیز با او هم‌آوا شده و مسجد اعظم کوفه، یکپارچه گریه و ناله شد. آن حضرت سپس خطبه‌اش را ادامه داد و درباره خودش نیز مطالبی فرمود و در پایان با این جملات، سخنرانی‌اش را به پایان رسانید: «أنا من اهل بیت فرض الله مودّتهم فی کتابه، فقال تعالی: "قُلْ لاأسئَلُکمْ عَلَیهِ أجْراً اِلاّ الْمَوَدَّة فِی الْقُرْبی و مَنْ یقْتَرِفْ حَسَنَهً نَزِدْ لَهُ فیها حُسْناً"،[۱] فالحسنة مودّتنا اهل البیت».
آنگاه عبدالله بن عباس برخاست و در کنار آن حضرت ایستاد و گفت: «معاشر الناس! هذا ابن نبیکم و وصی امامکم فبایعوه»؛ ای مردم! این بزرگ مرد، فرزند پیامبرتان و جانشین امامتان است. پس با او بیعت کنید.
مردم که از این سخن به وجد آمده بودند، گفتند: «ما أحبّه إلینا و أوجب حقّه علینا»؛ چقدر او برای ما دوست داشتنی‌تر و حقش بر ما واجب‌تر است. سپس با کمال رغبت و اشتیاق با آن حضرت بیعت کردند و او را به عنوان خلیفه و جانشین پدرش امام علی علیه‌السلام پذیرفته و پیروی‌اش را بر عهده گرفتند.[۲]
گفتنی است، امام حسن مجتبی علیه‌السلام پنجمین خلیفه مسلمانان بود که پس از رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله به این مقام نایل شد. از میان پنج خلیفه نخستین ابوبکر، عمر، عثمان، امام علی علیه‌السلام و امام حسن علیه‌السلام، تنها دو خلیفه آخر یعنی امام علی و امام حسن علیهماالسلام به صورت آزاد و مستقیم از میان مردم انتخاب شدند ولی سه خلیفه دیگر نه با رأی آزاد مردم، بلکه هر کدام به نحوی از مردم بیعت گرفته و بر اوضاع مسلط شدند.
بنا به گفته شیخ مفید، بیعت با امام حسن‌مجتبی علیه‌السلام در روز جمعه بیست و یکم ماه رمضان سال ۴۰ هجری واقع گردید و از آن پس، آن حضرت عاملان و استانداران خود را معرفی و حکومت را به طور رسمی بر عهده گرفت.[۳] ولی برخی از علمای اهل سنت بیعت با آن حضرت را روز بیست و سوم ماه رمضان دانسته‌اند.[۴]
پانویس
منابع
- نرم‌افزار دایرة‌المعارف چهارده معصوم علیهم‌السلام، مؤسسه تبیان.
