املاء

«اِملاء» یکی از سنن الهی و در اصطلاح به معنای مهلت دادن خداوند به ستمگران و کافران و عجله نکردن در عذاب آنها طبق مصالحى است.

املاء در لغت و اصطلاح

«املاء» از «ملأ» گرفته شده و به معنای «اطالة مدت» و «ملی» به معنای «زمان طویل» و «ملاء» به معنی «دهر» است. «اطاله» عبارت اخری «مهلت دادن» می باشد.

«املاء» در اصطلاح عبارت از عجله نکردن در نزول عذاب است. منظور از «املاء» مهلتى است که گاهى خداوند طبق مصالحى به ستمگران و کافران مى دهد.

سنت الهی املاء

یکی از سنن الهی و یکی از مصادیق کیفرهای معنوی، کیفر «املاء و استدراج» است که در دنیا شامل حال مُترفین و گناهکاران شده و به ظاهر برای آنان نعمت تلقی می شود، اما در باطن و حقیقت، نوعی عذاب است. سنت الهى در برابر طغیان و عصیان بشر بر مهلت دادن و تعجیل در عقوبت نکردن است، زیرا اگر عجله در عقوبت کند همه نابود مى‌شوند و کسى باقى نمى‌ماند، چون غیر از معصوم کسى نیست که گناه نکند. خداى تعالى مى‌فرماید: «وَلَوْ یؤَاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِمْ مَا تَرَک عَلَیهَا مِنْ دَابَّةٍ»؛ اگر کیفر دهد خداى تعالى مردم را بخاطر ظلم و گناه آن‌ها هیچ جنبده‌اى دیگر نمى‌ماند.

به همین خاطر است که خداوند مهلت مى‌دهد تا بندگان بوسیله توبه و انابه، گذشته خود را اصلاح کنند و این مهلت دادن به سود مؤمنان است، چنانچه براى کافران و اهل طغیان که بر گناهان خود اصرار مى‌کنند، به زیانشان تمام مى‌شود و این مهلت، مکر و کید الهى براى آن‌ها است.

قرآن کریم می فرماید: «وَالّذینَ کذّبُوا بِآیاتِنا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَیثُ لایعْلَمُونَ * وَ أُمْلی لَهُمْ إِنّ کیدی مَتینٌ»؛ و آنها که آیات ما را تکذیب کردند، به تدریج از جایی که نمی دانند گرفتار مجازاتشان خواهیم کرد و به آنها مهلت می دهیم؛ همانا کید و نقشه من قوی (و حساب شده) است.

مهلت دادن کفار و فجّار و طول عمر کافران و گناهکاران و رسیدن به آرزوهاى خود، هر چند به حسب ظاهر خوب و موجب خوشى اوست و خود را کامیاب مى‌بیند، ولى در حقیقت یک نوع قهر و انتقام الهى است که از آن به «مکر» تعبیر مى‌شود، زیرا که این طول عمر و موفقیت و رسیدن به آرزو، در حقیقت شرّ بوده و به ضرر او تمام خواهد شد چون موجب زیادى عذابش مى‌شود.

از حضرت امام رضا علیه السلام روایت شده است: "والله ما عذّب الله بشىء اشدّ من الاملاء". قسم به خداوند که او عذاب نفرمود به چیزى که از املاء، سخت تر باشد.

هدف از املاء

با توجه به آیه شریفه: «وَلایحْسَبَنّ الّذینَ کفَرُوا أنّما نُمْلی لَهُمْ خَیرٌ ِلأنْفُسِهِمْ إِنّما نُمْلی لَهُمْ لِیزْدادُوا إِثْمًا وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهینٌ»؛ (آنها که کافر شدند، تصور نکنند اگر به آنها مهلت می دهیم به سودشان است؛ ما به آنان مهلت می دهیم فقط برای این که بر گناهان خود بیفزایند و برای آنها عذاب خوار کننده ای است)، هدف از مهلت دادن به کافران از نظر قرآن این است که این افراد غیرقابل اصلاح هستند که در گناه و عصیان غرق شده و طغیان و نافرمانی را به مرحله نهایی رسانده اند. خداوند نیز طبق سنت آفرینش و اصل آزادی و اراده و اختیار، آنها را به حال خود وامی گذارد تا به آخرین مرحله سقوط برسند و پشتشان از بار گناه سنگین شود و استحقاق حداکثر مجازات را پیدا کنند.

منابع

• "املاء"، اصطلاحنامه جامع علوم اسلامی، بازیابی: ۱۷ فروردین ۱۳۹۳.
• تفسیر کوثر، یعقوب جعفری مراغی، جلد دوم.
• "سنتهای الهی در پاداشها و کیفرهای دنیوی"، محبوبه جوکار، نامه جامعه، شماره ۱۰۳، فروردین ۱۳۹۲.