امامزاده سید حمزه اردبیل
در سه کیلومتری شمال اردبیل و در آبادی کلخوران، باغ بزرگ و مصفایی به نام باغ شیخ وجود دارد که در آن چندین مقبره تاریخی ساخته شده، که بزرگترین آنها بقعه سید امین الدین شیخ جبرائیل، پدر شیخ صفی الدین اردبیلی است.
از جمله آرامگاه های موجود این باغ، بقعه متبرکه «امامزاده حمزه» علیه السلام در جنوب غربی آن قرار دارد که خفته در آن را فرزند امام موسی کاظم علیه السلام می دانند.
در شمال بقعه شیخ جبرائیل، قبری است که مدفون در آن را «محمد اعرابی بن قاسم بن حمزة بن موسی علیه السلام» می دانند. بر این اصل، مزار حمزه در همان صحن را مربوط به جدّ او «حمزة بن موسی» تلقی نموده اند و شاهان صفوی به گمان این که آنجا مدفن جدّ آنهاست، گنبد و بارگاهی بر آن بنا داشته اند.[۱] مطابق نقل کتاب «بحر الانساب» نیز، امامزاده حمزه از فرزندان امام موسی کاظم (ع) است که از بغداد به ری و سپس به اردبیل عزیمت کرده است.
اما بنا بر تحقیق برخی دیگر، این ادعا صحت نداشته و شخصیت مدفون در آن «حمزه بن علی بن موسی بن اسماعیل بن موسی کاظم علیه السلام» است. زیرا علاّمه نسّابه سید محمدکاظم یمانی، فرزندان حمزه و برادرش عباس را در آذربایجان نوشته است.[۲] و این بدان معنى است که، آنان در آذربایجان سکونت داشته و صاحب فرزندانى شده اند. پر واضح است که، لفظ آذربایجان در لسان علماى انساب، مطلق شهرهاى آن است و با وجود مزارى به نام حمزه در اردبیل، آن شخصیّت با این مزار مطابقت دارد.[۳]
در دائرة المعارف تشیّع آمده است: «لازم به تذکّر است که بیشتر منابع، مزار سیّد حمزه فرزند امام موسى کاظم علیه السلام را در شهر رى و در آستانه حضرت عبدالعظیم علیه السلام مى دانند.»[۴]
مؤلّف کتاب «نگاهى به آثار و ابنیه تاریخى اردبیل» مى نویسد: «گو اینکه صاحب کتاب مراة البلدان، قبر سیّد حمزة بن موسى الکاظم علیه السلام را در شهر رى، در زاویه حضرت عبدالعظیم علیه السلام مى داند.»
آنچه گذشت نشان مى دهد که اولاً، هر بقعه اى در ایران به نام حمزه وجود دارد، اهالى آن مناطق او را فرزند امام موسى کاظم علیه السلام و برادر امام رضا علیه السلام مى دانند و براى خود دلیلى از برخى کتب بى اعتبار نقل نموده و داستانهایى براى وى جعل مى نمایند. ثانیا، قریب به اتّفاق، تمام این مزارات در عهد سلطنت شاهان صفویه ساخته شده است و آنان چون محلّ دقیق مدفن جدّ خود، حضرت حمزة بن موسى علیه السلام را
نمى دانستند، به همین دلیل هر کجا که بقعه اى به نام او مى دیدند، براى وى گنبد و بارگاه بنا مى کردند و موقوفاتى نیز براى آن دست و پا مى نمودند.
پانویس
- ↑ فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران: ۳, ۱۰۷-۱۰۸, آثار باستانی آذربایجان:۲۶-۲۱۳, نگاهی به آثار و ابنیه تاریخی اردبیل: ۱۲۱-۱۲۹, راهنمای آثار تاریخی آذربایجان شرقی:۳۳-۳۵, بقعه شیخ جبرائیل: ۲۰-۲۴, نگاهی به تاریخ آذربایجان: ۳۱۸-۳۱۹, بناهای آرامگاهی: ۲۸۷, دهکده شیخ کلخوران: ۶۵-۹۱.
- ↑ النفحة العنبریة: ۹۰, الدرة الذهبیه:۱, ۲۷, ستاره شیراز: ۲۶۸-۲۶۷.
- ↑ الدرة الذهبیه، ۱: ۲۷.
- ↑ دائرة المعارف تشیّع، ۲: ۴۳۷، اردبیل درگذر تاریخ ۲۳: ۱۸.
منابع
