محمدتقی ادیب نیشابوری

محمدتقی ادیب نیشابوری (۱۳۵۵ -۱۲۷۷ ق)، دانشمند، عالم و ادیب. در روستای خیرآباد بلوک عشق آباد نیشابور به دنیا آمد. او تا هیجده سالگی در نزد پدرش درس خواند. سپس پدرش وی را به مشهد فرستاد. پس از اندک زمانی نزد دائی خود حاج شیخ محمد کدکنی به تحصیل پرداخت. در ۱۲۹۴ ش به محضر شیخ عبدالجواد ادیب نیشابوری اول راه یافت. ادیب نزد بسیاری از مدرسان و عالمان آن عصر درس خواند. او در رشته های ادبیات عرب، منطق، فلسفه، ریاضیات، اصول، فقه، رجال حدیث و تفسیر متبحر بود و طب قدیم را نیز می دانست. او نزدیک به شصت سال صاحب حوزه ی تدریس بود و شاگردان بسیاری تربت کرد. از آثار وی: «گوهر دانش»؛ «تاریخ ادبیات عرب»؛ «البدایة و النهایة»؛ «تابش جان و بینش روان»؛ «حدیث جان و جانان»؛ «تاریخ ادبیات ایران». محمدتقی معروف به (ادیب نیشابوری) از ادباء و اساتید ادبیات و دانشمندان عالیمقام معاصر و در فنون ادبیه تالی و ثانی استادش مرحوم عبدالجواد ادیب نیشابوری بود.

شیخ محمد تقی ادیب نیشابوری، مشهور به ادیب دوم، در سال ۱۳۱۵ ه ق/ ۱۲۷۴ ه ش در خیراباد، از بلوک عشق اباد نیشابور پا به جهان نهاد.

پدرش اسد الله نام داشت و از دانش بی بهره نبود.

محمد تقی نزد پدر خواندن و نوشتن را فراگرفت و در ۱۸ سالگی به دستور پدر عازم مشهد شد و نزد دایی خود حاج شیخ محمد کدکنی (متوفی ۱۳۵۷ ه ق) مقدمات را فراگرفت و در اواخر سال ۱۳۳۳ ه ق وارد حوزه درس میرزا عبد الجواد ادیب نیشابوری گردید.

شیخ محمد تقی از محضر میرزا عبد الجواد، کمال استفاده را برد و در اموختن ادبیات عرب، فارسی، منطق، فلسفه، ریاضیات، تفسیر، حدیث، رجال، فقه، اصول، طب، علوم غریبه و علوم جدید رنجها کشید. وی در کسب این دانشها به جز میرزا عبد الجواد، از محضر اساتید دیگر از جمله اقا میرزا عسکری مشهور به اقابزرگ حکیم (متوفی ۱۳۵۵ ه ق)، شیخ حسن برسی (متوفی ۱۳۴۰ ه ق)، شیخ اسد الله یزدی (متوفی ۱۳۵۰ ه ق)، میرزا باقر مدرس رضوی (متوفی ۱۳۴۳ ه ق)، اقا سید جعفر شهرستانی، قوام الحکما، مشیر الاطباء، و حکیم فاضل خراسانی بهره برد.

ادیب نیشابوری متون ادبی، منطقی و اصولی، از جمله سیوطی، مغنی، شرح مطول، شرح نظام، حاشیه ملا عبد الله، معالم، مقامات حریری، عروض و قافیه را در مدرسه های خیراتخان، سلیمانیه، میرزا جعفر، مسجد ترکها، مسجد گوهرشاد و در سال ۱۳۲۵ ه ش، چند ماهی در اموزش و پرورش تدریس کرد. او همیشه زودتر از دیگران در جایی، بالای حجره چهارزانو می نشست و درس را شروع می کرد.

در سال ۱۳۴۱ ه ش با پیشنهاد سید جلال الدین تهرانی، استاندار و نایب التولیه وقت استان قدس، عنوان مدرسی استان قدس را پذیرفت و در ارامگاه شیخ بهایی به تدریس پرداخت و این امر هفت سال ادامه یافت تا این که در زمستان ۱۳۴۸ پایش اسیب دید و از ان پس تا زمان ارتحال در منزل تدریس می نمود. او در ۲۱ آذر ۱۳۵۵/ بیستم ذی الحجه ۱۳۹۶ ه ق، در ۸۱ سالگی بدرود حیات گفت و در زاویه غربی صحن عتیق دفن گردید.

ادیب انسانی ازاده و عارف مسلک بود و نسبت به امور دنیوی، مقامات و شخصیتها بی اعتنا بود و مناعت طبع داشت و از تملق و ریا دوری می جست و آثار علمی و ادبی زیادی از خود بر جای گذاشت. گوهر تابنده، آیین نامه، ستایش نامه، طریقت نامه، حدیث جان و جانان، رساله یعقوبیه، مجمع راز، فیروز جاوید، آسایش نامه، تاریخ ادبیات عرب، تاریخ ادبیات ایران، تابش جان و بینش روان، البدایه و النهایه، گوهر مراد، رساله قافیه و آرایش سخن در شمار آثار ماندگار ادیب هستند.

منابع

• "ادیب نیشابوری، محمد تقی"، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.