ابن تغری بردی
«یوسف بن تغری بردی» (۸۱۲ـ۸۷۴ ق)، مورخ و ادیب مشهور مسلمان در قرن نهم هجری است. دو کتاب «النجوم الزاهرة فى ملوک مصر والقاهرة» در تاریخ مصر و «مورد اللطافة فى من ولى السلطنة والخلافة»، در تاریخ صدر اسلام، از مهمترین آثار اوست.
| |
| نام کامل | یوسف بن تغری بردی |
| زادروز | ۸۱۲ قمری |
| زادگاه | قاهره، مصر |
| وفات | ۸۷۴ قمری |
| مدفن | مصر |
|
| |
| اساتید |
شمس‌الدین محمد رومى حنفى، بهاءالدین ابوالبقاء حنفى، تقی الدین شمنی، احمد بن عربشاه دمشقى، ابن حجر عسقلانى،... |
|
| |
| آثار |
النجوم‌الزاهرة فى ملوک مصر والقاهرة، المنهل الصافى والمستوفى بعد الوافى، حوادث الدهور فى مدی الایام والشهور، مورد اللطافة فى من ولى السلطنة والخلافة، البشارة،... |
زندگی‌نامه
ابوالمحاسن جمال‌الدین یوسف بن تغری بردی ابن عبدالله ظاهری حنفی در خانه امیر منجک، جنب مدرسه سلطان حسن در قاهره مصر در سال ۸۱۲ قمری متولد شد.
نام تغری بردی مرکب است از دو واژهٔ ترکی تغری (تنگری) و بردی (بیردی یا ویردی) که جمعاً به معنای «خداداد» است و اکنون نیز ترک زبانان، به ویژه ترکان خاوری، الله ویردی و خدای ویردی و مانند آنها را در نامگذاری‌ها به کار می‌برند.
پدر ابوالمحاسن تغری بردی، از غلامان ترک نژاد رومی بود که ملک ظاهر پادشاه مصر، در اوایل سلطنتش او را خرید و آزادش کرد. او از خاصگی و ساقیگری کار را آغاز کرد تا به فرماندهی سپاه مصر و نیابت شام رسید و سرانجام نیز در ۸۱۵ قمری درگذشت.
پس از درگذشت پدرش، تربیت ابن تغری را شوهر خواهرش ناصرالدین محمد، معروف به «ابن عدیم» با «ابن ابی جراد» قاضی القضاة مصر، برعهده گرفت. پس از درگذشت ابن عدیم (۸۱۹ ق)، خواهر ابن تغری به عقد شیخ الاسلام قاضی جلال الدین عبدالرحمان بلقینی شافعی (۸۲۴ – ۷۶۲ ق) درآمد و تربیت ابن تغری نیز به او واگذار شد. ابن تغری از حق تربیت بلقینی به صراحت یاد کرده است و حفظ قرآن را نیز از او آموخت.
ابن تغری بردی در نزدیک تربت اشرف اینال برای خود مدفنی ساخت و کتب و تصانیفش را وقف مسجد آن کرد. وی سرانجام پس از تحمل تقریباً یک سال بیماری قولنج در ۵ ذی الحجه سال ۸۷۴ قمری درگذشت.
تحصیل و استادان
ابن تغری فقه را از شمس‌الدین محمد رومى حنفى و بهاءالدین ابوالبقاء حنفى و بدرالدین محمود عینى حنفى فراگرفت و نحو را از تقى‌الدین شمنى آموخت و ملازمت وی داشت و در فقه نیز از او استفاده برد و تصریف را از علاءالدین رومى و دیگران فراگرفت.
مقامات حریری را نزد علامه قوام الدین حنفى خواند و بدیع و ادبیات را از علامه شهاب الدین احمد بن عربشاه دمشقى حنفى آموخت و معانى و بیان و شرح عقاید سعدالدین را نزد محیى‌الدین کافیه‌جى خواند و مقدار زیادی از اشعار ابن حجر عسقلانى را نزد او نوشت و در درسش حاضر شد و از مجالس وی سود برد.
ایشان همچنین از شاعران مکه، علامه بدرالدین بن علیف و قطب الدین ابوالخیر بن عبدالقوی استفاده برد. نجم‌الدین غزی، محمد توزی را نیز از استادان ابن تغری بردی شمرده و نوشته است که در طلب کیمیا نزد او خدمت کرده است. بسیاری از دانشمندان یاد شده و نیز مقریزی، محمود بن احمد عینى، عبدالرحمان زرکشى، عبدالرحیم ابن فرات، شمس‌الدین محمد نواجى و جز آنان برای وی اجازه نوشتند.
ابن تغری به دانش تاریخ دل بست و ملازمت مورخان روزگار خود یعنی محمود بن احمد عینی و مقریزی را اختیار کرد و در این راه جهد فراوان نمود. جودت ذهن و فهم صحیح، ابن تغری را یاری کرد تا در این علم سرآمد شدو به تالیف و تصنیف پرداخت.
آثار و تألیفات
مهمترین آثار ابن تغری بردی عبارت است از:
- النجوم الزاهرة فى ملوک مصر والقاهرة، کتابی در تاریخ مصر است. این کتاب از فتح مصر و فرمانروایى عمرو عاص در آنجا آغاز شده و تا رخدادهای سال ۸۷۲ ق. یعنى دوران سلطنت ملک اشرف قایتبای محمودی را در بردارد.
- المنهل الصافى والمستوفى بعد الوافى، مؤلف در این کتاب، تقریباً شرح حال ۳ هزار تن از سلاطین، وزرا، دانشمندان، شعرا، مورخان، خطاطان و مهندسان را یاد کرده است.
- حوادث الدهور فى مدی الایام والشهور، اثر دیگر ابن تغری بردی که ذیل «السلوک لمعرفة دول الملوک» مقریزی است و از وقایع ۸۴۵ ق. آغاز می شود.
- مورد اللطافة فى من ولى السلطنة والخلافة، کتاب دیگری است که ابن تغری آن را با میلاد پیامبر صلی الله علیه و آله آغاز کرده، سپس به ذکر غزوات و احوال آن حضرت و خلفای راشدین تا خلیفه معاصر خویش القائم بامرالله، از خلفای عباسى مصر پرداخته و سرانجام احوال ملوک مصر را، از آغاز حکومت سلاطین ایوبى تا دولت اینالى، آورده است.
- الكواكب الباهرة من النجوم الزاهرة، اين كتاب تلخيص كتاب النجوم الزاهرة است كه ابن تغری خود آن را انجام داده است.
- البشارة، که تکمله اشارة ذهبى است.
- البحر الزاخر فى علم الاول والآخر.
- حلیة الصفات فى الاسماء و الصناعات.
- نزهة الرائى.
- رساله‌ای در موسیقى.
منابع
- "ابن تغری بردی"، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج ۳، از محمدآصف فكرت.
- تقويم تاريخ، فرهنگ و تمدن اسلام و ايران، دکتر علی‌اکبر ولایتی.
