بَيت
در عُرف کاتبان و نسخه‌نویسان، «بَیت» واحد اندازه‌گیری نوشته کتاب بوده است و هر چهل حرف (و به قول برخی نسخه‌نویسان، هر پنجاه حرف) کتابت و نوشته کتاب را - خواه در یک سطر جای می‌گرفته یا بیشتر از یک سطر - یک «بیت» می‌گفته‌اند. عموماً مبنای شمار بیت‌های نوشته شده را بر "هزار" می‌گذاشته و اندازه نوشته کتاب را بر اساس هر "هزار بیت" می‌سنجیده‌اند.
رواج این اصطلاح در میان نسخه‌نویسان، بی‌گمان از سده هشتم ق. به بعد بوده است؛ زیرا پیش از آن اُجرت کتابت را بر پایه هر "ورق کتابت" محاسبه می‌کرده‌اند و پس از سال ۸۰۰ ق که خط کرسی متداول شد و انجامه‌های سطور در اندازه‌های همسان و همگون از عوامل زیبایی‌شناسی خط و کتابت تلقی گردید؛ کاتبان نیز در نسخه‌نویسی، مبنای حق‌الزحمه کتابت خود را بیت قرار می‌داده‌اند.
از اسناد موجود چنین برمی‌آید که نسخه‌نویسان سده‌های دهم به بعد با توجه به زمان و مکان زیستی و مقتضیات فرهنگی در ازای هر هزار بیت کتابت حق‌الزحمه‌های متفاوت می‌گرفته‌اند و بهای هر هزار بیت کتابت ناخوش، خوش و ممتاز تفاوت داشته است. چنان‌که در ترکیه عثمانی به هر هزار بیت کتابت ناخوش یک فلوری (لیره طلای ترک) و برای هر هزار بیت کتابت خوش و ممتاز به ترتیب دو و سه فلوری اجرت می‌داده‌اند و چنان‌چه خوشنویسان نامبردار و مشهور به کتابت نسخه‌ای اهتمام می‌کردند، به هر هزار بیت کتابت آنان در سده دهم ق. در ایران پنج فلوری حق‌الزحمه پرداخت می‌شد و در دوره قاجار این مبلغ سه هزار دینار بود.
کتاب‌شناسان و نسخه‌شناسان ایران نیز تا دوره معاصر، اندازه کتابت نسخه‌های خطی را بر پایه همین اصطلاح می‌سنجیدند و معرفی می‌کردند.
منابع
- دائرةالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی، مدخل "بَيت" از نجيب مايل هروی، بازیابی: ۷ مرداد ۱۳۹۲.
