حماد بن عیسی
حماد بن عیسی کوفی بصری جهنی به دلیل عمر طولانی‌اش از اصحاب بزرگ بسیاری از ائمه علیهم السلام بود.
ولادت و نسب
برخی حماد بن عیسی را کوفی دانسته‌اند که بعدا در بصره ساکن شده و بدین سبب بصری خوانده شده است.[۱]
مؤید این نظر، شهرت حماد به جُهنی است که از انتساب وی به قبیله جُهَینه، شاخه‌ای از عربهای قُضاعه که ساکن کوفه شدند، حکایت دارد.[۲]
جد حمّاد، عبیدة بن صیفی جهنی، از صحابیان پیامبر اکرم بوده و حماد به واسطه پدرش از او حدیث نقل کرده است.[۳]
با توجه به سنّ حماد در هنگام وفات (209 ق) که حدود 90 ساله بوده،[۴] احتمالا بین سالهای ۱۱۰ تا ۱۲۰ ق متولد شده و در نتیجه با امام صادق علیه‌السلام (متوفی ۱۴۸) هم‌عصر بوده است. برخی گفته‌اند که وی تا زمان امام رضا علیه‌السلام (متوفی ۲۰۳) زنده بوده است.[۵] البته بهاءالدین اربلی از دیدار وی با امام جواد علیه‌السلام سخن گفته است.[۶]
راوی حدیث
از اصحاب اجماع است و زمان چهار امام (امام صادق، امام کاظم، امام رضا و امام جواد علیهم‌السلام) را درك كرده و در ايام حضرت امام جواد عليه السلام سنه 209 هجری رحلت كرده، و در حديث متحرز و محتاط بوده و مى گفت كه من هفتاد حديث از حضرت امام صادق عليه السلام شنيدم و پيوسته در زياده و نقصان عبارات بعضى از آن احاديث شك بر من وارد مى شد تا اقتصار كردم بر بيست حديث.[۷]
رجالیان شیعه او را با صفاتی چون ثقه و صدوق ستوده‌اند.[۸] بنا به گفته علامه حلّی، حماد اهل دقت و احتیاط در نقل حدیث بوده است، به همین سبب با اینکه از امام صادق علیه‌السلام هفتاد حدیث شنیده بوده، برای اطمینان، به روایت بیست حدیث بسنده کرده است.[۹]
به گفته شیخ طوسی چند تن از اصحاب امام کاظم با دیدن معجزات حضرت رضا از عقیده وقف برگشتند و به امامت وی گردن نهادند[۱۰] که در این میان از حماد نیز نام برده است، هر چند در دیگر منابع به این مطلب اشاره نشده است.
ابوعمرو کشّی حماد را یکی از شش راوی فقیه از اصحاب امام صادق شمرده و گفته است شیعیان بر صحت روایات، تصدیق منقولات و اعتراف به فقاهت آن‌ها اجماع دارند.[۱۱]
از حماد بن عیسی، در منابع حدیثی شیعه، افزون بر 1500 حدیث نقل شده است. خویی، ذیل عنوان حماد بن عیسی، ۱۰۳۶ روایت او را برشمرده است[۱۲] که ظاهراً باید بخشی از روایات منقول از حماد را، که میان وی و حماد بن عثمان مشترک است، به آن‌ها افزود.
بررسی محتوای روایات حماد نشان می‌دهد که وی بیشتر به ثبت و نقل احادیث احکام اهتمام داشته است و در این زمینه از راویان پر حدیث به شمار می‌آید. روایاتی نیز درباره امامت و اخلاق دارد. [۱۳]
بیش از چهل تن نیز مستقیماً از او روایت نقل کرده‌اند که بیش از همه، ابراهیم بن هاشم از او روایت کرده است.
دعای امام کاظم در حق حماد
و حماد مذكور همان است كه از حضرت امام كاظم عليه السلام درخواست كرد كه دعا كند حق تعالى او را روزى فرمايد خانه و زوجه و اولاد و خادم و حج در هر سال.
حضرت گفت: «اللهم صل على محمد و آل محمد، و ارزقه دارا و زوجة و ولدا و خادما و الحج خمسين سنة؛ دعا كرد كه حق تعالى او را روزى فرمايد خانه و زوجه و اولاد و خادم و پنجاه حج» و همه روزى او شد و پنجاه مرتبه حج كرد و چون خواست كه حج پنجاه و يكم كند همين كه به وادى قناة رسيد خواست غسل احرام كند به آب سيل غرق شد و او غريق جحفه است و قبرش به سياله است، رحمة الله تعالى عليه.[۱۴]
پانویس
- ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ص۱۸۷.
- ↑ کشّى، اختیار معرفة الرجال، ص۳۱۷.
- ↑ ابن اثیر، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، ج۳، ص۳۵۶.
- ↑ کشّى، اختیار معرفة الرجال، ص۳۱۷.
- ↑ محمد بن عمر کشّى، اختیار معرفة الرجال، ص۳۱۷.
- ↑ اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۳، ص۱۵۷.
- ↑ اختيار معرفة الرجال، ج 2، ص 604.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ص۱۴۲.
- ↑ علامه حلّی، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، ص۱۲۴.
- ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص۷۱.
- ↑ کشّى، اختیار معرفة الرجال، ص۳۷۵.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۶، ص۲۱۶.
- ↑ محمد بن علی اردبیلی، جامع الرواة، ج۱، ص۲۷۳ـ۲۷۶.
- ↑ اختيار معرفة الرجال، ج 2، ص 605؛ الاختصاص، ص 201؛ بحارالأنوار، ج 48، ص 180، ح 23؛ العوالم، ج 21، ص 382.
منابع
- حاج شيخ عباس قمي، منتهي الآمال قسمت دوم، باب دهم: در تاريخ حضرت موسى كاظم عليه السلام.
- دانشنامه رشد، بازیابی: 1 اسفند 1392.
