آل بویه
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
آل بویه از خاندان اصیل ایرانی و شیعی مذهب ساكن منطقه دیلمان ایران بودند كه جد آنها ابوشجاعِ بویه پسر فنا خسرو دیلمی است و نسب آنها به بهرام گور ساسانی می‌رسد. ابوشجاع سه پسر به نام‌های علی، حسن و احمد داشت كه همراه پدر در دورۀ تسلط حاكمان آل زیار بر طبرستان به خدمت آنها درآمدند و در دورۀ ضعف خلافت عباسی ادعای استقلال كرده و بغداد را تصرف كردند. آنان با نگه‌داشتن ظاهری از خلافت عباسی از سال 322 تا 447 به حكومت بر قلمرو خلافت در سه شعبه دست یافتند.
محتویات
شعب آل بویه
آل بویۀ فارس
مؤسس سلسلۀ آل بویه، عماد الدوله علی می‌باشد. او ابتدا نمایندۀ مرداویج زیاری بود بعد به اصفهان رفت و مظفربن یاقوت را شكست داد. از آن‌جا به خاطر ترس از مرداویج به فارس رفت و شیراز را تصرف كرد. سپس برادرش حسن را به تصرف عراق و برادر دیگرش احمد را به تصرف كرمان فرستاد، ولی احمد چون در كرمان موفق نشد به جانب بغداد رفته در سال 334 بر خلیفه مستكفی استیلا یافت. او بر خود عنوان امیرالامراء برگزید و خلیفه به او لقب معزالدوله داد و به حسن ركن‌الدوله، و علی را عماد الدوله خواند. بعد از احمد عضدوالدوله به حكومت رسید. او كرمان را از سامانیان گرفت و به بغداد لشكر كشید و عزالدوله بختیار را كشت و بر بغداد مسلط شد.
بعد از عضدالدوله پسرش شرف الدوله به حكومت فارس رسید و بر بغداد هم تسلط یافت سپس پسرش بهاء الدوله به جای او نشست.
بعد از بهاء الدوله پسرش سلطان الدوله و سپس ابوكالیجار و پسرش ملك رحیم به ترتیب به حكومت رسیدند ولی قلمرو آنها مورد هجوم سلجوقیان قرار گرفت و طُغرل سلجوقی در سال 447 وارد بغداد شد و ملك رحیم را دستگیر كرد و به حكومت آل بویه پایان داد.
آل بویه عراق
پایه‌گذار آل بویۀ عراق، خوزستان و كرمان، معزالدوله احمد است. او در سال 334 بغداد را تصرف كرد و مستكفی را از خلافت عزل و مطیع را به جای او نشاند و دستور لعن معاویه، عایشه و خلفای سه گانه را صادر كرد. آل بویه عراق هم مانند فارس توسط سلطان طغرل سلجوقی سقوط كردند.
آل بویۀ اصفهان، ری و همدان
بنیانگذار آل بویه اصفهان، ری و همدان، ركن الدوله حسن است. او به كمك برارش علی، اصفهان و ری را از وشمگیر حاكم زیاری گرفت و سامانیان را در تصرف ری ناكام گذاشت. ركن الدوله در هنگام مریضی قلمرو خود را بین فرزندانش تقسیم كرد. اصفهان را به مؤید الدوله، همدان و جبال و ری و طبرستان را به فخرالدوله و فارس، كرمان و اهواز را بنابر وصیت برادرش علی به عضدالدوله داد و برادران را به اطاعت از عضدالدوله فرا خواند. بعد از حسن پسرش مؤید الدوله در اصفهان به حكومت رسید و بر گرگان و طبرستان نیز مسلط شد. قابوس، حاكم زیاری، را شكست داد. او صاحب بن عبّاد را كه فردی با تدبیر و دادگر و عالم بود. به وزارت برگزید در اواخر همدان و ری را فخرالدوله گرفت و فخرالدوله به سامانیان در خراسان پناهنده شد ولی با مرگ مؤید الدوله بار دیگر به حكومت بازگشت و پس از از فخرالدوله پسران خردسال او به حكومت رسیدند و چون توان ادارۀ امور نداشتند، اختلال در امور پدید آمد.
اوضاع اجتماعی و فرهنگی ایران در دورۀ آل بویه
دورۀ آل بویه دورۀ درخشش علمی و فرهنگی ایران و جهان اسلام است. این خاندان شیعی ایرانی نقش مهمی در حفظ و گسترش میراث حدیثی، فقهی و كلامی شیعه در ایران و عراق ایفا كردند و به تحكیم پایه‌ها و مبانی تشیع امامیه و ترویج آن پرداختند. دانشمندان، متكلمین، محدثین، فقیهان، و مفسرین بزرگی چون شیخ طوسی، شیخ مفید، سیدرضی، شیخ صدوق و.... تربیت یافتند و با تشكیل جلسات مناظره به شبهات كلامی و فقهی پاسخ دادند.
آل بویه به تأسیس مراكز علمی و كتابخانه‌ها و بنای بیمارستان‌های به ویژه در شیراز و بغداد پراختند و برای تسلط بیشتر بر اوضاع قلمرو خلافت و ترویج تشیع، اقدامات اجتماعی و فرهنگی در خور توجهی انجام دادند.
در زمان آل بویه قبور ائمه شیعه مورد توجه قرار گرفت. مشاهد كاظمین، كربلا و نجف را بازسازی كردند و برای ترویج سنت زیارت به اهدای نذورات، موقوفات و ایجاد تسهیلات برای زائرین پرداختند.
اقدام مهم دیگر آنها برگزاری جشن عید غدیر بود كه همراه بود با برگزاری نماز عید و آذین‌بندی شهر و برگزاری مراسم جشن ایرانی که هر ساله برگزار می‌شد. علاوه بر این سوگواری عاشورا و محرم را در قالب مقتل خوانی و مرثیه‌خوانی و تشكیل دسته‌های عزاداری با پوشش سیاه را پایه‌گذاری كردند.
منابع
1)میرخواند، محمدبن خاوند شاه بن محمود، روضة الصفا فی سیرة الانبیاء و الملوك و الخلفا، تهران، اساطیر، 1380، چاپ اول، ج 6
2)بناكتی، داوود؛ تاریخ بناكتی، تهران، انتشارات انجمن آثار ملی، 1348
3)عباس پرویز، تاریخ دیالمه و غزنویان، تهران، مؤسسه مطبوعاتی علی‌اكبر اعلمی، 1366
4)خضری، سید احمد رضا؛ تاریخ خلافت عباسی از آغاز تا پایان آل بویه، تهران، سمت، 1380، چاپ اول
5)خضری، سیداحمد رضا؛ تاریخ تشیع2، تهران، سمت، 1384، چاپ اول
ماخذ
علی ابراهیمی،دانشنامه پژوهه، بازیابی:1 شهریور 1393
