دعای ۴۵ صحیفه سجادیه/ شرح‌ها و ترجمه‌ها (بخش پنجم)
فَنَحْنُ مُوَدِّعُوهُ وِدَاعَ مَنْ عَزَّ فِرَاقُهُ عَلَینَا، وَ غَمَّنَا وَ أَوْحَشَنَا انْصِرَافُهُ عَنَّا، وَ لَزِمَنَا لَهُ الذِّمَامُ الْمَحْفُوظُ، وَ الْحُرْمَةُ الْمَرْعِیةُ، وَ الْحَقُّ الْمَقْضِی، فَنَحْنُ قَائِلُونَ: السَّلَامُ عَلَیک یا شَهْرَ اللَّهِ الْأَکبَرَ، وَ یا عِیدَ أَوْلِیائِهِ.
السَّلَامُ عَلَیک یا أَکرَمَ مَصْحُوبٍ مِنَ الْأَوْقَاتِ، وَ یا خَیرَ شَهْرٍ فِی الْأَیامِ وَ السَّاعَاتِ.
السَّلَامُ عَلَیک مِنْ شَهْرٍ قَرُبَتْ فِیهِ الْآمَالُ، وَ نُشِرَتْ فِیهِ الْأَعْمَالُ.
السَّلَامُ عَلَیک مِنْ قَرِینٍ جَلَّ قَدْرُهُ مَوْجُوداً، وَ أَفْجَعَ فَقْدُهُ مَفْقُوداً، وَ مَرْجُوٍّ آلَمَ فِرَاقُهُ.
السَّلَامُ عَلَیک مِنْ أَلِیفٍ آنَسَ مُقْبِلًا فَسَرَّ، وَ أَوْحَشَ مُنْقَضِیاً فَمَضَّ.
السَّلَامُ عَلَیک مِنْ مُجَاوِرٍ رَقَّتْ فِیهِ الْقُلُوبُ، وَ قَلَّتْ فِیهِ الذُّنُوبُ.
السَّلَامُ عَلَیک مِنْ نَاصِرٍ أَعَانَ عَلَى الشَّیطَانِ، وَ صَاحِبٍ سَهَّلَ سُبُلَ الْإِحْسَانِ.
السَّلَامُ عَلَیک مَا أَکثَرَ عُتَقَاءَ اللَّهِ فِیک، وَ مَا أَسْعَدَ مَنْ رَعَى حُرْمَتَک بِک!
السَّلَامُ عَلَیک مَا کانَ أَمْحَاک لِلذُّنُوبِ، وَ أَسْتَرَک لِأَنْوَاعِ الْعُیوبِ!
السَّلَامُ عَلَیک مَا کانَ أَطْوَلَک عَلَى الْمُجْرِمِینَ، وَ أَهْیبَک فِی صُدُورِ الْمُؤْمِنِینَ!
السَّلَامُ عَلَیک مِنْ شَهْرٍ لَا تُنَافِسُهُ الْأَیامُ.
السَّلَامُ عَلَیک مِنْ شَهْرٍ هُوَ مِنْ کلِّ أَمْرٍ سَلَامٌ.
السَّلَامُ عَلَیک غَیرَ کرِیهِ الْمُصَاحَبَةِ، وَ لَا ذَمِیمِ الْمُلَابَسَةِ.
السَّلَامُ عَلَیک کمَا وَفَدْتَ عَلَینَا بِالْبَرَکاتِ، وَ غَسَلْتَ عَنَّا دَنَسَ الْخَطِیئَاتِ.
السَّلَامُ عَلَیک غَیرَ مُوَدَّعٍ بَرَماً وَ لَا مَتْرُوک صِیامُهُ سَأَماً.
السَّلَامُ عَلَیک مِنْ مَطْلُوبٍ قَبْلَ وَقْتِهِ، وَ مَحْزُونٍ عَلَیهِ قَبْلَ فَوْتِهِ.
السَّلَامُ عَلَیک کمْ مِنْ سُوءٍ صُرِفَ بِک عَنَّا، وَ کمْ مِنْ خَیرٍ أُفِیضَ بِک عَلَینَا.
السَّلَامُ عَلَیک وَ عَلَى لَیلَةِ الْقَدْرِ الَّتِی هِی خَیرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ.
السَّلَامُ عَلَیک مَا کانَ أَحْرَصَنَا بِالْأَمْسِ عَلَیک، وَ أَشَدَّ شَوْقَنَا غَداً إِلَیک.
السَّلَامُ عَلَیک وَ عَلَى فَضْلِک الَّذِی حُرِمْنَاهُ، وَ عَلَى مَاضٍ مِنْ بَرَکاتِک سُلِبْنَاهُ.
ترجمه‌ها
ترجمه انصاریان
اینک آن را وداع می‌گوییم وداع کسی که هجرانش بر ما غم‌انگیز است، و روی گرداندنش ما را به اندوه و وحشت دچار کرده، و بر عهده ما پیمان ناگسستنی، و حرمت در خور توجه، و حق لازم دارد، به این خاطر می‌گوییم: سلام بر تو ای بزرگترین ماه خدا و ای عید عاشقان حق.
سلام بر تو ای کریم‌ترین همنشین از میان اوقات، و ای بهترین ماه در روزها و ساعات.
سلام بر تو ای ماهی که در طی تو برآورده شدن آمال نزدیک گشته، و اعمال در آن پخش و فراوان است.
سلام بر تو‌ای همنفسی که قدر و منزلتت بزرگ، و فقدانت بسیار دردناک است، و ای مایه امیدی که دوریت رنج آور است.
سلام بر تو‌ای همدمی که چون رو کنی ما را مونس شاد کننده‌ای، و چون سپری شوی وحشت آور و دردناکی.
بر تو ای همسایه‌ای که دلها نزد تو نرم شد، و گناهان در تو نقصان گرفت.
سلام بر تو ای یاوری که ما را در مبارزه با شیطان یاری دادی، و‌ای مصاحبی که راه‌های احسان را هموار و آسان ساختی.
سلام بر تو که چه بسیارند آزاد شدگان حضرت حق در تو، و چه سعادتمند است کسی که حرمتت را به واسطه خودت رعایت نمود!
سلام بر تو که چه بسیار گناهان را از پرونده ما زدودی، و چه عیبها که بر ما پوشاندی!
سلام بر تو که زمانت بر گنهکاران چه طولانی بود، و در دل مؤمنان چه هیبتی داشتی!
سلام بر تو ای ماهی که هیچ زمانی با تو پهلو نزند.
سلام بر تو ای ماهی که از هر نظر مایه سلامتی.
سلام بر تو که مصاحبتت ناپسند و معاشرتت نکوهیده نیست.
سلام بر تو همچنان که با برکات بر ما وارد شدی، و ناپاکی معاصی را از پرونده ما شستی.
سلام بر تو که وداع با تو نه از باب خستگی، و فراغت از روزه‌ات نه به خاطر ملالت است.
سلام بر تو که قبل از آمدنت در آرزویت بسر می‌بردیم، و پیش از رفتنت بر هجرانت محزونیم.
سلام بر تو که چه بدیها که به سبب تو از جانب ما گشته، و چه خوبیها که از برکت تو به سوی ما سرازیر شده!
سلام بر تو و بر شب قدری که از هزار ماه بهتر است.
سلام بر تو که دیروز چه سخت بر تو دل بسته بودیم، و فردا چه بسیار شائق تو می‌شویم!
سلام بر تو و بر فضیلت تو که از آن محروم گشتیم، و بر برکات گذشته‌ات که از دست ما گرفته شد.
ترجمه آیتی
اى خداوند، اینک با او وداع مى کنیم، همانند وداع با عزیزى که فراقش بر ما گران است و رفتنش ما را غمگین و گرفتار وحشت تنهایى کند، عزیزى که او را بر ما پیمانى است که باید نگه داریم و حرمتى که باید رعایت کنیم و حقى که باید ادا نماییم. پس، اکنون مى گوییم:
بدرود اى بزرگترین ماه خداوند و اى عید اولیاى خدا. بدرود اى گرامى ترین اوقاتى که ما را مصاحب و یار بودى، اى بهترین ماه در همه ى روزها و ساعتها.
بدرود اى ماه دست یافتن به آرزوها، اى ماه سرشار از اعمال شایسته ى بندگان خداوند.
بدرود اى یار و قرینى که چون باشى، قدرت بس جلیل است و چون رخت بربندى، فراقت رنج افزا شود. اى مایه ى امید ما که دوریت براى ما بس دردناک است.
بدرود اى همدم ما که چون بیایى، شادمانى و آرامش بر دل ما آرى و چون بروى، رفتنت وحشت خیز است و تالم افزاى.
بدرود اى همسایه اى که تا با ما بودى، دلهاى ما را رقت بود و گناهان ما را نقصان.
بدرود اى یاریگر ما که در برابر شیطان یاریمان دادى و اى مصاحبى که راههاى نیکى و فضیلت را پیش پاى ما هموار ساختى.
بدرود که آزادشدگان از عذاب خداوند، در تو چه بسیارند و چه نیکبخت است آن که حرمت تو نگه داشت.
بدرود که چه بسا گناهان که از نامه ى عمل ما زدودى و چه بسا عیبها که پوشیده داشتى.
بدرود که درنگ تو براى گنهکاران چه به درازا کشید و هیبت تو در دل مومنان چه بسیار بود.
بدرود اى ماهى که هیچ ماه دیگر را توان همسرى با تو نیست.
بدرود اى ماهى که تا تو بودى، امن و سلامت بود.
بدرود اى آن که نه در مصاحبت تو کراهت بود و نه در معاشرتت ناپسندى.
بدرود که سرشار از برکات بر ما درآمدى و ما را از آلودگیهاى گناه شست و شو دادى.
بدرود که به هنگام وداع از تو نه غبارى به دل داریم و نه از روزه ات ملالتى در خاطر.
بدرود که هنوز فرانرسیده از آمدنت شادمان بودیم و هنوز رخت بر نبسته از رفتنت اندوهناک.
بدرود که چه بدیها که با آمدنت از ما دور شد و چه خیرات که ما را نصیب آمد.
بدرود تو را و آن شب قدر تو را که از هزار ماه بهتر است.
بدرود که دیروز که در میان ما بودى آزمند ماندنت بودیم و فردا که از میان ما خواهى رفت آتش اشتیاق در دل ما شعله خواهد کشید.
بدرود تو را و آن فضل و کرام تو را که اینک از آن محروم مانده ایم. و بر آن برکات که پیش از این ما را داده بودى و اینک از کفش داده ایم.
ترجمه ارفع
و ما هم ناخواسته با آن وداع مى کنیم در حالى که جدایى برایمان سخت است و رفتنش از میان ما سبب غم و وحشت ما گشته در حالى که ما موظف به مواظبت آن و احترام و رعایت آن و اداء حق آن بوده ایم. و ما مى گوئیم: سلام بر تو ای ماه بزرگ خدا و ای عید دوستان پروردگار
سلام بر تو ای گرامى ترین هم صحبت در زمانها و ای بهترین ماه در روزها و ساعات.
سلام بر تو ماهى که آرزوها برآورده مى شود و اعمال و عبادات در سراسر آن پخش است.
سلام بر تو همنشینى که قدر و منزلتش بزرگ و نبودش دردآور است و سلام بر تو پناهگاهى که جدایى اش قابل تحمل نیست.
سلام بر تو که وقتى با او انس مى گیرند روى مى آورد و شاد مى گرداند و هنگامى که مى رود بر وحشت و ترس مى افزاید.
سلام بر تو همسایه ای که در آن دلها نرم و گناهان کم گردید.
سلام بر تو یاورى که در سرکوب کردن شیطان کمک بود و سلام بر تو هم صحبتى که راههاى احسان را آسان نمود.
سلام بر تو ماهى که بیشتر بخشوده شدگان الهى در تو بوده اند و چه نیکبخت است آنکه رعایت مقامات تو را نماید.
سلام بر تو که گناهان را نابود کردى و عیب ها را پوشاندى.
سلام بر تو که بر گنهکاران دیر گذشتى و در دل اهل ایمان با ابهت و بزرگ بودى.
سلام بر تو ماهى که روزهاى سال بر آن فخرى ندارند
و سلام بر تو ماهى که از هر چیز در امان و سلامت است
و سلام بر تو که هم صحبتى با آن ناگوار نیست و معاشرت با آن نکوهیده نمى باشد.
سلام بر تو به خاطر آنکه با برکات بر ما وارد شدى و چرکى خطاها را از ما شستى.
سلام بر تو نه سلام وداع و از روى دلتنگى و نه آنکه روزه ى آن از جهت خستگى ترک شده.
سلام بر تو قبل از آنکه وقتش فرا رسد مطلوب است و قبل از پایانش بر آن اندوهناکیم.
سلام بر تو که چه حوادث ناگوار به خاطر تو از ما دفع شد و چه خیراتى که از ناحیه تو نصیب ما گردید.
سلام بر تو و بر شب قدرى که از هزار ماه برتر است.
سلام بر تو که روزهاى قبل انتظارت را مى کشیم و حریص به آمدنت بودیم و روزهاى آینده چه قدر مشتاق هستیم.
سلام بر تو و بر برترى که از آن محروم شدیم و از برکات گذشته ات بهره مند نگشتیم.
ترجمه استادولی
پس آن را وداع گوییم وداع با کسى که فراقش بر ما گران است، و رفتنش براى ما وحشت زا و اندوه بار است، و بر ماست که عهدش را حفظ کنیم و حرمتش را پاس بداریم و حقش را ادا کنیم. پس گوییم: بدرود اى ماه بزرگ خدا، و اى عید دوستان او.
بدرود اى گرامى ترین اوقاتى که همدم آن بودیم، و اى بهترین ماه از نظر روزها و ساعت ها که پشت سر نهادیم.
بدرود اى ماهى که برآمدن آرزوها در تو نزدیک، و اعمال در تو منتشر و گسترده بود.
بدرود اى یارى که تا بودى بلند قدر بودى، و چون از دست رفتى فقدانت دردناک و غم بار است، و اى مایه امیدى که فراقت دردناک است.
بدرود اى همدمى که چون روى آوردى با انس خود شادى آفریدى، و چون سپرى شدى غم و وحشت انگیختى.
بدرود اى همسایه اى که دل ها در تو نرم بود، و گناهان در تو کم.
بدرود اى یاورى که بر ضد شیطان یارى کردى، و اى همراهى که راه هاى احسان را هموار نمودى.
بدرود که چه فراوانند آنان که در تو از عذاب خدا آزاد شدند، و چه خوشبختند آنان که حرمت تو را به سبب خودت پاس داشتند!
بدرود که چه پاک کننده بودى گناهان را، و چه پوشاننده بودى انواع عیب ها را!
بدرود که چه دراز بودى بر گنه پیشگان، و چه پر هیبت بودى در دل هاى مؤمنان!
بدرود اى ماهى که روزهاى دیگر با تو رقابت نتواند کرد.
بدرود اى ماهى که از هر آفتى به دور بودى.
بدرود اى ماهى که بد معاشرت و نکوهیده دمساز نبودى.
بدرود چنان که با برکت ها بر ما درآمدى، و آلودگى گناهان را از ما شستى.
بدرود که نه از روى دلزدگى با تو وداع کردیم، و نه به خاطر ملالت روزه ات را ترک نمودیم.
بدرود که پیش از فرا رسیدنت طالب دیدار تواند، و پیش از تمام شدنت بر رفتنت اندوه خورند.
بدرود که چه بدى هاى به سبب تو از ما دور شد، و چه خوبى ها به سبب تو بر سر ما ریخته شد!
بدرود با تو و با شب قدرى که بهتر از هزار ماه است.
بدرود که دیروز چه حریص بر تو بودیم، و فردا چه مشتاق دیدار توایم!
بدرود با تو و با فضیلت تو که از آن محروم شدیم، و با برکات گذشته ات که از دست دادیم.
ترجمه الهی قمشه‌ای
با او هنگام فراق وداع کردیم وداع کسى که سخت درد فراقش بر ما مشکل بود و مفارقتش سخت ما را غمین و اندوهگین و وحشتناک ساخت ولى عهد محبتش همیشه در قلب ما محفوظ و حرمت و جلالتش ملحوظ و اداء حق وى بر ما حکم حتم گردید لذا ما (این رفیق شفیق و دوست عزیز شریف را مخاطب ساخته و) مى گوئیم
سلام و تحیت ما بر تو اى شهر الله اکبر (اى ماه خداى بزرگ) و اى عید مبارک دوستان خدا سلام و درود ما بر تو اى گرامى ترین یار و مونس ما از همه دور روزگار و اى بهترین ماه عزیز از گردش تمام ایام و ساعات زمان
درود و تحیت ما بر تو اى ماهى که دعاها و آرزوهاى بندگان از درگاه خدا در این ماه به اجابت نزدیک شده و کار خیر بیشتر از اهل ایمان منتشر مى شود (چون به واسطه روزه این ماه و گرسنگى و تشنگى از شهوت حیوانى و تن پرورى دور مى شوند و به صفات ملکوتى نزدیک لذا به آرزوهائى که هر بنده ئى را به قرب خدا و انس با مولاست البته تا حدى نزدیک خواهند شد و بیشتر اعمال خیر و نیکوکارى از بندگان به توفیق خدا در این ماه انتشار خواهد یافت)
درود و سلام بر تو اى ماه مبارک که همدم ما بودى و با جلالت و عزت و قدرت نزد همه و فراق و فقدانت دلها را سخت نالان ساخت آرى اهل ایمان همه به تو چشم امید داشتند (چون این ماه محو گناهان و رفعت مقام روزه داران است) تو درگذشتى و الم فراقت دلها را دردناک نمود
و درود بر تو اى ماه عزیز که چون به ما روى آوردى با تو انس و الفت و نشاط داشتیم و چون منقضى شدى و روى از ما بگردانیدى همه دلها را وحشت زده و محزون کردى
سلام بر تو (اى ماه مبارک) که در اثر همجوارى تو دلها رقت و شفقت با هم داشت و فسق و گناه کمتر از بندگان صادر مى شد (چون روزه قواى حیوانى را ضعیف و نور و صفاى روحانى را قوى مى گرداند لذا گناهان که از شهوت و غضب حیوانى برمى خواست در ماه رمضان کمتر از مردم صادر و شفقت و مهربانى دلها به هم افزون مى گردد)
درود و سلام بر تو اى ماه شریف که بر علیه شیطان (و نفس اماره) ما را یارى مى نمودى و خوش رفیقى بودى که طریق نکوکارى و احسان را بر ما آسان مى کردى (چون روزه صحیح شهوت و غضب را که منشاء بدکارى است محو مى سازد و نور و صفاى دل را که منشاء نکوکارى است قوى مى گرداند لذا روزه داران را نیکوکارى و احسان کارى سهل است و آسان و زشتکارى و عصیان کارى مشکل است)
درود تحیت بر تو (اى ماه صیام) که چقدر آزاد شده گان (از آتش دوزخ) در تو بسیار است
و آن کس که احترام تو را کاملا رعایت کرده (به وظایف خود عمل نمود و به وجه صحیح روزه داشت) چقدر سعادتمند (ابد) گردید
و تو چه اندازه گناهان را محو و انواع عیوب را مستور مى گردانى
درود و تحیت بر روانت اى ماه چقدر رحمت و احسانت بر گنهکاران و هیبت و جلالت در قلوب اهل ایمان بسیار است
و درود بر روانت اى ماه که هیچ دور روزگاران با دوران تو در نفاست (و شرافت و حسن و جمال) همانند نتواند شد
سلام بر تو و درود بر روانت اى ماهى که (از وحى آسمانى با نزول فرشتگان روحانى در شب قدر) از هر امر و فرمان الهى تو را سلام و تحیت است
درود و تحیت بر روان تو باد که به مصاحبتت (مشتاق و مایل بودیم و) هیچ کراهت نداشتیم و ملازمتت ما را ناپسند نبود
درود ما بر روانت باد چنانکه تو به رحمت و برکات بر ما وارد شدى و مقدم مبارکت ما را از دنس و پلیدى گناهان پاک و مطهر ساخت
درود بر روانت سلام و داع ما با تو اى ماه مبارک نه از روى ملالت و دلتنگى است ترک روزه تو نه از خستگى و انضجار (بلکه با محبت قلبى و شوق ذاتى به ناچار با تو وداع نمودیم و الم فراقت را ناگزیر تحمل مى کنیم)
درود بر روان شریفت اى ماه که پیش از ورودت محبوب و مطلوب ما بودى و هنگام رحلتت مایه حزن و اندوه قلب ما گشتى
درود و تحیت بر روان عزیزت چه بسیار شر و بدیها که به واسطه ى وجود تو از ما برطرف شد و چه بسیار خیر و خوبیها که به سبب تو بر ما (از خدا) افاضه گردید
درود بر روانت و بر شب قدر تو که بهتر (و برتر) از هزار ماه است (که خدا در شانش فرموده «لیله القدر خیر من الف شهر» شب قدر بهتر از هزار ماه بدون شب قدر است شاید یک معنى شب قدر قلب مطهر امام (ع) و صدر شریف اولیاء خداست که محل هبوط و نزول فرشتگان و منبع و مخزن علوم آسمانى و اسرار علم لدنى و مهبط روح القدس است و لوح محفوظ حق و کتاب حفیظ و مبین الهى و کتاب مکنون انفسى یا نفس کلیه ى الهیه یا عدل و سلطنت خلیفه الله است (که لا رطب و لا یابس الا فى کتاب مبین- و کل شیئى احصیناه فى امام مبین)
درود بر تو اى ماه (اى شهر الله اعظم) دیروز (که از ایام وصالت بود) چقدر حرص و اشتیاق به دیدارت داشتیم (و سرگرم جذبه جمالت بودیم) و فردا (که روز فراق تست) باز چقدر شوق ما به دیدارت شدیدتر خواهد بود
درود بر تو و بر فضیلت و شرافتت که دریغا امروز از آن فضیلت محروم شدیم و درود بر رحمت و برکات ایام گذشته ات که از ما منقطع گردید.
ترجمه سجادی
پس آن را وداع مى گوییم، وداع از کسى که فراقش بر ما دشوار است و رفتنش از (میان) ما، اندوهگین و بیمناکمان مى سازد و بر ما لازم است براى او پیمان نگه داریم و حرمت رعایت کنیم و حقّ ادا نماییم. پس مى گوییم: درود بر تو، اى بزرگ ترین ماه خدا، و اى عید دوستان او.
درود بر تو، اى گرامى ترین وقت هایى که همراه بودى و اى بهترین ماه در روزها و ساعت ها.
درود بر تو ماهى که آرزوها در آن نزدیک شد و اعمال در آن گسترده گشت.
درود بر تو همنشینى که تا بودى، احترامش بزرگ بود و چون از دست رفت، فقدانش غم انگیز بود و مایه امیدى که فراقش رنج آور بود.
درود بر تو همدمى که چون روى آورد، دل ها را آرام نمود و شادمان ساخت. و چون سپرى شد، بیمناک ساخت و بى تاب گردانْد.
درود بر تو همسایه اى که دل ها در آن فروتن گردید و گناهان در آن کم شد.
درود بر تو یاورى که در برابر شیطان یارى کرد و همراهى که راه هاى احسان را آسان نمود.
درود بر تو. چه بسیار است آزادشدگان (از عذاب) خدا در تو! و چه نیک بخت است کسى که به سبب تو، حرمتت را رعایت کند!.
درود بر تو. چه محوکننده بودى، گناهان را! و چه پوشنده بودى، انواع عیب ها را!.
درود بر تو. چه طولانى بودى، بر گناهکاران! و چه با هیبت بودى، در سینه هاى مؤمنان!.
درود بر تو ماهى که روزها(ى دیگر) با آن برابرى نمى کند.
درود بر تو ماهى که از هر چیز سلامت است.
درود بر تو که همراهى اش ناپسند و معاشرتش نکوهیده نیست.
درود بر تو همان طور که با برکت ها بر ما وارد شدى و چرکى خطاها را از ما شستى.
درود بر تو نه آنکه وداع با او از روى دلتنگى باشد. و نه آنکه ترک روزه اش از سر ملالت باشد.
درود بر تو که پیش از زمان آمدنش، طلب شده و پیش از از دست رفتنش، بر آن اندوه خورند.
درود بر تو. چه بسیار بدى ها که به سبب تو، از ما برطرف شد! و چه بسیار نیکى اى که به وسیله تو، بر ما فزونى یافت!.
درود بر تو و بر شب قدر که بهتر است از هزار ماه.
درود بر تو. دیروز چه بسیار بر تو حریص بودیم! و فردا چه سخت به سوى تو مشتاقیم!.
درود بر تو و بر فضیلتت که از آن محروم شدیم و بر نیکى هاى گذشته ات که از دست دادیم.
ترجمه شعرانی
پس او را بدرود گوئیم اما جدائى او بر ما سخت ناگوار است، بازگشتن او ما را اندوهگین ساخت و به وحشت افکند، حق صحبت او بر عهده ى ما بماند و رعایت حرمتش واجب آمد و اداى حقش لازم. پس گوئیم سلام بر تو باد اى ماه بزرگ خداى و جشن دوستان او.
سلام بر تو اى که در زمانه بهترین همنشین بودى و روز و ساعتهاى تو بهتر از هر ماه دیگر بود.
سلام بر تو! ماهى بودى که آرزوها نزدیک شد و اعمال خیر روائى یافت.
سلام بر تو! چه ارجمند همدمى بودى تا بودى، و چه غم انگیز است فراق تو چون از ما جدا شوى. چه مایه ى امیدى تو که فرقتت این همه دردناک است.
سلام بر تو! که یار مونس ما بودى، آنگاه که آمدى ما را شاد کردى و اکنون که مى روى رفتن تو سهمگین و دلخراش است.
سلام بر تو که در مجاورت تو دلها نرم شد و گناهان کاهش یافت.
سلام بر تو! اى یاورى که ما را بر شیطان چیره کردى، و رفیقى که راههاى خیر را هموار ساختى.
سلام بر تو! چه بسیارند آزادشدگان خداوند در تو، و چه نیکبخت است به سبب تو آنکه رعایت حرمت تو کرد.
سلام بر تو! چه بسیار زنگ گناهان را از صفحه ى جانها زدودى و عیبهاى گوناگون را فرو پوشیدى.
سلام بر تو! گناهکاران را ماندن تو دراز کشید و در سینه مومنان شکوه تو بسیار ماند.
سلام بر تو! چه ماهى تو که روزگار با تو دعوى برابرى نکند.
سلام بر تو! ماهى بودى از هر جهت بى گزند و آزار.
سلام بر تو! صحبت تو را ناخوش نداشتیم و از همنشینى با تو ناراضى نبودیم.
سلام بر تو که با برکت بسیار آمدى و چرک گناهان را از ما شستى.
سلام بر تو! تو را بدرود کنیم با آنکه از تو ملول نیستیم، روزه ى تو را ترک گوئیم اما از آن تنگدل نباشیم.
سلام بر تو! که پیش از آمدن آرزوى تو را داشتیم و پیش از رفتن از مفارقت تو اندوهگین بودیم.
سلام بر تو! چه بدیها که به یمن تو از ما گذشت و چه نیکیها که به برکت تو بر ما ریزان شد.
سلام بر تو و بر شب قدر که از هزار ماه بهتر است.
سلام بر تو که دیروز به تو مشتاق بودیم و فردا آرزوى تو را مى کشیم.
سلام بر تو و بر آن نعمتها که از آن محروم گشتیم و برکتهاى گذشته که از ما گرفته شد
ترجمه فولادوند
اینک با او وداع مى گوییم، چون وداع با کسى که جدایى با او بر ما دشوار آمد و رفتنش ما را غمگین و وحشت زده گردانیده و او را بر ما پیمانى است که باید نگاه داریم و حرمتى که باید حفظ کنیم و حقى که شاید ادا کنیم، پس اینک مى گوییم:
سلام بر تو اى بزرگترین ماه خدا و اى عید دوستان خدا!
بدرود بر تو، اى عزیزترین همدم از میان اوقات و اى بهترین ماه در روزها و ساعات!
درود بر تو اى ماهى که بر آمدن کامها در آن آسان و اعمال نیک در آن فراوان است! بدرود بر تو اى همنشینى که چون پدیدارى تکریمت بزرگ است و چون از دست روى فقدانت درد آورست! و اى مایه ى امید فراق افزا!
سلام بر تو اى همدمى که چون روى آورد، انس انگیخت و شادى ریخت و چون آهنگ رفتن کرد دهشت به بار آورد و تالم افزود!
بدرود، بدرود اى همسایه اى که دلها در کنارت به رقت مى افتاد و گناهکارى در آن هنگام کاستى مى گرفت!
بدرود بر تو اى یارى دهنده علیه شیطان و اى همدمى که راههاى احسان را آسان مى کنى.
درود بر تو، چه بسیارند آزادشدگان در طول این ماه و چه نیک بختند کسانى که حرمت پروردگار تو را مراعات کرده اند.
درود بر تو، که چه زداینده ى نیکى از گناهان، و چه پوشنده بودى از انواع عیوب!
تو را درود باد که چه طولانى نمودى بر گناهکاران و چه شکوهمند بودى در دلهاى مومنان.
درود بر تو اى ماهى که روزها با تو سر همچشمى ندارند.
درود بر تو اى ماهى که مایه ى امن و سلامت بودى!
درود بر تو که نه در همدمى تو کراهت بود و نه در معاشرت تو نکوهیدگى وجود داشت!
بدرود ترا باد که سرشار از برکات بر ما درآمدى و ما را از پلشتیهاى گناه فروشستى.
تو را بدرود بر تو که در هنگام وداع نه غبارى در دل داریم و نه ملالتى از روزه داشتنت در خاطر.
بدرود تو را باد که پیش از آمدن تو مشتاق تو بودیم و قبل از رفتن تو دستخوش اندوهیم.
بدرود تو را باد که چه بسیار بدیها که به یمن تو از ما دور شده و چه بسیار خوبیها که به سوى ما سرازیر شده.
خداحافظ و سلام بر آن شب قدرى که از هزار ماه بهتر است!
درود بر تو، که تا دیروز که در میان ما بودى آزمند ماندنت بودیم و فردا باز مشتاق توییم،
بدرود تو را و آن فضیلتى که از آن محروم گردیده ایم و بر برکاتى که اینک از ما سلب شده است!
ترجمه فیض الاسلام
از اینرو ما آن را وداع و بدرود مى نمائیم مانند وداع کسى که جدائیش بر ما بزرگ و دشوار است، و رفتنش از میان ما، ما را اندوهگین ساخته و به وحشت و ترس افکنده، و مانند وداع کسى که او را بر ما عهد و پیمان نگاهداشتنى و احترام رعایت کردنى و حق اداء و پرداخت شدنى ثابت و پابرجا است، پس ما مى گوئیم: درود بر تو اى بزرگترین ماه خدا، و اى عید (روز جشن و شادى) دوستان خدا
درود بر تو اى گرامى ترین وقتهائى که (با ما) مصاحب و یار بودى، و اى بهترین ماه در روزها و ساعتها
درود بر تو ماهى که آرزوها در آن نزدیک است (حاجتها در آن روا مى شود، زیرا براى اجابت و روا شدن خواسته ها بزرگترین اوقات است) و کردار (شایسته ى) در آن پراکنده (فراوان) است
درود بر تو همنشینى که احترام و گرامى داشتنش بزرگست، هنگامى که بوده باشد، و نبودنش به درد آورد هنگامى که پنهان گردد، و مرجع امیدى که جدائیش رنج رساند
درود بر تو همدمى که انس و خو گرفت هنگامى که روآورد و شاد گردانید، و وحشت و ترس افزود هنگامى که رفت و دردناک نمود
درود بر تو همسایه اى که دلها (بر اثر عبادت و بندگى) در آن نرم و فروتن گردید، و گناهان (بر اثر آمرزش و عفو خداى تعالى) در آن کم شد
درود بر تو یارى دهنده اى که (ما را) بر مغلوب ساختن شیطان یارى کرد، و مصاحب و یارى که راههاى نیکى را آسان نمود
درود بر تو چه بسیار است آزاد شدگان خدا در تو، و چه نیکبخت است کسى که به سبب تو احترام و گرامى داشتنت را حفظ نماید!
درود بر تو چه محوکننده بودى گناهان را (سبب آمرزش آنها بودى) و چه پوشنده بودى اقسام عیبها و زشتیها را (سبب بجا نیاوردن آنها بودى)!
درود بر تو چه طولانى بودى بر گنهکاران (چون گنهکاران از آن در رنجند، از اینرو روزهایش را طولانى ترین روزها مى پندارند) و چه با هیبت و ترس (یا چه با عظمت و بزرگى) بودى در دلهاى اهل ایمان! (ترس ایشان از جهت تقصیر و کوتاهى در حق آنست)
درود بر تو ماهى که روزها(ى ماهها در فضل و برترى) با آن فخر و سرفرازى نکنند (چون آن ماه سید و مهتر و برترین ماهها است)
درود بر تو ماهى که از هر چیز (شیاطین، پیشامد بد، گرفتارى و مانند آن) سلامت و بى گزند است
درود بر تو که مصاحبت و همراهیش ناپسند و معاشرت و آمیزشش نکوهیده نیست
درود بر تو براى آنکه با برکات و نیکیها (پاداشها) بر ما وارد شدى، و چرکى گناهان را از ما شستى (سبب آمرزش آنها گردیدى)
درود بر تو نه آنکه وداع و بدرود با او از روى دلتنگى باشد، و نه آنکه روزه ى آن ترک شده از جهت به ستوه آمدن است
درود بر تو که پیش از آمدنش (از جهت دوست داشتن آن) خواسته شده بود، و پیش از رفتنش (از جهت فراق و جدائیش) بر آن اندوهناکیم
درود بر تو چه بسیار بدى که به سبب تو از ما بازگردیده، و چه بسیار خیر و نیکى که به وسیله ى تو بر ما روان گشته
درود بر تو و بر شب قدر که بهتر از هزار ماه است
درود بر تو دیروز (روزهاى گذشته) چه بسیار بر تو حریص و آزمند بودیم، و فردا چه بسیار به سوى تو شوق داشته از دل آرزومندیم
درود بر تو و بر فضل و برتریت که (به گذشتن تو) از آن محروم و بازداشته شدیم، و بر برکات و نیکیهاى گذشته ات که (ناچار) از آن ربوده شدیم.شرح‌ها
دیار عاشقان (انصاریان)
پس آن را وداع مى گوئیم همچون وداع کسى که فراقش بر ما دشوار و غم انگیز است، و روى برتافتنش ما را به وحشت انداخته، و بر ذمّه ما پیمان ناگسستنى و حرمت شایسته توجه و حقّ لازم دارد، از این رو مى گوئیم:
سلام بر تو اى بزرگترین ماه خدا، و اى عید دوستان الهى،
سلام بر تو اى گرامى ترین مصاحب از میان اوقات، و اى بهترین ماه در روزها و ساعات،
سلام بر تو اى ماهى که برآورده شدن آرزوها در آن نزدیک گشته، و اعمال در آن فراوان است،
سلام بر تو اس همنشینى که چون پدید آید احترامش لازم، و چون ناپدید گردد فقدانش دردناک است، و اى مایه امیدى که فراقش رنج افزاید،
سلام بر تو اى همدمى که چون روى آورد مایه انس شد، و چون سپرى گشت وحشت افکند،
سلام بر تو اى همسایه اى که دلها در آن رقّت گرفت، و گناهها در آن کم شد،
سلام بر تو اى یارى دهنده اى که ما را در مبارزه با شیطان یارى داد، و اى رفیقى که راههاى احسان را هموار ساخت،
سلام بر تو، چه بسیارند آزاد شدگان خدا در تو! و چه خوشبخت است کسى که احترامت را نگه داشته است،
سلام بر تو چه زداینده گناهان، و چه پوشنده انواع عیب ها بودى!
سلام بر تو که چه طولانى بودى بر گناهکاران، و چه با هیبت بودى در دل مؤمنان!
سلام بر تو اى ماهى که روزها با تو سر همسرى ندارند،
سلام بر تو اى ماهى که از هر جهت موجب سلامتى،
سلام بر تو که همنشینى با تو ناپسند و معاشرتت نکوهیده نیست،
سلام بر تو همچنانکه برکت ها را بر ایمان به ارمغان آوردى، و آلودگى گناهان را از ما فرو شستى،
سلام بر تو که وداع با تو از روى هستگى، و فراغت از روزه ات از روى ملالت نیست،
سلام بر تو که پیش از آمدن در آرزویت بودیم، و پیش از رفتن بر فراقت محزونیم،
سلام بر تو چه بسا بدیها که به وسیله تو از جانب ما گشته، و چه خوبیها که در پرتوت بر ماروان گشته،
سلام بر تو و بر شب قدرى که از هزار ماه بهتر است،
سلام بر تو دیروز چه سخت به تو دل بسته بودیم، و فردا چه بسیار به تو اشتیاق پیدا خواهیم کرد،
سلام بر تو و بر فضیلت تو که از آن محروم شدیم، و برکات گذشته ات که از ما ربوده شد.
شرح صحیفه (قهپایی)
فنحن مودعوه و داع من عز فراقه علینا».
«عز فراقه علینا»، اى اشتد و عظم. و عز على ان افعل کذا، اى: حق و اشتد. و قد اعززت بما اصابک، اى: عظم على. قاله الجوهرى فى الصحاح.
پس ما وداع کننده ایم او را وداع آن کسى که دشوار باشد فراق او بر ما.
«و غمنا و اوحشنا انصرافه عنا».
و اندوهگین کرد ما را و وحشت آورد ما را برگشتن و رفتن او از ما.
«و لزمنا له الذمام المحفوظ، و الحرمه المرعیه و الحق المقضى».
الذمام: الحرمه و الحق. فالمعطوفان علیه بمنزله التاکید له.
یعنى: و لازم است ما را حق و حرمت نگاه داشته او را و حرمت رعایت کرده شده او را و حق گزارده شده او را.
«فنحن قائلون: السلام علیک یا شهر الله الاکبر و یا عید اولیائه الاعظم».
العید: یوم یعود فیه الفرح و السرور.
پس ما گویندگانیم: سلام بر تو اى ماه خدا که بزرگترین ماههایى، و اى عید دوستان خدا که بزرگترین عیدهایى.
«السلام علیک یا اکرم مصحوب من الاوقات، و یا خیر شهر فى الایام و الساعات».
سلام بر تو باد اى گرامیترین صحبت داشته شدگان از اوقات، و اى بهترین ماهى در روزها و ساعات.
«السلام علیک من شهر قربت فیه الامال، و نشرت فیه الاعمال».
النشر: خلاف الطى.
(یعنى:) سلام بر تو باد از ماهى که نزدیک شود در او امیدها و واکرده شود در او کردارها.
و در بعضى نسخ به جاى «نشرت»، «یسرت» است- بالیاء المثناه التحتانیه
و السین المهمله، من الیسر ضد العسر- یعنى: آسان بود در آن اعمال.
«السلام علیک من قرین جل قدره موجودا، و افجع فقده مفقودا، و مرجو آلم فراقه».
القرین: المصاحب.
و «افجع فقده»، اى: ارزا. و الفجع الرزیه. و فجعته المصیبه: او جعته.
الالم: الوجع الشدید. یقال: الم یالم الما فهو آلم. قاله الراغب فى مفرداته.
یعنى: سلام بر تو باد از مصاحبى که بزرگ بود قدر او آنگاه که موجود بود و به درد آورد نایافتن او آنگاه که نایافت شود. و سلام بر تو باد از امید داشته شده اى که به درد آورد فراق او.
«السلام علیک من الیف آنس مقبلا فسر، و اوحش منقضیا فمض».
«الیف» فعیل بمعنى مفعول، اى: مالوف.
و «مقبلا» بضم المیم و کسر الباء الموحده بعد القاف الساکنه -على اسم الفاعل- من الاقبال نقیض الادبار، او بفتح الموحده من اقبل مقبلا، على نحو قوله تعالى: (ادخلنى مدخل صدق). اى: اقبل اقبالا مونسا. کما هناک: ادخلنى ادخال صدق. او: آنس باقباله علینا. کما یقول: سرنا اکراما، اى: باکرامه ایانا.
و فى نسخه الشیخ ابن ادریس: «مقبلا» بفتح المیم و کسر الباء الموحده. کذا ضبطه و کتب بخطه تحتها: صح.
و قوله علیه السلام: «فمض»، اى: اوجع. و مضنى الجرح و امضنى، اى: اوجعنى. یقال: امضنى الجرح امضاضا، اذا اوجعک. و المضض، وجع المصیبه.
یعنى: سلام بر تو باد از خوگرى که خوگر شده در حالتى که روى آورد پس سرور و خوشحالى بخشد، و وحشت آورد در حالتى که منقضى شود و رفتن شروع نماید پس به درد آورد.
«السلام علیک من مجاور رقت فیه القلوب، و قلت فیه الذنوب».
سلام بر تو باد از همسایه اى که رقیق و صاف شود در او دلها و کم باشد در او گناهها.
«السلام علیک من ناصر اعان على الشیطان، و صاحب سهل سبل الاحسان».
یقال: اعان علیه، اى: خذله و ترک نصرته. فى الدعاء:«رب اعنى و لا تعن على».
یعنى: سلام بر تو باد از یاورى که یارى داد بر شیطان -یعنى فروگذاشت یارى کردن او را و خوار ساخت او را- و صاحبى که آسان ساخت راههاى نیکویى را.
«السلام علیک ما اکثر عتقاء الله فیک! و ما اسعد من رعى حرمتک بک!».
لفظه «ما» تعجبیه.
یعنى: سلام بر تو باد، چه بسیار است آزاد کردگان خداى تبارک و تعالى در تو! و چه نیکبخت است آن کسى که رعایت کرد حرمت تو را به سبب تو!
«السلام علیک، ما کان امحاک للذنوب! و استرک لانواع العیوب!».
فصل -علیه السلام- بین ما التعجبیه و فعلها بکلمه «کان». و هو مختلف فیه بین النحاه. و وقوعه عنه علیه السلام من اقوى الحجج على جوازه.
یعنى: سلام بر تو باد، چه نیک محو کننده اى گناهان را! و چه نیک پوشاننده اى انواع عیبها را!
«السلام علیک، ما کان اطولک على المجرمین! و اهیبک فى صدور المومنین!»
«المجرمین»، اى: مکتسبى الجرائم، و هى الماثم. و الجرم و الجریمه: الذنب.
یعنى: سلام بر تو باد، چه دراز بودى بر گناهکاران! و چه هیبتناک بودى در سینه هاى مومنان!
«السلام علیک من شهر لا تنافسه الایام».
اى: لا تفاخره. اى: لا تدعى انها انفس منه، اى: اکرم. و شىء نفیس یتنافس فیه اى کل یرید لنفسه.
(یعنى:) سلام بر تو باد از شهرى و ماهى که مفاخرت نکند با او و برابرى نکند روزى از روزها.
«السلام علیک من شهر هو من کل امر سلام».
اى: مسلم من الشرور و الافات و الشیاطین. و منه قیل للجنه دار السلام، لانها دار السلامه من البلایا.
و سلام بر تو باد از ماهى که او از هر شرى و آفتى سلامت دارنده است.
«السلام علیک غیر کریه المصاحبه، و لا ذمیم الملابسه».
قوله علیه السلام: «غیر کریه المصاحبه» منادى حذف حرف ندائه. اى: یا غیر کریه المصاحبه.
(یعنى:) سلام بر تو باد اى آنکه مکروه نبود مصاحبت با تو و نه نکوهیده بود آمیختگى با تو.
«السلام علیک کما وفدت علینا بالبرکات، و غسلت عنا دنس الخطیئات».
سلام بر تو باد چنانکه وارد شدى بر ما به برکات و شستى از ما چرک گناهان.
«السلام علیک غیر مودع بر ما و لا متروک صیامه ساما».
البرم -بالتحریک- و السام واحد. و کرر لضرب من التاکید و اختلاف اللفظ. و برمت من کذا، اى: سئمت. و ابرمه امله و مل کذا و سئمه.
(یعنى:) سلام بر تو باد در حالتى که وداع کرده نشده اى از روى دلتنگى و دست بازداشته نشده روزه ى او را از روى ملالت.
«السلام علیک من مطلوب قبل وقته، و محزون علیه قبل فوته».
سلام بر تو باد از مطلوبى که طلب کرده مى شوى پیش از وقت خود و اندوه خورده مى شود پیش از فوت و گذشتن او.
«السلام علیک، کم من سوء صرف بک عنا، و کم من خیر افیض بک علینا».
سلام بر تو باد، بسا از بدیها که صرف کرده شد و برگردانیده شد از ما به برکت تو، و بسا از خیرى که فایض شد بر ما به سبب تو.
«السلام علیک و على لیله القدر التى هى خیر من الف شهر».
سلام بر تو باد و بر شب قدرى که آن شب بهتر است از هزار ماه.
«السلام علیک ما کان احرصنا بالامس علیک، و اشد شوقنا غدا الیک».
لفظه «ما» تعجبیه. و الامس و الغد کنایتان عن الزمان السابق و اللاحق.
یعنى: سلام بر تو باد، چه حریص بودیم دیروز -یعنى پیش از آمدن تو- به تو! و چه سخت باشد شوق ما به تو فردا!- یعنى بعد از رفتن تو.
«السلام علیک و على فضلک الذى حرمناه و على ماض من برکاتک سلبناه».
سلام بر تو باد و بر فضل تو، آنچنان فضلى که محروم گشتیم از او- به رفتن تو - و بر آنچه گذشته از برکات تو که ربوده شد از ما.
شرح صحیفه (مدرسی)
اللغه:
عز: اى صعب.
ذمام: عهد.
پس وداع کننده ایم ما او را وداع کسى که گران است فراغ او بر ما، و مهموم و مغموم و مستوحش نموده رفتن او ما را جاى آوردیم از براى او عهد محفوظ و حرمت رعایت شده و حق جاى آورده.
سلام یا رحمت است یا اسمى از اسماء الحسنى و در السلام علیک اختلاف است و کیف کان کاف او کاف خطابست اشکال در سلام نمودن به ماه و سال و قرآن و سایر محترمات غیر مدرکه که ایشان را شعور و ادراک نیست پس چگونه بر ایشان سلام مى شود؟ دور نیست سلام بر ایشان نمودن بعد از فرض نمودن ایشان است صاحب شعور و ادراک و ایشان را ممثل نمودن در خاطر و قلب و تصویر و تمثیل آنها است در خارج و ذهن چنانچه از بسیارى از روایات بر مى آید تجسم اعمال چنانچه در شرح دعاى ختم قرآن عرض نمودم.
مروى است که مومنى در قیامت محشور مى شود در پیش روى خود صورتى بنگرد به او گوید: تو کیستى؟ او گوید: سرورى هستم که در دنیا بر برادر مومنت داخل نمودى پس تمثیل ماه از این قبیل است.
یعنى: پس ما گوینده هستیم: که سلام بر تو باد اى ماه خداى بزرگ سلام بر تو باد اى عید خوبان خدا، سلام بر تو باد اى رفیق بزرگ از زمانها اى ماه خوب از روزها و ساعتها.
ختام:
بدان که این شهر از بابت کثرت رحمت و خیر در آن که ممتاز شد به واسطه ى آن از شهرهاى دیگر پس حوائج در آن قریب به وقوع است از این جهت امام مى فرماید قربت فیه الامال و نشرت فیه الاعمال.
سلام بر تو باد از شهرى که نزدیک شده است در آن امیدها و پراکنده شده است در آن امیدها و پراکنده شده است در آن اعمال،
رحمت بر تو باد از قرین و رفیقى که بزرگست مرتبه ى او در حالتیکه موجود است، و به درد آورد فقد او در حالتى که غایب شده است، رحمت باد بر تو از آرزو شده ئى که به درد آورد جدائى او.
اللغه:
الیف: آنچه به او الفت گرفته شود.
مقبل: به کسر باء اقبال کننده و به فتح مصدر به معنى فاعل.
مض: به معنى درد و حزن.
یعنى: سلام بر تو باد از الفت گرفتنى که انس گرفته است در وقت آمدنش پس خوشحال کرده است، و وحشت انداخت در وقت رفتن پس به حزن، و اندوه انداخت.
تنبیه: شاهد بر مقال آن است که شهر رمضان داراى چنان صفات است که به او وداع شده است دو خطبه ى مرویه ى از حضرت سید انبیاء و سید اوصیاء علیهما و على آلهما افضل السلام و الثناء منقول است.
سلام بر تو باد از مجاورى که رقیق شده است در آن قلوب و اندک شده است در آن گناهان.
سلام بر تو باد از ناصرى که اعانت نمود بر ضرر و غلبه بر شیطان، و رفیقى که آسان نمود راههاى احسان را.
و دیگر از جناب رسول خدا (ص) منقول است که: حقتعالى به رضوان فرماید که: درهاى بهشت را بگشا و به مالک که درهاى جهنم را ببند از صائمان امت محمد (صلی الله علیه وآله) و امر نماید به جبرئیل که: هبوط در زمین کن و شیاطین متمرد را در سلسله ها و غلها بگردان و آنها را در لجهااند از تا فاسد نگردانند بر امت محمد صلى الله علیه و آله و سلم روزهاى آنها را.
سلام بر تو باد چقدر بسیار است آزاد کردهاى خدا در تو و چقدر نیکبخت است کسى که رعایت کند حرمت تو را به تو.
و فرمود که: حقتعالى در هر شب از شبهاى ماه رمضان سه مرتبه ندا مى فرماید که: آیا سائلى هست تا او را عطا کنم، آیا تائبى هست تا قبول توبه او کنم آیا مستغفرى هست تا گناهش بیامرزم، کیست که قرض دهد به خداى مالدار که هرگز فقیر نشود و وفاکننده است به وعده ى خود و ستم نمى کند.
و فرمود: در آخر هر روز از روزهاى رمضان در وقت افطار هزار هزار کس از آتش جهنم آزاد کند، چون شب و روز جمعه شود خداوند در هر ساعتى هزار هزار کس از آتش جهنم آزاد کند که هر یک یک مستوجب عذاب شده باشند و در شب آخر و روز آخر ماه به عدد آنچه در تمام ماه آزاد کرده باشد آزاد کند الحدیث...
سلام بر تو باد چه محوکننده کرد تو را مر گناهان و ساتر قرار داد تو را از براى انواع عیوب.
سلام بر تو باد چه قدر بلند بودى بر گناهکاران یعنى بر آنها صعب بودى، و چه قدر بزرگوارى تو در سینه ى مومنان جا گرفته شده.
یعنى: رحمت باد بر تو از ماهى که مفاخرت نمى کند او را روزها
اللغه:
منافسه: به معنى مفاخرت.
رحمت باد بر تو از شهرى که او از هر امرى سلامت است.
سلام: سلامت و رحمت.
رحمت باد بر تو نبودى رفیق به دو مذموم الملابسه.
رحمت باد بر تو به علت آنکه آمدى تو ما را به برکت و شسته اى از ما چرک معصیتها را.
اللغه:
وفود: به معنى اقدام.
برم: زجر و انف و کذا سام.
رحمت باد بر تو وداع کننده نیستم در حالت زجر و بى میلى، و ترک کننده نیستم روزه او را در حالت زجر.
رحمت باد بر تو از مطلوبى که قبل وقت او طلب شده و حزن بر او شد قبل از اینکه فوت شود.
رحمت باد بر تو چه بسیار بدى که صرف شده است به واسطه ى تو از ما چه بسیار خیرى که رسیده شده است به سبب تو بر ما.
رحمت باد بر تو و بر لیله القدر که بهتر از هزار ماه است.
رحمت باد بر تو چه قدر بوده حرص و رغبت ما دیروز گذشته بر تو و شدت شوق ما فردا.
رحمت باد بر تو و بر فضل تو که ما محروم شدیم او را و بر گذشته از برکات تو که ربوده شدیم ما او را.
ترجمه و شرح صحیفه (امامی و آشتیانی)
بنابراین (ما با او وداع مى کنیم، وادع کسى که فراقش بر ما سخت و سنگین است) (فنحن مودعوه وداع من عز فراقه علینا).
(و انصراف او از ما موجب حزن وحشت ما گردیده) (و غمنا و اوحشنا انصرافه عنا).
(براى او بر ما پیمانى محفوظ احترامى رعایت شدنى و حقى انجام دادنى لازم گردیده (و لزمنا له الذمام المحفوظ، و الحرمه المرعیه، و الحق المقضى).
در بخش آینده با سلام و خداحافظى از این ماه بخش مهمى از مزایاى این ماه را برمى شمارد مى گوید: (بنابراین ما مى گوئیم:) (فنحن قائلون:)
(سلام بر تو و خداحافظ اى ماه بزرگ خدا، و اى عید اولیاء و دوستان او) (السلام علیک یا شهر الله الاکبر، و یا عید اولیائه).
(سلام بر تو اى بهترین مصاحب و همنشین اوقات، و اى بهترین ماه در میان ایام و ساعات) (السلام علیک یا اکرم مصحوب من الاوقات، و یا خیر شهر فى الایام و الساعات).
(سلام بر تو اى ماهى که آرزوها در آن نزدیک و اعمال در آن منتشر بود) (السلام علیک من شهر قربت فیه الامال، و نشرت فیه الاعمال).
(سلام بر تو اى همنشینى که به هنگام وجود، قدرش گرامى، به هنگام فقدان فقدش دردناک و مایه ى امیدى که فراقش موجب الم است) (السلام علیک من قرین جل قدره موجودا، و افجع فقده مفقودا، و مرجو الم فراقه).
(سلام بر تو اى همدمى که هرگاه روى آورد، انس و سرور به همراه دارد و به هنگامى که منقضى مى شود وحشت و تالم باقى مى گذارد) (السلام علیک من الیف آنس مقبلا فسر، و اوحش منقضیا فمض).
(سلام بر تو اى همسایه اى که دلها در مجاورت تو رقت آورد و ذنوب و گناهان در آن به کمى گراید) (السلام علیک من مجاور رقت فیه القلوب و قلت فیه الذنوب).
(سلام بر تو اى ناصر و یاورى که در برابر شیطان به اعانت مى پردازد، و بر صاحب و همراهى که راههاى احسان و نیکى را آسان مى کند) (السلام علیک من ناصر اعان على الشیطان، و صاحب سهل سبل الاحسان).
(سلام بر تو (اى آنکه) در دوران تو چه بسیار (گناهکارانى که) خداوند آنها را آزاد کرد و چه نیکبخت و سعادتمند است کسى که احترامت را به خاطر تو رعایت کرد) (السلام علیک ما اکثر عتقاء الله فیک! و ما اسعد من رعى حرمتک بک!).
(سلام بر تو که چقدر محوکننده ى گناهان بودى و چه مستور سازنده ى انواع عیوب) (السلام علیک ما کان امحاک للذنوب، و استرک لانواع العیوب).
(سلام بر تو که چقدر بر مجرمان طولانى و چقدر در سینه هاى مومنان هیبت داشتى) (السلام علیک ما کان اطولک على المجرمین، و اهیبک فى صدور المومنین).
(سلام بر تو اى ماهى که هیچ یک از ایام، توانائى مسابقه و همتائى با تو را ندارند) (السلام علیک من شهر لا تنافسه الایام).
(سلام بر تو اى ماهى که نسبت به هر امرى و از هر جهتى موجب امن و سلامتى) (السلام علیک من شهر هو من کل امر سلام).
(سلام بر تو اى ماهى که مصاحبت با تو موجب ناراحتى و همنشینیت باعث مذمت نیست) (السلام علیک غیر کریه المصاحبه، و لا ذمیم الملابسه).
(سلام بر تو به همان اندازه که با برکات بر ما وارد شدى و پلیدى گناهان را از ما شستشو کردى (السلام علیک کما وفدت علینا بالبرکات و غسلت عنا دنس الخطئیات).
(سلام بر تو اما نه اینکه وداع ما از سر خستگى باشد و نه ترک روزه از روى ملالت) (السلام علیک غیر مودع برما، و لا متروک صیامه ساما).
(سلام بر تو اى ماهى که پیش از ورودش مطلوب و محبوب است و قبل از پایانش مایه ى حزن و اندوه) (السلام علیک من مطلوب قبل وقته، و محزون علیه قبل فوته).
(سلام بر تو که بسیارى از بدیها به واسطه ى وجودت از ما برطرف شد و بسیارى از خیرات و خوبیها بر ما افاضه گردید، (السلام علیک کم من سوء صرف بک عنا، و کم من خیر افیض بک علینا).
(سلام بر تو و بر شب قدرى که از هزار ماه بهتر و برتر است) (السلام علیک و على لیله القدر التى هى خیر من الف شهر).
(سلام بر تو (اى ماه) که دیروز در دیدارت چه حریص بودیم و فردا براى دیدارت چقدر مشتاقیم) (السلام علیک ما کان احرصنا بالامس علیک! و اشد شوقنا غدا الیک!).
(سلام بر تو و سلام بر فضیلتت که از آن محروم گردیدیم و بر برکات ایام گذشته ات که از ما منقطع شد) (السلام علیک و على فضلک الذى حرمناه، و على ماض من برکاتک سلبناه).
ریاض السالکین (سید علیخان)
ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین، ج۶، ص:۱۶۹-۱۵۸
«فنحن مودّعوه وداع من عزّ فراقه علینا و غمّنا و أوحشنا انصرافه عنّا، و لزمنا له الذّمام المحفوظ، و الحرمة المرعیة، و الحقّ المقضی».
و «الفاء» من قوله: «فنحن» للسببیه اى فبسبب ذلک نحن مودعوه.
و عز فراقه: اى عظم و صعب من قولهم: «عز على کذا» اذا اشتد و صعب. و منه قوله تعالى: «عزیز علیه ما عنتم».
و غمنا: اى احزننا، و اصل الغم التغطیه و الستر و منه: «غم الهلال» بالبناء للمفعول اذا ستر بغیم او نحوه و سمى الحزن غما لانه یغطى السرور.
و اوحشنا: اى اهمنا. قال فى الصحاح: الوحشه: الخلوه و الهم، و قد اوحشت الرجل فاستوحش انتهى.
و اصله: من الوحش و هو خلاف الانس.
و انصرافه عنا: اى ذهابه.
و لزم الشىء یلزم من باب -علم- لزوما: ثبت و وجب. و یقال: لزمه ذلک ایضا اذا تعلق به.
و الذمام: العهد سمى بذلک لان الرجل یذم على اضاعته.
و المحفوظ: اسم مفعول من حفظت العهد اذا راعیته و منعته من الضیاع، اى الذمام و العهد الذى من حقه ان یحفظ کقوله تعالى: «کان على ربک وعدا مسوولا» اى: من حقه ان یسال او یطلب.
و الحرمه بالضم: ما لا یحل انتهاکه.
و رعیتها: حفظتها، اى الحرمه الحقیقه ان ترعى و تحفظ.
و الحق: هنا بمعنى الواجب، و اللازم، و منه: «و کان حقا علینا نصر المومنین».
و قضیت الحق: ادیته و قمت به من القضاء بمعنى الفصل کانه فصل الامر فیه بادائه.
و المقضى: اى الذى من حقه ان یقضى.
اضافه الشهر الى الله تعالى للتعظیم، و وصفه بالاکبر لانه افضل الشهور.
و العید فى اللغه: ما یعود الى الانسان فى وقت معلوم و منه العید، لانه یعود کل سنه بفرح جدید.
و قال صاحب المجمل: و العید کل یوم فیه جمع و اشتقاقه من «عاد یعود» کانهم عادوا الیه، و قیل: من العاده لانهم اعتادوه، انتهى.
و قیل: «العید» السرور العائد، و لذلک یستعمل فى کل وقت فیه مسره و انما جعله علیه السلام عیدا لاولیائه دون غیرهم لسرورهم و ابتهاجهم به دون من سواهم.
قال بعضهم:
جاء الصیام و جاء الخیر اجمعه * رتل القرآن و تهلیل و تسبیح
و معنى کونه اکرم مصحوب من الاوقات: انه اشرف الاوقات المصحوبه.
قال الراغب: کل شىء یشرف فى بابه فانه یوصف بالکرم قال تعالى: «و انبتنا فیها من کل زوج کریم»، و قال: «و انه لقرآن کریم».
و قال بعضهم: الکرم ینعت به کل ما یرضى و یحمد فى بابه. فیقال: مکان کریم و زمان کریم اذا کان کل منهما مرضیا فیما یتعلق به من المنافع، قال تعالى: «و مقام کریم».
و خیر من قوله «خیر شهر»: للتفضیل، یقال: هذا خیر من هذا، اى یفضله و اسقاط الالف منه و من شر مرادا بهما التفضیل هى لغه جمیع العرب ما عدا بنى عامر فانهم یقولون: اخیر و اشر على القیاس.
و «من» فى قوله «من شهد»: بیانیه و هى و مخفوضها فى محل نصب على الحال من کاف الخطاب.
و قرب الامال فیه: عباره عن قرب نجاحها و حصولها و ذلک لانه من اعظم اوقات الاجابه و مظانها فکان الامال قریبه الحصول فیه لان الانسان اذا دعا الله تعالى بنجاح امله فیه او شک ان یستجاب له.
قیل: و یحتمل ان یراد بقرب الامال فیه عدم طولها و لا یخفى بعده.
و المراد بالاعمال هنا الاعمال الصالحه.
و نشرها: عباره عن بثها و بسطها لکثره القیام بها فى هذا الشهر دون غیره.
او بمعنى احیائها من نشر الله الموتى بمعنى انشرهم اى احیاهم یقال: نشرهم الله و انشرهم بمعنى.
و القرین: المقارن و المصاحب من «قرنت البعیر بالبعیر» اذا جمعت بینهما بحبل.
و جل الشىء یجل بالکسر: عظم فهو جلیل.
و «جل قدره» اى: عظمت حرمته و مقداره.
و موجودا: نصب على الحال اى حال کونه و تحققه.
و الفجیعه: الرزیه و قد فجعته المصیبه فجعا من باب -نفع- اوجعته فهو مفجوع، و الثابت فى عامه النسخ افجع بالهمزه و لم یذکره اصحاب اللغه بل صرح صاحب المجمل: بانه لم یتکلم به، قال: میت فاجع و مفجع جاء على افعل و لم یتکلم به.
و فى نسخه ابن ادریس فجع بدون همزه و هو المسموع.
و فقد الشىء: عدمه بعد وجوده فهو اخص من العدم لان العدم یقال فیه و فیما لا یوجد.
و مفقودا: حال موکده لفهم معناها مما قبلها.
و المرجو: اسم مفعول من رجونه بمعنى املته، و رجاوه: عباره عن رجاء حصول الامال فیه فایقاعه على الزمان من باب المجاز العقلى.
و الالم: محرکه، الوجع الشدید، یقال: «الم الرجل بالکسر الما»، و یعدى بالهمزه فیقال: آلمه ایلاما فتالم.
و الالیف: اسم فاعل «کعلیم» من الفته الفا من باب -علم- اذا انست به و احببته، و الاسم الالفه بالضم.
و آنسنى الشىء ایناسا: سکن الیه قلبى، و هو ضد الایحاش.
و انقضى الشىء: ذهب و تصرم.
و مضه الوجع و الهم و امضه بالهمزه و بدونها: بلغ منه و اقلقه.
و المجاور: الجار فى السکن من جاوره مجاوره اذا لا صقه فى السکن او قرب مسکنه منه.
قال الراغب: و قد تصور من الجار معنى القرب، فقیل لما قرب من غیره: جاوره و تجاوروا.
و رق القلب: لان اى خشع.
«و قلة الذنوب فیه»: باعتبار التناهى عنها و باعتبار غفرانها، و التجاوز عنها، و الله اعلم.
لما کان الزمان من الاسباب المعده لحصول ما یحصل فى هذا العالم من الخیر و الشر، و کان شهر رمضان من الازمنه التى اعدها الله تعالى لاخبات النفوس و اقصارها عن المعاصى و القیام بالطاعات و کسب المثوبات، حتى ان اکثر من مرد على الفسق و الفجور یتناهى فیه عما کان یرتکبه فى غیره و ینتهکه من الحرمات.
شبهه علیه السلام بالناصر المعین على الشیطان، و الصاحب المسهل سبل الاحسان و عن النبى صلى الله علیه و آله: انه تعالى و کل بکل شیطان سبعه املاک فى شهر رمضان فلیس بمحلول حتى ینقضى.
و اما کثره عتقاء الله فیه: فقد ورد بذلک اخبار عدیده فمنها ما روى عن الصادق علیه السلام: اذا کان اول لیله من شهر رمضان غفر الله لمن شاء من الخلق فاذا کان اللیله التى تلیها ضاعف کلما اعتق، و هکذا فاذا کان آخر لیله ضاعف فیها کلما اعتق.
و السعاده: معاونه الامور الالهیه للانسان على نیل الخیر، و تضادها الشقاوه، یقال: سعد یسعد من باب -تعب- سعدا، و اسعده الله فهو مسعود، و لا یقال: مسعد.
و رعى حرمته: حفظها و لم ینتهکها.
و «الباء» من قوله: «بک» للسببیه، و رعى حرمته عباره عن تعظیم قدره باجتناب ما یکره من قول و فعل فیه کما روى عن ابى عبدالله علیه السلام انه قال: اذا صمت فلیصم سمعک و بصرک و شعرک و جلدک و عدد اشیاء غیر هذا.
و قال: لا یکون یوم صومک کیوم فطرک.
و عنه علیه السلام: اذا صمتم فاحفظوا السنتکم، و غضوا ابصارکم، و لا تنازعوا و لا تحاسدوا.
و المحو: ازاله الاثر و محو الذنوب غفرانها. و قیل: محوها من صحائفها.
و الستر: تغطیه الشىء، و معنى ستره للعیوب کونه سببا لترک ذکرها بالتجاوز عنها فلا یطلع علیها احد، و اسناد المحو و الستر الى الشهر من باب المجاز العقلى.
و الطول و القصر: من الاسماء المتضائفه و یستعملان فى الاعیان و الاعراض کالزمان و نحوه، قال تعالى: «فطال علیهم الامد».
و الاجرام: اکتساب الاثم، یقال: اجرم فهو مجرم، و معنى شده طوله على المجرمین: استثقالهم له و کراهیتهم ایاه فهم یرون ایامه اطول الایام و شهره اطول الشهور.
قیل لمدنى: اتحب شهر رمضان؟ فقال: و الله ما اتهنا بشهور سائر السنه من اجله فکیف احبه.
و نظر ماجن الى هلال شهر رمضان فقال: قد جئتنى بقرینک قطع الله اجلى ان لم اقطعک بالاسفار.
و قال محمد بن اسحاق الطرسوسى:
نهار الصیام حلول الشقاء * و لیل التراویح لیل البلاء
تمارض یحل لک الطیبات * و بعض التمارض کل الشفاء
و من استثقالهم له انهم یعبرون عن انقضائه بعبارات اصطلحوا علیها، فیقولون: وقع الشهر فى الانین: مرادهم انه یقال فیه: احد و عشرین، ثانى و عشرین فیکون الانین فیه و فى امثالهم: اذا وقع رمضان فى الانین خرج شوال من الکمین.
و یقولون: وقع رمضان فى الواوات یریدون انه جاوز العشرین فلا یذکر الا بواو العطف.
و فى ذلک یقول: محمد بن على بن منصور بن بسام:
قد قرب الله منا کل ما شسعا * کانى بهلال الفطر قد طلعا
فخذ للهول فى شوال اهبته * فان شهرک فى الواوات قد وقعا
و مدح بعض الشعراء نقیبا بقصیده یهنیه فیها بشهر رمضان اولها:
ایامنا بک کلها رمضان؛
فقال له: طوال و الله مکروه و منغصه الى، و حرمه فلم یعطه شیئا، نسال الله التوفیق لما یحب و یرضى.
وهابه یهابه من باب -تعب- هیبه: خافه و حذره و یقال: بمعنى اجله و وقره و عظمه ایضا.
قال ابن فارس: الهیبه: الاجلال.
و کلا المعنین محتمل هنا فمعنى کونه مخوفا فى صدور المومنین خوفهم من التقصیر فى حقه، و ارتکاب المعاصى فیه و معنى کونه موقرا معظما ظاهر.
و نافسته منافسه: باریته فى الکرم، و نافست فى الشىء: رغبت فیه على وجه المعارضه و المغالبه علیه.
و قال الراغب: المنافسه: مجاهده النفس للتشبه بالافاضل و اللحوق بهم من غیر ادخال ضرر على غیره انتهى.
و المعنى: ان الایام لا تباریه و لا تعارضه فى فضله اذ کان افضل الشهور و سیدها کما ورد فى الحدیث.
و السلام: مصدر بمعنى السلامه، و هى الخلوص و التعرى من الافات اى هو سلامه من کل امر و امتناع تقدیم معمول المصدر علیه انما هو فى صوره انحلاله لان و الفعل فقد تقدم عن ابن هشام انه قال فى قول کعب:
فى خلقها عن بنات الفحل تفضیل؛
ان قوله عن بنات الفحل، یتعلق بتفضیل و ان کان مصدرا لانه لیس بمنحل لان و الفعل و من ظن ان المصدر لا یتقدم علیه معموله مطلقا واهم، و هو اما على حذف المضاف اى: ذو سلامه او من باب اطلاق اسم الحدث على الفاعل او المفعول مبالغه کانهما تجسما منه و هو الاولى، و المعنى انه سالم من کل امر، او مسلم من کل امر اى من الشرور و البلایا و آفات الشیطان.
و کره الامر و المنظر کراهه فهو کریه: مثل قبح قباحه فهو قبیح وزنا و معنى و کراهیه بالتخفیف ایضا، و کرهته اکرهه من باب- تعب- کرها بالفتح و الضم و کراهیه ایضا: ضد احببته فهو مکروه و کریه ایضا، فالمعنى غیر قبیح المصاحبه او غیر مکروه المصاحبه.
و ذممت الشىء اذمه ذما: خلاف مدحته فهو ذمیم و مذموم اى غیر محمود.
و لابست فلانا ملابسه خالطته و هى ابلغ من المصاحبه کان کل منهما لبس صاحبه، و الله اعلم.
الکاف فى قوله: «کما وفدت» للتعلیل عند من اثبته اى: لوفودک علینا بالبرکات کقوله تعالى: «و اذکروه کما هداکم» اى: لهدایته ایاکم، و قد تقدم الکلام على نظیر ذلک غیر مره.
و وفد على القوم وفدا من باب -وعد- و وفودا فهو وافد: اى قدم علیهم.
و البرکه: الخیر الالهى و النماء و الزیاده و السعاده.
و الدنس محرکه: الوسخ، یقال: دنس الثوب دنسا من باب -تعب- اذا اتسخ، و فى الکلام استعاره تقدم بیانها.
و برم الشىء برما فهو برم: مثل ضجر ضجرا فهو ضجر وزنا و معنى و نصبه فى الدعاء على المفعول لاجله.
و السام: بالتحریک: الملاله مما یکثر لبثه، یقال: سئمه ساما من باب -تعب- و سامه بالمد بمعنى مللته و یعدى بالحرف ایضا فیقال: سئمت منه و فى التنزیل: «لا یسئم الانسان من دعاء الخیر».
و طلب الشىء قبل وقته کنایه عن تمنى حصوله و ذلک لمحبته و شوق النفس الیه کما ان الحزن علیه قبل فوته لشده الرغبه فى بقائه و الحرص على اقتنائه و الى هذا المعنى اشار الشاعر بقوله:
و لم ارقط اشقى من محب * و ان وجد الهوى حلو المذاق
تراه باکیا فى کل حین * لخوف تفرق او لاشتیاق
و «کم» هنا: خبریه بمعنى کثیر و هى فى حیز الرفع بالابتداء و خبرها صرف. و «من»: مزیده و لو حذفت لکان ما بعدها مجرورا باضافه «کم» الیه اى: کثیر من السوء صرف بک عنا.
و مثله «و کم من خیر افیض بک علینا»: و «الباء» من «بک» فى الموضعین اما سببیه او ظرفیه، و صرف الله عنه السوء رده عنه.
و فاض الخیر: کثر، و افاضه: کثره، و قد سبق الکلام على لیله القدر و کونها خیرا من الف شهر.
و الحرص: فرط الاراده.
و امس: اسم علم على الیوم الذى قبل یومک الذى انت فیه بلیله، و یستعمل فیما قبله من الزمن الماضى مجازا کما استعمل هنا، و منه قوله تعالى: «کان لم تغن بالامس».
و غد: الیوم الذى یاتى بعد یومک الذى انت فیه بلیله، ثم توسعوا فیه فاطلقوه على البعید المترقب من الزمان، و هو المراد هنا، و اصله غدو کفلس لکن حذفت اللام فجعلت الدال حرف اعراب، و قد یستعمل على اصله کقوله: ان مع الیوم اخاه غدوا.
و حرمناه: اى منعناه بانقضائه.
و السلب: نزع الشىء من الغیر قهرا قال تعالى: «و ان یسلبهم الذباب شیئا لا یستنقذوه» و فى التعبیر عن فواته بالسلب ایذان بکراهه مضیه و انه لم یکن عن رضى بل عن قهر لاکما علیه اکثر الناس من فرحهم و استبشارهم بانقضائه و انصرامه، و الله اعلم.
