دعای ۲۷ صحیفه سجادیه/ شرح‌ها و ترجمه‌ها (بخش ششم)
اللَّهُمَّ وَ أَیّمَا مُسْلِمٍ خَلَفَ غَازِیاً أَوْ مُرَابِطاً فِی دَارِهِ، أَوْ تَعَهَّدَ خَالِفِیهِ فِی غَیبَتِهِ، أَوْ أَعَانَهُ بِطَائِفَةٍ مِنْ مَالِهِ، أَوْ أَمَدَّهُ بِعِتَادٍ، أَوْ شَحَذَهُ عَلَی جِهَادٍ، أَوْ أَتْبَعَهُ فِی وَجْهِهِ دَعْوَةً، أَوْ رَعَی لَهُ مِنْ وَرَائِهِ حُرْمَةً، فَآجِرْ لَهُ مِثْلَ أَجْرِهِ وَزْناً بِوَزْنٍ وَ مِثْلًا بِمِثْلٍ، وَ عَوِّضْهُ مِنْ فِعْلِهِ عِوَضاً حَاضِراً یتَعَجَّلُ بِهِ نَفْعَ مَا قَدَّمَ وَ سُرُورَ مَا أَتَی بِهِ، إِلَی أَنْ ینْتَهِی بِهِ الْوَقْتُ إِلَی مَا أَجْرَیتَ لَهُ مِنْ فَضْلِک، وَ أَعْدَدْتَ لَهُ مِنْ کرَامَتِک.
اللَّهُمَّ وَ أَیّمَا مُسْلِمٍ أَهَمَّهُ أَمْرُ الْإِسْلَامِ، وَ أَحْزَنَهُ تَحَزُّبُ أَهْلِ الشِّرْک عَلَیهِمْ فَنَوَی غَزْواً، أَوْ هَمَّ بِجِهَادٍ فَقَعَدَ بِهِ ضَعْفٌ، أَوْ أَبْطَأَتْ بِهِ فَاقَةٌ، أَوْ أَخَّرَهُ عَنْهُ حَادِثٌ، أَوْ عَرَضَ لَهُ دُونَ إِرَادَتِهِ مَانِعٌ، فَاکتُبِ اسْمَهُ فِی الْعَابِدِینَ، وَ أَوْجِبْ لَهُ ثَوَابَ الْمُجَاهِدِینَ، وَ اجْعَلْهُ فِی نِظَامِ الشُّهَدَاءِ وَ الصَّالِحِینَ.
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِک وَ رَسُولِک وَ آلِ مُحَمَّدٍ، صَلَاةً عَالِیةً عَلَی الصَّلَوَاتِ، مُشْرِفَةً فَوْقَ التَّحِیاتِ، صَلَاةً لَا ینْتَهِی أَمَدُهَا، وَ لَا ینْقَطِعُ عَدَدُهَا کأَتَمِّ مَا مَضَی مِنْ صَلَوَاتِک عَلَی أَحَدٍ مِنْ أَوْلِیائِک، إِنَّک الْمَنَّانُ الْحَمِیدُ الْمُبْدِئُ الْمُعِیدُ الْفَعَّالُ لِمَا تُرِیدُ.
ترجمه‌ها
ترجمه انصاریان
بارخدایا و هر مسلمانی به وقتی که جنگجو در میدان جنگ است و مرزدار به مرزداری مشغول است به امور خانه آنان رسیدگی کند، یا در نبود او به کفالت خانواده‌اش برخیزد، یا او را به قسمتی از مال خود یاری دهد، یا او را به سازوبرگ جنگ مدد رساند، یا همّت او را به نبرد با دشمن برانگیزد، یا در روی او دعای خیر کند، یا حرمتش را در نبود وی رعایت نماید، به او نیز اجر همان رزمنده را وزن به وزن، و مثل به مثل عنایت کن، و عمل او را پاداشی نقد ببخش که بدون درنگ سود کار خیری را که پیشاپیش فرستاده، و شادی خاطری که نتیجه کار اوست در همین دنیابه چنگ آورد، تا آنکه فرا رسد زمان آن فضل و پاداشی که بر او روا داشته‌ای، و کرامتی که برای او آماده ساخته‌ای.
بارخدایا هر مسلمانی که امر اسلامْ او را مهم آید و از اجتماع اهل شرک در برابر ملت اسلام غصه‌دار شود، تاجایی که قصد جنگ کند، یا آهنگ جهاد نماید، ولی ضعف و ناتوانی او را خانه‌نشین کند، یا تنگدستی کارش را کنْد سازد، یا حادثه‌ای تصمیم او را به تأخیر اندازد، یا در برابر اراده‌اش مانعی قرار گیرد، پس نامش را در زمره عابدان بنگار، و ثواب مجاهدان را بر او حتمی گردان، و وی را در زمره شهیدان و صالحان قرار ده.
بارخدایا بر محمد که بنده و فرستاده توست و بر آلش درود فرست، درودی برتر از درودها، و بالاتر از تحیتها، درودی که زمانش را پایان نرسد و رشته شمار آن قطع نگردد، مانند کاملترین درودهایی که در روزگاران گذشته به هر یک از اولیائت نثار فرمودی، که تویی عطابخش ستوده، آغاز کننده و بازگرداننده و تویی که هر چه اراده فرمایی به جای آوری.
ترجمه آیتی
اى خداوند هر مسلمانى که پس از رفتن یکى از غازیان یا مرزبانان به میدان نبرد، به جاى او عهده دار امور خانه اش گردد یا بازماندگانش را سرپرستى کند یا به بخشى از مال خود جنگجو را مدد رساند یا به ساز و برگ نبرد یارى دهد، یا بر جهادش برانگیزد، یا دعاى خیر خود بدرقه ى راهش گرداند، یا در غیاب او حرمتش رعایت کند او را پاداشى ده همچند پاداش آن جنگجو، به همان مقدار و همان گونه. اى خداوند، جزاى کار او، بهرى در این دنیا عطا کن که سود آن مال که تقدیم داشته و شادمانى عملى که به جاى آورده، به زودى فرا چنگ آرد و چون عمرش به پایان رسد فضل و نعمتى که برایش قرار داده اى و کرامتى که مهیا داشته اى، نصیبش گردد.
بار خدایا، هر مسلمانى که امر اسلام دل مشغولش دارد و بسیج مشرکان بر ضد مسلمانان ملولش کند و آهنگ جنگ در دل او پدید آید یا جهاد را کار بندد سپس به سبب ناتوانى جسم از کار بازماند یا فقر و بینوایى کار او به تعویق افکند، یا حادثه اى از عزمش بازدارد، یا به ناگاه مانعى بر سر راهش پدید آید، نامش در زمره ى عابدان بنگار و ثواب مجاهدانش ده و در شمار شهیدان و صالحانش در آر.
بار خدایا بر محمد بنده ى خود و رسول خود و آل محمد درود بفرست، درودى برتر از هر درود دیگر و فراتر از هر تحیت، درودى که زمانش پایان نیابد و شمارش منقطع نگردد درودى تمام تر و کامل تر از هر درود دیگر که یکى دیگر از دوستانت را فرستاده اى، که تو بخشنده اى و ستوده اى، پدید آورنده اى و به صندوق عدم بازگرداننده اى و هر چه خواهى همان کنى.
ترجمه ارفع
بار الها هر مسلمانى که در پشت جبهه جانشین رزمندگان مى شود و کارخانه رزمندگان را انجام مى دهد و از خانواده آنها نگهدارى مى کند و یا کمک مالى مى نماید و یا وسایل جنگى رزمندگان را آماده مى سازد و آنها را به جهاد در راه خدا وادار مى نماید و یا حداقل به دعاگویى آنها مشغول مى شود و در پشت سر رزمنده آبرویش را حفظ مى کند به همان اندازه که به رزمندگان مزد و پاداش مى دهى به وى نیز پاداش ده و عوض کارش را در همین دنیا عطا فرما تا نتیجه کار خود را نسبت به آنچه انجام داده و شادى کارى که بجا آورده ببیند تا آن زمان که عمرش به پایان رسد و به آنچه در آخرت از فضل و کرمت برایش در نظر گرفته ای نایل گردد.
بار الها هر مسلمانى که امر اسلام برایش مهم است و ساخت و ساز اهل کفر نگرانش مى کند و تصمیم به شرکت در نبرد دارد ولى به خاطر ضعف جسمانى از جنگ باز مى ماند و یا فقر و ندارى او را وادار به درنگ مى کند و یا حادثه ای او را براى شرکت در جنگ عقب مى اندازد و یا بر خلاف خواسته اش اتفاقى برایش مى افتد و مانع اراده اش مى شود، نامش را در زمره ى عبادت کنندگان ثبت فرما و پاداش مجاهدین در راهت را به وى عطا کن و او را در صف شهداء و صالحین قرار ده.
خدایا بر بنده ات و رسولت حضرت محمد و آل محمد درود فرست، درودى که برتر از همه درودها و بالاتر از همه ستودنها باشد. درودى که پایان نداشته و شماره اش قطع نگردد مانند درودهایى که بر یکى از اولیائت در گذشته فرستاده ای زیرا که تو بسیار بخشنده و ستوده و به وجود آورنده و زنده کننده ای و هر چه را اراده کنى بجا خواهى آورد.
ترجمه استادولی
خدایا، و هر مسلمانى که در نبود رزمنده یا مرزدارى جاى خالى او را در خانه اش پر کند، یا در غیاب او سرپرستى بازماندگانش را برعهده گیرد، یا او را به بخشى از مال خود یارى دهد، یا او را به ساز و برگ جنگ کمک رساند، یا او را بر جهاد تشویق نماید، یا در حضورش دعاى خیرى بدرقه اش کند، یا حرمت او را در نبودش پاس بدارد، او را نیز همسنگ و همگون پاداش آن رزمنده پاداش ده، و کار او را عوضى نقد عطا کن که هر چه زودتر سود خیرى را که پیش فرستاده و شادى خاطر کارى را که انجام داده دریافت دارد، تا زمان لازم او را به فضل و پاداشى که براى او جارى داشته اى و کرامتى که برایش آماده ساخته اى برساند.
خدایا، و هر مسلمانى که امر اسلام او را نگران ساخته، و اجتماع اهل شرک بر ضد مسلمانان او را غمگین نموده، از این رو در اندیشه جنگ افتاده، یا تصمیم به جهاد گرفته، اما ناتوانى او را از پاى نشانده، یا تهیدستى او را از حرکت کند نموده، یا حادثه اى او را از جهاد تأخیر افکنده، یا مانعى سر راه اراده اش ایجاد شده، پس نام او را در زمره عابدان بنویس، و پاداش مجاهدان را برایش واجب ساز، و او را در صف شهیدان و صالحان قرار ده
خدایا، بر محمد بنده و فرستاده ات و بر خاندان محمد درود فرست، درودى بالاى همه درودها، و مشرف بر همه تحیت ها، درودى که زمانش به پایان نرسد، و شمارش قطع نگردد، مانند کامل ترین درودهایت که بر هر یک از اولیائت روان گشته است، که تو بسیار بخشنده و ستوده و آغاز کننده و بازگرداننده و انجام دهنده آنچه خواهى هستى.
ترجمه الهی قمشه‌ای
پروردگارا و هر مسلمانى (که براى رضاى تو و ترویج شرع و آئین تو) فرزند مجاهد و جنگجوئى یا مرابط و سرحد دارى در خانه خود واگذارد (یعنى فرزندى جانشین خود براى غزا و جهاد در راه خدا تربیت کند) یا آنکه از جانشینانش کسى را بر این کار صالح و مهیا سازد و یا به قسمتى از مالش یا سلاح و لوازم جهادش به مسلمانى (در راه دین خدا و اعلاى کلمه ى توحید) اعانت و یارى کند یا وى را به تشویق و ترغیب براى امر جهاد برانگیزد و یا آنکه به حضورش کسى را دعوت به پیروى او کند یا در غیابش حرمت و تعظیم و تکریم او را رعایت کند (یعنى آن مجاهد و سرباز راه دین را احترام و تجلیل کند تا عظمت و بزرگى یافته و در راه جهاد قوى تر گردد). پروردگارا تو چنین کس را زبون مکن و به مانند آن کس که خود جهاد مى کند اجر و پاداش عطا فرما (و ثواب شهدا را به او ببخش) و عوض از کارى که (در راه جهاد و اعلاء دین) انجام داده هم در این دنیاى حاضر سود و منفعت و سرور و بهجت ببر کار و اقداماتش کرامت فرما که همیشه در اثر این کار خیر در دنیا اجر نیکو یابد تا به آن روز قیامت که به اجر و ثوابى از فضل و کرم و لطف مهیا ساخته اى منتهى شود (و آن روز وعده بهشت ابد که پاداش اصلى و سعادت سرمدى اوست فرا رسد و آنگاه به اجر آخرتش که بى حد فزونتر از پاداش دنیاى اوست نایل گردد).
پروردگارا و هر مسلمانى که امر اسلام را مهم (و عظیم الشان و عالیترین دین و کاملترین تمدن و بزرگترین سعادت بشر) بداند و تخرب و لشگرکشى مشرکین و کفار بر علیه السلام او را محزون و اندوهناک سازد و عزم جنگ و یا اقدام و اهتمام به امر جهاد و دفاع کند اما ضعف و ناتوانى مانع قیام او گردد یا فقر و بینوائى او را از جهاد بازدارد یا حادثه (ناگوارى) کارش به تاخیر افکند یا هنگام اراده و اقدامش مانعى روآرد تو اى پروردگار نام او را (از کرم) در دفتر اهل پرستش ثبت گردان و اجر و ثواب مجاهدان و جنگجویان اسلام را به او عطا فرما و او را در صف شهیدان (راه خدا) و بندگان شایسته خود قرار ده
پروردگارا درود و رحمت فرست بر محمد بنده (خاص) و رسول (گرامى) خویش و بر آل او درود و رحمتى بلند مقام تر از رحمتهاى دیگر و برتر از درود و تحیات دیگر (یعنى از همه درود و تحیاتى که بر رسولان و پیمبرانت فرستاده اى بالاتر و کاملتر از آن بر خاتم رسولانت فرست) درودى فرست که دورانش به انتها نرسد و شمارش به آخر منقطع نگردد درود و رحمتى مانند تمام و کاملترین درود و رحمتهائى که بر یکى از اولیاء (و دوستان خاص) خود فرستادى که البته توئى خداى بسیار عطا بخش ستوده صفات که مبداء و آفریننده ى عالم امکان و باز گرداننده قافله موجوداتى و هر چه خواست تست همى کنى و توئى که بر همه چیز عالم وجود قادر و توانائى.
ترجمه سجادی
خداوندا و هر مسلمانى که جنگجویى یا مرزدارى را، در (امور) خانه اش جانشین شد، یا در نبود او خانواده اش را نگهدارى کرد، یا او را به پاره اى از دارایى خود یارى داد، یا او را با ساز و برگ جنگ کمک نمود، یا او را بر جهاد تشویق کرد، یا او را با دعا در جهتى که به آن رو آورد همراهى نمود، یا آبرویش را در نبود او نگهداشت؛ پس وى را همسنگ و همگون پاداش او، پاداش ده و کارش را عوضِ نقد عطا کن که سود آنچه پیش فرستاده و شادى آنچه را انجام داده، به زودى دریافت کند. تا آنگاه که زمان او به پایان رسد، به آنچه از فضلت براى او روان ساخته اى و از بزرگى ات برایش آماده کرده اى، برسد.
خداوندا و هر مسلمانى که امر اسلام او را نگران ساخت و اجتماع مشرکان بر ضدّ ایشان، اندوهگینش نمود، از این رو قصد جنگ کرد، و آهنگ جهاد نمود، امّا ناتوانى او را بازداشت، یا فقر او را به درنگ واداشت، یا حادثه اى او را (از جهاد) عقب انداخت، یا مانعى در راه اراده اش ایجاد شد؛ پس نام او را در عبادت کنندگان بنویس و پاداش مجاهدان را براى او واجب گردان و او را در صف شهیدان و صالحان قرار ده.
خداوندا بر محمّد بنده خود و فرستاده ات و خاندان محمّد درود فرست، درودى بالاى همه درودها و مشرف بر همه تحیت ها. درودى که مدّتش پایان نپذیرد و شماره اش قطع نگردد. مانند کامل ترین درودهایت که بر هر یک از اولیایت فرستاده شده. به درستى که تو بسیار نعمت دهنده، ستوده، آغازگر، بازگرداننده، انجام دهنده هر چه بخواهى مى باشى.
ترجمه شعرانی
خدایا هر مسلمانى که در غیبت مجاهدى یا مرزدارى سراى او را رسیدگى کند و بازماندگان او را تکفل فرماید یا او را به پاره اى از مال خود یارى دهد و ساز راه او آماده کند و او را در جهاد چابک سازد و نسبت به کارى که در پیش دارد او را به دعا بدرقه کند و در آنچه در موطن مانده حرمت او را رعایت کند پس مانند اجر آن به همان اندازه و همان صفت بدین عطا کن و به جاى عمل او پاداشى نقد مقرر فرما که از سود کار پیشین خود بهره مند و بدان عمل شادان گردد، تا هنگام آن ثواب بزرگ فرا رسد که از فضل خود براى او مقرر داشته و از کرامت خود آماده فرموده اى.
خداوندا! هر مسلمانى که بکار اسلام دل بسته و از اتفاق مشرکان در حرب آنان اندوهگین است و قصد جنگ و آهنگ جهاد با آنان دارد اما ناتوانى او را در خانه نشانیده یا تنگدستى او را بازداشته یا پیش آمد دیگرى پاى او را بسته و مانعى در پیش اراده او پدیدار گشته است، نام او را در زمره ى علمداران درج کن و ثواب مجاهدان براى او لازم شمار و او را در سلسله شهیدان و نیکوکاران قرار ده.
خدایا بر محمد و خاندان او درود فرست بالاتر از هر درود و برتر از هر تحیت، درودى که مدت آن به انجام نرسد و شماره آن پایان نیابد، کاملتر از همه رحمتها که بر یکى از دوستان خود پیش از این فرستاده اى که توئى عطا دهنده، ستوده، آغاز کننده خلق، و برگرداننده آنها که هر چه مى خواهى بجاى مى آورى.
ترجمه فولادوند
بار خدایا! هر مسلمانى که پس از روانه شدن جهاد گران و مرزداران به میدان جنگ عهده دار امور خانه ى وى گردد، یا عهده دار جانشینان وى در غیاب وى شود، یا به پاره اى از مال خود وى را مدد دهد، یا او را به ساز و برگ یارى بخشد، یا به نبرد بر انگیزد، یا دعاى نیک بدرقه ى راه وى گرداند، یا حرمتش را در غیاب او نگاه دارد، پس عینا همان پاداش (مجاهد و شهید) را مو به مو، به او مرحمت فرما و در ازاى کارش جزاء نقد به وى بده و شادمانى عملى را که به انجام رسانده به زودى عاید او گردان، و چون عمرش به انتها رسد پاداش آنچه را که به جا آورده به کرم و فضل خود به او مرحمت فرماى.
بار خدایا! هر مسلمانى که امر اسلام را بزرگ شمارد و دسته بندیهاى مشرکان علیه مسلمانان او را اندوه زده سازد تا آنجا که آهنگ جنگ کند و هم جهاد نماید ولى ضعفى او را زمین گیر کند یا بى چیزى مایه ى کندى کار او شود یا پیشامد و رخداده اى، بیرون از خواست وى، مانع راه وى شود، نامش را در زمره ى نیایشگران درج فرما و ثواب مجاهدان را بر او واجب گردان و او را در زمره ى شهیدان و نیکان قرار ده!
بار خدایا! درود بر محمد بنده و فرستاده ات و خاندان محمد، درودى والاتر از هر درود و همه ى تحیات، درودى که آن را پایانى نباشد و شماره ى آن بریده نگردد، درودى هر چه کاملتر از درودهایى که بر هر یک از دوستانت ارزانى داشته اى، چرا که تویى، تو، عطابخش، ستوده، آغازگر باز گرداننده و هر چه را که خواهى بجاى مى آورى.
ترجمه فیض الاسلام
بار خدایا و هر مسلمانى که جنگجو یا مرزدارى را در کار خانه اش جانشین شود، یا در نبودنش خانواده ى او را نگهدارى کند، یا او را به برخى از دارائى خود کمک نماید، یا او را به اسباب جنگ (شمشیر، تیر، نیزه، اسب و مانند آن) یارى کند، یا او را بر جهاد (جنگ کردن در راه خدا) وادارد، یا (اگر نتوانست این کارها را انجام دهد) او را در راهى که پیش گرفته به دعاء (درخواست فتح و فیروزى او از خداى تعالى) همراهى نماید، یا در پشت سر او آبرویش را حفظ کند پس او را سنگ به سنگ و مانند به مانند برابر پاداش آن مسلمان جنگجو و مرزدار پاداش ده، و عوض کارش را در دنیا عطا فرما که سود آنچه پیش از این انجام داده و شادى کارى که بجا آورده به زودى دریابد تا آنگاه که زمان او به پایان رسیده (عمرش تمام گردد) و به آنچه براى او (در آخرت) از فضل و احسانت روان ساخته اى و از کرم و بخششت آماده نموده اى برسد
بار خدایا و هر مسلمانى که کار اسلام (گرفتارى مسلمانان در برابر کفر) او را نگران کند و گرد آمدن مشرکین او را اندوهگین سازد، پس قصد جنگ (با آنها) یا آهنگ جهاد (طرفدارى از دین) نماید و ضعف و سستى او را از رفتن به جنگ بنشاند، یا فقر و بى چیزى او را بدرنگ کردن (نرفتن به جنگ) وادارد، یا پیشامدى او را از قصد و آهنگش به تاخیر اندازد، یا جلوگیرى در برابر اراده و خواسته اش پیش آید، پس نام او را در عبادت کنندگان بنویس و پاداش جهادکنندگان را به او عطا فرما، و او را در رشته ى کشته شدگان در راه حق و شایستگان قرار ده (حضرت امام جعفر صادق- علیه السلام- فرموده: بنده ى مومن فقیر و بى چیز مى گوید: پروردگارا مرا روزى فرما تا در راههاى خیر و نیکى چنین و چنان کنم، پس چون خداى عزوجل دانست که قصد او از روى راستى و درستى است براى او پاداش مى نویسد مانند پاداشى که اگر کارى که قصد کرده بجا مى آورد براى او مى نوشت، زیرا خداوند به هر چیز احاطه دارد و داراى جود و بخشش است، و هم آن حضرت- علیه السلام- فرموده: من خود را از کشته شدگان طفوف «جمع طف جائى است که حضرت سید الشهداء- علیه السلام- در آنجا کشته شده، و اینکه کربلاء را طف مى نامند براى آنست که طرف بیابان نزدیک فرات واقع شده است» بیرون نمى نمایم، و پاداش خویش را از آنان کمتر نمى شمارم، زیرا اگر آن روز حاضر بودم قصد من نصرت و یارى کردن آنها بود، و همچنین شیعیان ما شهداء و کشته شدگانند هر چند به روى رختخوابشان بمیرند)
بار خدایا بر محمد بنده و فرستاده ى خود و بر آل محمد درود فرست، درودى که بر درودها بلند و بالاى ستودنها باشد، درودى که مدتش پایان نپذیرد و شماره اش بریده نشود مانند کاملترین درودهائى که بر یکى از دوستانت گذشته (فرستاده اى) زیرا توئى بسیار بخشنده، ستوده شده، آغازکننده (آفریننده ى اشیاء) بازگرداننده (زنده کننده ى مردم در قیامت) بجا آورنده ى هر چه خواهى.شرح‌ها
دیار عاشقان (انصاریان)
«اَللَّهُمَّ وَ أَیمَا مُسْلِم خَلَفَ غَازِیاً أَوْ مُرَابِطاً فِی دَارِهِ أَوْ تَعَهَّدَ خَالِفِیهِ فِی غَیبَتِهِ أَوْ أَعَانَهُ بِطَائِفَة مِنْ مَالِهِ
أَوْ أَمَدَّهُ بِعِتَاد أَوْ شَحَذَهُ عَلَى جِهَاد أَوْ أَتْبَعَهُ فِی وَجْهِهِ دَعْوَةً أَوْ رَعَى لَهُ مِنْ وَرَائِهِ حُرْمَةً
فَ آجِرْ لَهُ مِثْلَ أَجْرِهِ وَزْناً بِوَزْن وَ مِثْلاً بِمِثْل وَ عَوِّضْهُ مِنْ فِعْلِهِ عِوَضاً حَاضِراً یتَعَجَّلُ بِهِ نَفْعَ مَا قَدَّمَ وَ سُرُورَ مَا أَتَى بِهِ
إِلَى أَنْ ینْتَهِی بِهِ الْوَقْتُ إِلَى مَا أَجْرَیتَ لَهُ مِنْ فَضْلِک وَ أَعْدَدْتَ لَهُ مِنْ کرَامَتِک»:
"بارالها هر مسلمانى که جانشین جنگجوئى یا مرزدارى در امور خانه اش شود، یا در غیبت او خانواده اش را کفالت کند، یا او را به قسمتى از مال خود یارى نماید، یا او را به ساز و برگ جنگى مدد نماید، یا بر جهاد تشویق کند، یا به دعاى خیرى به مقصدش روانه سازد، یا احترام و آبرویش را نگاه دارد، پس همانند آن مجاهد اجرش ده، و در مقابل کارش پاداش آنى عطا کن که در دنیا نفع آنچه پیش فرستاده و شادى کارى که انجام داده بیابد، تا هنگامى که اجلش به پایان رسد و به فضل و احسانى که برایش آماده کردى برسد".
رسول خدا((صلى الله علیه وآله)) درباره کسى که در امور جهاد و برنامه هاى خانوادگى مجاهد، با نیت پاک به رزمنده کمک کند و در حقیقت در نبود او جانشین وى در شئون کارى و خانوادگیش شود فرمود:
پاداش کسى که براى خدا، مجاهد در راه خدا را تجهیز نماید و وسایل لازم را در اختیار او بگذارد، مانند پاداش همان مجاهدى است که در راه خداوند جهاد مى کند، و نیز پاداش همان مجاهدى است که در راه خداوند جهاد مى کند، و نیز پاداش کسى که اداره امور خانواده مجاهد را بر عهده بگیرد مانند پاداش همان مجاهدى است که در راه خدا به جهاد مى پردازد.(۱)
و نیز آن حضرت فرمود:
سوگند به خدا، بدرقه یک فرد مجاهد فى سبیل الله، از دنیا و هر چه در آن است بهتر است.(۲)
و نیز آن جناب فرمود:
کسى که پیام جهادگر را برساند، مانند کسى است که بنده اى را آزاد کرده باشد، و در پاداش جهاد با جهادگر شریک مى باشد.(۳)
از رسول خدا((صلى الله علیه وآله)) روایت شده:
مَنْ جَهَّزَ غازِیاً بلْک اَوْ اِبْرَة غَفَرَ اللهُ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ ما تَأْخَّرَ:(۴)
هر کس که رزمنده اى را اگر چه به یک نخ یا سوزنى تجهیز کند، خداوند تمامى گناهان گذشته و آینده او را خواهد آمرزید.
و نیز آن حضرت فرمود:
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱ـ "جهاد" ص۱۴۱.
۲ـ "جهاد" ص۱۴۱.
۳ـ "جهاد" ص۱۴۱.
۴ـ "مستدرک" ج۲، ص۲۴۵.
اَلا اِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَیدْخِلُ بِالسَّهمِ الْواحِدِ الثَّلاثَةَ الْجَنَّةَ، عامِلَ الْخَشَبَةِ، وَ الْمُقَوِّىَ بِهِ فِى سَبیلِ اللهِ، وَ الرّامِىَ بِهِ فِى سَبیلِ اللهِ:(۱)
آگاه باشید بدرستى که خداوند به یک تیر سه نفر را داخل بهشت مى کند:
۱ـ کسى که چوب کمان را در راه بسازد.
۲ـ کسى که تیرها را بخرد و به رزمنده اى بدهد تا در راه خدا به طرف دشمن بیندازد.
۳ـ کسى که تیرها را در راه خدا به طرف دشمن پرتاب کند.
«اَللَّهُمَّ وَ أَیمَا مُسْلِم أَهَمَّهُ أَمْرُ الْإِسْلاَمِ وَ أَحْزَنَهُ تَحَزُّبُ أَهْلِ الشِّرْک عَلَیهِمْ فَنَوَى غَزْوًى أَوْ هَمَّ بِجِهَاد فَقَعَدَ بِهِ ضَعْفٌ
أَوْ أَبْطَأَتْ بِهِ فَاقَةٌ أَوْ أَخَّرَهُ عَنْهُ حَادِثٌ أَوْ عَرَضَ لَهُ دُونَ إِرَادَتِهِ مَانِعٌ
فَاکتُبِ اسْمَهُ فِی الْعَابِدِینَ وَ أَوْجِبْ لَهُ ثَوَابَ الْمُجَاهِدِینَ وَ اجْعَلْهُ فِی نِظَامِ الشُّهَدَاءِ وَ الصَّالِحِینَ
اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّد عَبْدِک وَ رَسُولِک وَ آلِ مُحَمَّد صَلاَةً عَالِیةً عَلَى الصَّلَوَاتِ مُشْرِفَةً فَوْقَ التَّحِیاتِ
صَلاَةً لاَ ینْتَهِی أَمَدُهَا وَ لاَ ینْقَطِعُ عَدَدُهَا کأَتَمِّ مَا مَضَى مِنْ صَلَوَاتِک عَلَى أَحَد مِنْ أَوْلِیائِک
إِنَّک الْمَنَّانُ الْحَمِیدُ الْمُبْدِئُ الْمُعِیدُ الْفَعَّالُ لِمَا تُرِیدُ»:
"بارالها، هر مسلمانى که کار و فکر اسلام او را پریشان سازد، و تشکیلات اهل شرک در برابر مسلمین او را غمگین کند، پس نیت جنگ و آهنگ جهاد کند، ولى ضعف او را فرو نشاند، یا تهیدستى او را به تعویق اندازد، یا پیشامدى او را به تأخیر افکند، یا مانعى جلو اراده اش پیش آید، پس نامش را در عبادت کنندگان ثبت کن، و ثواب مجاهدان را به ارزانى دار، و او را در زمره شهیدان و صالحان محسوب فرما.
بارالها، بر محمّد بنده و فرستاده ات و بر آل محمّد درودى فرست برتر از همه درودها، که بر فراز همه سلامها اوج گیرد، درودى که به آخر نرسد، و شماره اش قطع نشود، از کاملترین درودها که بر احدى از دوستانت گذشته است. زیرا که توئ عطا بخش، ستوده، آغاز کننده، بازگرداننده اى، که هر چه خواهى آن کنى".
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱ـ "وسائل الشیعة" ج۱۱، ص۱۰۸.
شرح صحیفه (قهپایی)
«اللهم و ایما مسلم خلف غازیا او مرابطا فى داره».
یقال: خلفه یخلفه، اذا صار خلیفه له. و المرابط، اى: الملازم لثغر العدو.
یعنى: بار خدایا، هر مسلمانى که نایب و خلیفه گردد غزوات کننده اى را یا مرابطى را- یعنى کسى که در رخنه هایى بوده باشد که میان بلاد کفر و اسلام است- و در خانه ى او بوده باشد به جهت آنکه مایحتاج خانه ى او را باز رسد.
«او تعهد خالفیه فى غیبته».
الخالف: الذى یستخلفه احد على اهله و ماله ثقه به. قاله ابو عبیده الهروى فى کتابه.
(یعنى:) یا تعهد کند و متکفل و ضامن شود آن کسى را که آن غازى او را نایب ساخته باشد بر اهل خود در غیبت او.
«او اعانه بطائفه من ماله».
یا یارى دهد آن غازى را به پاره اى از مال خود.
«او امده بعتاد».
العتاد- بکسر العین و فتحها-: ما اعده الرجل من السلاح و الدواب و آلات الحرب.
(یعنى:) یا مدد کند او را به ساز راه- از سلاح و چاروا و غیر آن.
«او شحذه على جهاد».
یقال: شحذت السکین اشحذه شحذا، اى: حددته. المراد هنا: هیاه على القتال وحثه.
(یعنى:) یا مهیا کند و تحریص نماید او را بر قتال.
«او اتبعه فى وجهه دعوه».
یا در پى درآورد او را دعایى در روى او.
«او رعى له من ورائه حرمه، فاجر له مثل اجره، وزنا بوزن و مثلا بمثل».
یا نگاه دارد حرمت او را از عقب او و غیبت او، پس اجر و ثواب و مزد ده او را مانند اجر و ثواب و مزد آن غازى و مرابط، همسنگ به همسنگ و مثل به مثل بى زیاده و نقصان.
«و عوضه من فعله عوضا حاضرا یتعجل به نفع ما قدم و سرور ما اتى به، الى ان ینتهى به الوقت الى ما اجریت له من فضلک، و اعددت له من کرامتک».
و عوض ده او را از کردار او عوضى حاضر که زود به او برسد نفع آنچه او را پیش کرده و شادى و خوشحالى آنچه کرده تا آنگاه که آخر عمر او باشد به آنچه تو از براى او جارى ساخته اى از فضل خود و مهیا کرده اى از براى او از بزرگى و کرامت خود.
«اللهم و ایما مسلم اهمه امر الاسلام».
اى: اقلقه و احزنه.
یعنى: بار خدایا، هر مسلمانى که اندوهگین سازد و بى آرام گرداند او را امر اسلام- از ضعف و بدى حال مسلمانان.
«و احزنه تحزب اهل الشرک علیهم».
التحزب: الاجتماع و التقویه. و منه: یوم الاحزاب، و هو یوم الخندق. لان الکفار تحزبوا -اى: تجمعوا- على اهل المدینه. و فى النهایه الاثیریه: یرید ان یحزبهم، اى: یقویهم.
(یعنى:) و به حزن و اندوه آورد آن مسلمانان را فراهم آمدن اهل شرک و استیلا و قوت ایشان بر اهل اسلام.
«فنوى غزوا، او هم بجهاد».
هم، اى: قصد.
(یعنى:) پس عزم کرد و در دل گرفت جنگ کافران رفتن را و قصد کرد جهاد کردن با کفار را.
«فقعد به ضعف او ابطات به فاقه».
الفاقه و الخصاصه و الاملاق و المسکنه و المتربه واحد. قاله الهمدانى.
(یعنى:) پس بنشاند و بازداشت او را از جنگ کردن ضعفى، یا باز پس افکند او را فاقه و احتیاج و درویشى.
«او اخره عنه حادث، او عرض له دون ارادته مانع، فاکتب اسمه فى العابدین. و اوجب له ثواب المجاهدین. و اجعله فى نظام الشهداء و الصالحین».
کلمه «دون» هنا بمعنى عند.
(یعنى:) یا باز پس داشت او را حادثه اى از حوادث، یا عارض شد و پیش آمد او را نزد اراده ى او جنگ رفتن را مانعى، پس بنویس نام او را در جمله ى عبادت کنندگان. و واجب گردان و لازم ساز از براى او ثواب جهاد کنندگان. و منتظم ساز او را در رشته ى شهید شدگان و صالحان.
«اللهم صل على محمد عبدک و رسولک و آل محمد، صلاه عالیه على الصلوات، مشرفه فوق التحیات، صلاه لا ینتهى امدها و لا ینقطع عددها، کاتم ما مضى من صلواتک على احد من اولیائک».
یعنى: بار خدایا، رحمت کن بر محمد که بنده ى تو و فرستاده توست بر خلقان تو و بر آل محمد رحمتى بلند مرتبه بر همه ى رحمتها و مشرف بر فوق ستودنها، رحمتى که منتهى نشود نهایت آن و منقطع نشود شماره ى آن، تمامتر آنچه گذشته از رحمتهاى تو بر یکى از اولیا و دوستان تو.
«انک المنان الحمید المبدى المعید الفعال لما ترید».
المنان، اى: المعطى و المنعم. و منه:(فامنن او امسک بغیر حساب)، اى: اعط و انعم على من ترید و امنع من ترید من الناس و لا تحاسب یوم القیامه على ما تعطى و تمنع. و قیل: المنان الذى یبتدى بالنوال قبل السوال. و المن على ضربین. الاول ما یوصف البارى سبحانه به. یعنى انه لا یمن اهل الجنه بالثواب الذى استوجبوه. و منه قوله:(لهم اجر غیر ممنون). و منه قوله: «لا تزوجن حنانه و لا منانه». هى التى یزوجها الرجل بمالها فهى ابدا تمن على زوجها. و هى المنون ایضا. و منه: المنه تهدم الصنیعه.
و الحمید هو الذى استحق الحمد بفعاله فى السراء و الضراء و الشده و الرخاء. المبدى هو الذى ابدا الاشیاء اختراعا.
و المعید هو الذى اعاد الخلق بعد الحیاه الى الممات ثم یعیدهم بعد الممات الى الحیاه، لقوله تعالى: (و کنتم امواتا فاحیاکم ثم یمیتکم ثم یحییکم ثم الیه ترجعون). و لقوله تعالى: (انه هو یبدى و یعید).
یعنى: به درستى که تویى نعمت دهنده و ابتدا مى کنى به بخشیدن پیش از سئوال کردن. و تویى ستوده شده در جمیع حالات- هم در حال آسانى و هم در حال سختى- و پدید آورنده اى چیزها را از کتم عدم به صحراى وجود، و بازگرداننده اى مخلوقات را بعد از موت به حیات، و بعد از حیات به موت. کننده اى مر آنچه خواهى.
شرح صحیفه (مدرسی)
اللغه:
غازى: جنگ کننده،
مرابط: کسى که در سرحد مى نشیند که وارسى حال نماید.
تعهد: حب حق،
خالفیه: یعنى آنهائى که در عقب بازماندند.
عتاد: اسباب راه لازم،
شحذ: تیز نمودن
غرض امام دعا نمودن است بر آن کسانى که اعانت مجاهدین کنند.
یعنى: خداوندا هر مسلمانى که جانشین شود جنگ کننده را یا مرابط را در خانه ماند یا وارسى نمود بازماندگان او را در غیبت او یا اعانت نمود او را به مالى یا کار سازى سفر او نمود و یا تیز نمود حربه ى او را براى جهاد کردن.
یا دعائى در راه او نماید و در عقب دعا بفرستد او را نظیر اینکه بگوید سلام مرا به فلانى برسان یا اینکه مراعات کند از عقب او حرمتى را مثل آنکه رد غیبتى از او کند یا رفع ظلمى.
پس مزد بده تو او را مثل مزد آن غازى در مقابل او بدون کم و زیاد.
عوض بده او را از کار او عوض نقدى که زود به او برسد نفع آنچه که پیش فرستاده و به او برسد شادمانى آنچه او را به جا آورده تا آنکه منتهى شود وقت به آنچه جارى ساخته ى از براى او از فضل خود و مهیا نموده براى او از بزرگوارى خود. غرض این است که جمع شود از براى او دنیا و آخرت و بدان که آنچه را که امام علیه السلام از براى مجاهد و مرابط فرموده همان را به عینه از براى معین اهل علم فرمود چه جهاد با کفار جهاد ظاهرى است و تحصیل علم جهاد اکبر است زیرا که در مقابل جهاد با کفار آدمى ضعیف نحیف است و در مقابل عالم معارک و مجاهدات با نفس است و با حزب شیطان که هر دو دشمنانند قوى مبین و لذا در خبر است که هیچ چیز نزد شیطان اکثر سرورا نیست از موت فقیه لکن چه فایده که اهل زمان مغلوب و منکوب این دو دشمن شدند و آنها را ابداء به علم و اهل آن اعتماد و اعتدادى نیست چه جاى آنکه به مجاهد ظاهرى توسل و محبتى داشته باشند.
غرض از این فقره دعا کردن است بر کسانى که قصد جهاد دارند و مایل به آن هستند و براى آنها مانع روى دهد.
یعنى: بار خدایا هر مسلمانى که اندوهناک نمود او را کار اسلام و محزون نمود او را دسته بندى اهل شرک بر مسلمین پس قصد نمود جنگى را یا همت گماشت به جهادى پس نشست از جنگ از روى ضعف یا کند نمود او را فقرا و یا عارض شد او را غیر از اینها مانع.
قوله: «فاکتب» جواب انما.
اللهم ارزقنا فوز السعاده و فیض الشهاده بمحمد سید الساده و آله الائمه القاده.
ترجمه و شرح صحیفه (امامی و آشتیانی)
در هشتمین فراز امام علیه السلام براى افراد پشت جبهه و کسانى که رزمندگان را به نحوى از انحاء مدد مى رسانند، دعا نموده عرض مى کند: (بار خداوندا هر مسلمانى که رزمنده اى یا مرزدارى را در اداره ى امور خانه اش جانشین گردد، یا در غیبت او عهده دار سرپرستى اهل و عیالش شود، یا وى را با قسمتى از اموالش کمک نماید یا او را با ساز و برگ جنگى امداد رساند، یا به رفتن جهاد تشویقش کند، یا دعاى خیرى به هنگام حرکت به سوى جبهه بدرقه ى راهش سازد، و یا پشت سرش احترام او را رعایت کند اجر و مزدى همچون اجر و مزد این رزمنده و هم وزن و همانند به او عطا فرما) (اللهم و ایما مسلم خلف غازیا او مرابطا فى داره، او تعهد خالفیه فى غیبته، او اعانه بطائفه من ماله، او امده بعتاد، او شحذه على جهاد، او اتبعه فى وجهه دعوه، او رعى له من ورائه حرمه، فاجر له مثل اجره وزنا بوزن و مثلا بمثل).
و مى افزاید (به چنین شخصى در مقابل کارش مزد نقدى عطا فرما که در همین دنیا فایده آنچه را پیش از این فرستاده و شادى و سرور آنچه را که به جا آورده، دریابد) (و عوضه من فعله، عوضا حاضرا یتعجل به نفع ما قدم و سرور ما اتى به).
این نعمت عاجل را در همین دنیا به او عنایت کن (تا آنگاه که کاروان زمان او را در آخرت به فضل و احسانى که برایش جارى ساخته اى و کرامت و عزتى که برایش فراهم نموده اى برساند) (الى ان ینتهى به الوقت الى ما اجریت له من فضلک، و اعددت له من کرامتک).
در نهمین فراز امام علیه السلام کسانى را مورد دعاى خویشتن قرار داده که به نحوى از انحاء از شرکت در میدان جهاد وامانده اند، با اینکه علاقمند به شرکت در آن میدان بوده اند، نخست عرضه مى دارد: (بار خداوندا هر مسلمانى که امر اسلام او را به خود مشغول دارد و تجمع و اتحاد اهل شرک در برابر مسلمین او را غمگین سازد، و تصمیم مبارزه با آنها و یا آهنگ جهاد کند) (اللهم و ایما مسلم اهمه امر الاسلام و احزنه تحزب اهل الشرک علیهم، فنوى غزوا، او هم بجهاد).
(ولى ضعف و ناتوانى او را بازدارد، یا فقر و نیاز شرکت او در این میدان را به تعویق، یا حادثه و پیشامدى این امر را به تاخیر انداز و یا مانعى در برابر اراده اش ایجاد شود) (فقعد به ضعف، او ابطات به فاقه، او اخره عنه حادث، او عرض له دون ارادته مانع).
پروردگار من! هر مسلمانى که در چنین شرائطى باشد: (نام او را در دفتر عبادت کنندگان ثبت فرما) (فاکتب اسمه فى العابدین).
(ثواب مجاهدان را برایش مقرر دار) (و اوجب له ثواب المجاهدین).
(و او را در سلسله ى شهداء و صالحان قرار ده) (و اجعله فى نظام الشهداء و الصالحین).
به دنبال این قسمت بار دیگر به درود بر محمد و آلش پرداخته عرضه مى دارد: (بار خداوندا بر محمد بنده و رسولت و آل محمد درود فرست (اللهم صل على محمد عبدک و رسولک و آل محمد).
(درود و رحمتى بلندتر و برتر از همه درودها و رحمتها) (صلاه عالیه على الصلوات). (درودى که مشرف و فوق بر همه تحیتها باشد) (مشرفه فوق التحیات).
(درودى که مدتش پایان نپذیرد) (صلاه لا ینتهى امدها).
(و تعدادش هرگز قطع نشود) (و لاینقطع عددها).
(همانند کاملترین درودى که در گذشته بر یکى از دوستانت فرستاده اى) (کاتم ما مضى من صلواتک على احد من اولیائک).
(چرا که تو خداوند منان و حمیدى، آغازکننده و بازگرداننده اى، و انجام دهنده هر چه را که بخواهى) (انک المنان الحمید، المبدى ء المعید، الفعال لما ترید).
ریاض السالکین (سید علیخان)
ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین، ج۴، ص:۲۷۸-۲۶۶
«اللَّهُمَّ وَ أیما مُسْلِمٍ خَلَفَ غازِیا أوْ مُرابِطاً فی دارِهِ، أوْ تَعَهَّدَ خالِفیهِ فی غَیبَتِهِ، أوْ أعانَهُ بِطائِفَةٍ مِنْ مالِهِ، أوْ أمَدَّهُ بِعِتادٍ، أَوْ شَحَذَهُ عَلى جِهادٍ، أوْ أتْبَعُهُ فی وَجْهِهِ دَعْوَةً، أوْ رَعى لَهُ مِنْ وَرائِهِ حُرْمَةً، فَأجِرْ لَهُ مِثْلَ أَجْرِهِ وَزْنًا بِوَزْنٍ، وَ مِثْلاً بِمِثْلٍ، وَ عَوِّضهُ مِنْ فِعْلِهِ عِوَضًا حاضِرًا، یتَعَجَّلُ بِهِ نَفْعُ ما قَدَّمَ، وَ سُرورَ ما أتى بِهِ، إلى أنْ ینْتَهِی بِهِ الوَقْتُ إلى ما أجْرَیتَ لَهُ مِنْ فَضْلِک، وَ أعْدَدْتَ لَهُ مِنْ کرامَتِک».
خلف فلان فلانا -من باب قتل- خلافه: اذا صار خلیفته، یقال: خلفه فى قومه: اذا اقام بعده فیهم و قام عنه بما یفعله، و منه قوله تعالى: و قال موسى لاخیه هارون اخلفنى فى قومى» اى: کن خلیفتى و القائم مقامى.
و فى نسخه ابن ادریس: «خلف» بالتشدید، و کانه للمبالغه فى المخفف، کقتله قتلا و قتله تقتیلا. و اما حمله على معنى ترکه بعده، فلا وجه له.
و المرابط: اسم فاعل من رابط مرابطه و رباطا- من باب قاتل-: اذا لازم ثغر العدو، و اصله من الربط و هو الشد، لان کلا من الفریقین یربطون خیولهم فى ثغرهم، و کل معد لصاحبه فسمى ملازمه الثغر رباطا و مرابطه.
و تعهدت الشىء: ترددت الیه و اصلحته، و حقیقته تجدید العهد به، و تعهدته: حفظته.
قال ابن فارس: و لا یقال: تعاهدته، لان التفاعل لا یکون الا عن اثنین.
و قال صاحب المحکم: تعهد الشىء و تعاهده و اعتهده: تفقده و احدث العهد به.
و قال الفارابى: تعهدته افصح من تعاهدته.
و خالفیه: جمع خالف، من خلف عن اصحابه اى: تخلف یرید من اقام بعده من اهله و تخلف عنه.
و قد اتفقت نسخ الصحیفه الشریفه على ضبط خالفیه بالیاء المثناه من تحت، على انه جمع مذکر سالم لخالف، حذفت النون للاضافه.
و فى نهایه ابن الاثیر: ایما مسلم خلف غازیا فى خالفته، بالتاء المثناه من فوق، و هو بمعنى الخالف المذکور اولا، و التاء فیه للمبالغه مثلها فى الخلیفه.
و انما نبهنا على ذلک، لئلا یتوهم متوهم ان احدى اللفظین تصحیف من الاخر.
و الطائفه: القطعه من الشىء.
و العتاد بالفتح: ما اعده الرجل من السلاح و الدواب او آله الحرب.
و فى الاساس: هو عتاد لکذا اى: عده.
و شحذته على کذا: حملته على ارتکابه و سقته الیه، و اصله من شحذت السکین شحذا- من باب نفع- اى: احددتها.
و فى القاموس: الشحذ: السوق الشدید و الالحاح فى السوال.
و معنى شحذه على الجهاد: امضاء همته و تاکید عزیمته علیه، اما یقول کترغیبه له فیه بذکر ما فیه من عظیم الاجر و الثواب، او بفعل کقطع عوائقه و القیام له بما یحتاج الیه.
و اتبعته الشىء: جعلته له تابعا، و الحقته به.
و الوجه: الجهه و ما یتوجه الیه الانسان من عمل و غیره، اى: فى جهته و ناحیته التى توجه الیها و استقبلها، او فى مقصده الذى توجه الیه.
و الدعوه بالفتح: المره من الدعاء.
و رعیت امره: حفظته.
و الحرمه بالضم: ما وجب القیام به و حرم التفریط فیه.
و فى القاموس: الحرمه: ما لا یحل انتهاکه.
و من ورائه: اى من خلفه.
و اجریت الشىء: جعلته جاریا.
و فى الاساس: و من المجاز: اجرى له الف دینار، و اجرى علیهم الرزق.
و فى نسخه ابن ادریس: «و اجر» بوصل الهمزه و ضم الجیم، من اجره الله اجرا من -باب قتل- اى: اثابه، و یقال: اجره یاجره بالکسر من باب ضرب ایضا، و آجره بالمد یوجره لغه ثالثه.
و عداه باللام لتضمینه معنى اوجب.
و الاجر: الجزاء على العمل.
و وزن الشىء: مقداره فى الخفه و الثقل، و انتصاب «وزنا» على الحال من المضاف و المضاف الیه من قوله: «مثل اجره»، و بوزن: بیان لوزن. قال سیبویه: کما کان لک فى «سقیا لک» بیانا ایضا، و هذا جار فى الامثله التى فیها المجرور، انتهى.
قال ابن هشام: فیتعلق بمحذوف استونف للتبیین، انتهى.
و التقدیر: هو بوزن، فیکون ظرفا مستقرا متعلقا بمحذوف، اى: هو کائن بوزن، اذ لا یطلق الاستئناف الا فى الجمل، و فیه معنى المفاعله اى: متساویین فى الوزن، کقولهم: بعته یدا بید اى: متقابضین، و اخذته راسا براس اى: متماثلین.
قال بعض المحققین: و تحریره: ان الاصل فى هذه الامثله ان یکون المنصوب منها مرفوعا على الابتداء باعتبار مضاف، اى: ذو وزن بذى وزن، و ذوید بذى ید، اى: المقدار بالمقدار و النقد بالنقد، ثم لما کان ذلک فى معنى متساویین و متقابضین، انمحى عنه معنى الجمله لما فهم منه معنى المفرد، فلما قامت الجمله مقام المفرد فى تادیه معناه، اعرب ما قبل الاعراب منها و هو الجزء الاول اعراب المفرد الذى قامت مقامه، انتهى. و قس على ذلک.
قوله علیه السلام «و مثلا بمثل» و هو من عطف العام على الخاص، فان المثل بمعنى الشبیه، و هو اعم من ان یکون شبیها فى الکم او الکیف او غیر ذلک، و الوزن خاص بالکم، و کل من هاتین الحالین موکده لصاحبها فى التماثل.
و عوضت زیدا بالتشدید: اعطیته العوض، و هو البدل.
و «من» فى قوله: «من فعله»: بدلیه اى: بدل فعله.
و عوضا: اما مصدر، او اسم مصدر، او اسم عین، و على الاولیین یتعین نصبه على المفعولیه المطلقه، و على الثالث یحتمل ذلک نحو: «و الله انبتکم من الارض نباتا»، و یحتمل ان یکون مفعولا ثانیا لعوضه، کقوله: عوض زیدا من درهمه دینارا.
و یتعجل به اى: یاخذه بسرعه، یقال: عجلت الیه المال فتعجله، اى: اسرعت الیه بحضوره فاخذه بسرعه، و الجمله صفه ثانیه ل«عوضا».
و فى نسخه ابن ادریس: «یتعجل» بالجزم على انه جواب شرط محذوف دل علیه الطلب، اى: ان تعوضه یتعجل.
و نفعه الشىء نفعا: اذا حصل له التوصل به الى المطلوب.
و قدم زید خیرا اى: عمل عملا صالحا یثاب علیه فى الاخره التى هى قدامه، و منه قوله تعالى: «و ما تقدموا لانفسکم من خیر تجدوه عند الله».
و سره الشىء یسره بالضم سرورا: افرحه.
و قال الراغب: السرور: انشراح الصدر بلذه فیها طمانینه النفس عاجلا و آجلا، و الفرح: انشراح الصدر بلذه عاجله غیر آجله.
و اتى بالحسنه: جاء بها و عملها اى: نفع ما اسلفه من الاحسان و عمله من الخیر مع الغازى.
و انتهى به الى کذا: وصل به الیه و لم یتجاوزه کانه بلغ به النهایه، و هى اقصى ما یمکن ان یبلغه.
و الوقت: مقدار من الزمان مفروض لامر ما، و المراد به هنا: مده حیاته المفروضه لبقائه فى الدنیا.
و اجریت له: جعلته جاریا اى: دارا متصلا لا ینقطع، و ذلک غیر حاصل فى الحال، فالمراد: انه حکم له بحصوله و اجرائه، و حکم الله بالحصول کنفس الحصول.
و اعددت له اى: هیاته له.
تنبیهان:
الاول: یستفاد من قوله علیه السلام: «و عوضه من فعله عوضا حاضرا» الى آخره، ان الاعمال الصالحه قد یستحق بها الثواب فى الدنیا و الاخره معا، و هو ظاهر قوله تعالى: «فاتاهم الله ثواب الدنیا و حسن ثواب الاخره». و من زعم ان الثواب لا یکون الا فى الاخره، و ان المراد بثواب الدنیا فى الایه: ما آتاهم تفضلا منه او لطفا بهم، و تسمیته ثوابا على المجاز و التوسع، فقد تکلف. على ان الاخبار عن الائمه الاطهار علیهم السلام مستفیضه بان من الاعمال ما یوجب الثواب فى الدنیا و الاخره.
فمن ذلک ما رواه ثقه الاسلام فى الکافى بسنده عن ابى جعفر علیه السلام، انه قال: صله الارحام تزکى الاعمال، و تنمى الاموال، و تدفع البلوى، و تیسر الحساب، و تنسى فى الاجل.
و عنه علیه السلام قال: قال رسول الله صلى الله علیه و آله: اعجل الخیر ثوابا صله الرحم.
و بسند صحیح عن ابى عبدالله علیه السلام انه قال: من اغاث اخاه المومن اللهفان اللهثان عند جهده، فنفس کربته و اعانه على نجاح حاجته، کتب الله عز و جل له بذلک ثنتین و سبعین رحمه من الله، یعجل له منها واحده یصلح بها امر معیشته، و یدخر له احدى و سبعین رحمه لا فزاع یوم القیامه و اهواله.
و الروایات فى هذا المعنى اکثر من ان تحصى.
الثانى: قوله علیه السلام: «الى ان ینتهى به الوقت الى ما اجریت له من فضلک» یدل بظاهره على ان الروح بعد فراق البدن تتصل بما اعد الله لها من الثواب قبل البعث و الحشر، و ذلک فى مده البرزخ، فتتنعم باللذات التى اوجبها ثواب اعمالها، و هو الذى دلت علیه الاخبار المنقوله عن ائمه اهل البیت علیهم السلام، و قد تقدم الکلام على ذلک مبسوطا فى الروضه الاولى، فلیرجع الیه.
اهمه الامر: اقلقه، و همه هما -من باب قتل-: مثله.
و احزنه: احدث له حزنا، و هو حاله نفسانیه تحصل لتوقع مکروه، او وقوعه، او فوات محبوب فى الماضى.
و فى نسخه: «حزنه» یقال: احزنه احزانا و حزنه حزنا -من باب قتل- بمعنى، قال الیزیدى: احزنه لغه تمیم، و حزنه لغه قریش، و علیها بنى مخزوم.
و تحزب القوم: صاروا احزابا، اى: فرقا و طوائف کل حزب من قبیله یجتمعون لقتال و نحوه.
و قال الجوهرى: تحزبوا: تجمعوا، و الاحزاب: الطوائف التى تجمع على محاربه الانبیاء.
و الضمیر فى «علیهم»: عائد الى المسلمین، لدلاله امر الاسلام علیهم، و من جوز عوده الى اهل الشرک فقد اغرب.
و الفاء من قوله: «فنوى»: للعطف و الترتیب و السببیه، و نوى الشىء ینویه: قصده.
و هم بالشىء هما -من باب قتل-: اراده.
و المراد بالجهاد هنا: جهاد من یرید الاستیلاء على بلاد المسلمین من المشرکین، او اخذ مالهم، او سبى حربمهم، کما یدل علیه السیاق.
و قعد به عن حاجته: شغل، و اقعده: منعه.
و قال ابن السکیت: ما یقعد بى عن ذلک الامر الا شغل، اى: ما یجلسنى.
و الضعف: النقصان فى القوه.
و ابطا عن الحضور: تاخر مجیوه و لم یسرع. قال الزجاج: یقال: بطو الرجل بطوء من باب قرب، و ابطا ابطاء.
و الفاقه: الفقر و الحاجه.
و الحادث: الامر یحدث و یتجدد وجوده بعد ان لم یکن.
و عرض له مانع- من باب ضرب- اى: اعترض له فمنعه من المضى.
و دون ارادته اى: قبل حصول مراده، من باب اطلاق المصدر على اسم المفعول.
فاکتب اسمه فى العابدین: اى: مع اسماء العابدین، ففى بمعنى «مع» نحو «ادخلوا فى امم»، او فى جمله اسمائهم، فهى للظرفیه مجازا و انما قال: فى العابدین لان الجهاد احد العبادات الخمس.
و فى نسخه: «فى الغازین» و هو الانسب، و کتابه اسمه مجاز عن الامر بکتابته، بان یظهر ذلک للملک و یامره بانفاذه و کتابته فى کتاب المحو و الاثبات، او فى دیوان العابدین و صحائف اعمالهم، او عن تعلق الحکم به و ایجابه نحو: «کتب الله لاغلبن انا و رسلى» اى حکم و قضى و اثبت و اوجب و عبر عن ذلک بالکتابه لانها ادوم و اثبت.
و الثواب: هو النفع الخالص المستحق المقارن للتعظیم و التبجیل، و ثواب المجاهدین هو الموعود به فى القرآن من جنات و عیون و رزق کریم.
و النظام العقد المنظوم من الجوهر و نحوه، و یطلق على السلک الذى ینظم به، و على الصف من الجراد.
قال فى الاساس: جاءنا نظم من جراد و نظام منه.
و کل من هذه المعانى محتمل هنا على الاستعاره.
و عطف الصالحین على الشهداء من عطف العام على الخاص. و مدار هذا الفصل من الدعاء على طلب اثابه من نوى غزوا او جهادا و لم یفعله لعذر، ثواب من عمله و باشره بجوارحه، و اثابه المومن بنیته امر متفق علیه بین الامه.
روى ثقه الاسلام فى الکافى بسند صحیح عن ابى عبدالله علیه السلام قال: ان العبد المومن الفقیر لیقول: یا رب ارزقنى حتى افعل کذا و کذا من البر و وجوه الخیر، فاذا علم الله عز و جل ذلک منه بصدق نیته کتب الله له من الاجر مثل ما یکتب له لو عمله، ان الله واسع کریم.
و روى مسلم فى صحیحه باسناده عن رسول الله صلى الله علیه و آله قال: من طلب الشهاده صادقا اعطیها و لو لم تصبه، و باسناده آخر عنه صلى الله علیه و آله قال: من طلب الشهاده بصدق بلغه الله منازل الشهداء و ان مات على فراشه و فى نهج البلاغه: ان بعض اصحاب امیرالمومنین علیه السلام، قال له لما اظفره الله سبحانه باصحاب الجمل: وددت ان اخى فلانا کان شاهدنا، لیرى ما نصرک الله به على اعدائک، فقال علیه السلام: اهوى اخیک معنا؟ قال: نعم، قال: فقد شهدنا، و الله لقد شهدنا فى عسکرنا هذا قوم فى اصلاب الرجال و ارحام النساء، سیرعف بهم الزمان و یقوى بهم الایمان.
قال بعض الشارحین لکلامه علیه السلام: قوله: فقد شهدنا، حکم بالحضور بالقوه، او بحضور نفسه و همته على تقدیر محبته للحضور، و کم انسان یحصل بحضور همته- و ان لم یحضر ببدنه- کثیر نفع، اما باستجلاب الرجال، او بتاثیر الهمه فى تفریق اعداء الله کما تفعله همم اولیاء الله، بحیث لا یحصل مثل ذلک النفع من ابدان کثیره حاضره و ان قویت و عظمت، انتهى.
ختم الدعاء بالصلاه على محمد و آله صلى الله و سلم علیهم، لما ورد فى الصحیح: لا یزال الدعاء محجوبا حتى یصلى على محمد و آله.
و المشهور ان الصلاه من الله الرحمه، و من الملائکه الاستغفار، و من المومنین الدعاء.
قال بعض المحققین: و التحقیق انها تستعمل فى قدر یشترک بینها و هو الامداد، لان المدد کما یصل من فوق بالافاضه یصل من تحت بالاستفاضه
و آل محمد عندنا: عترته الطاهره من اهل العصمه علیهم السلام، و لا وجه لتخصیص الشهید الثانى بامیرالمومنین علیه السلام و فاطمه و الحسنین علیهم السلام.
و للعامه اختلافات، فقیل: آله: امته، و قیل: عشیرته، و قیل: من حرم علیه الزکاه من بنى هاشم و عبدالمطلب.
و قوله: «عالیه على الصلوات» اى: مرتفعه علیها فى الشرف و الرتبه و القدر.
و مشرفه اى: مرتفعه، من اشرف الموضع اى: ارتفع فهو مشرف.
و التحیات: جمع تحیه، و هى تفعله من الحیاه، یقال: حیاک الله اى: ابقاک حیا، ثم استعملت التحیه فى مطلق الدعاء و السلام.
و معنى علوها على الصلوات و اشرافها على التحیات: اختصاصها بمزید فضل منه تعالى، یمیزها عن سائر الصلوات و التحیات، کما اختص المدعو له بمزید فضل میزه عن غیره من الانبیاء و المرسلین.
و انتهى الامر: بلغ النهایه، و هو اقصى ما یمکن ان یبلغه.
و الامد: الغایه، یقال: انتهى امده، اى: بلغ غایته.
و انقطع الکلام: وقف. و عددها اى: عدها و احصاوها، او مبلغها و مقدارها.
و طلب نفى انتهاء امدها و انقطاع عددها من باب نفى الشىء بنفى لازمه، کما تقدم بیانه فى الروضه الاولى.
و قوله: «کاتم ما مضى» ظرف مستقر متعلق بمحذوف، اما صفه ثانیه للصلاه، او حال منها لتخصصها بالصفه، او نعت لمصدر موکد محذوف، اى: صلاه کاتم ما مضى.
و ما: نکره او موصوله، و من: بیانیه، اى: کاتم شىء مضى من صلواتک، او کاتم الذى مضى من صلواتک، و قد تقدم الکلام على نظیر هذا التشبیه فى آخر الروضه العشرین، فلیرجع الیه.
قوله علیه السلام: «انک المنان الحمید» الى آخره، تذییل للکلام السابق، و تعلیل لاستدعاء الاجابه، من حیث ان اتصافه بالصفات المذکوره مستدع لها.
و قصر الصفات علیه لاظهار اختصاص دعائه علیه السلام به تعالى، و انقطاع رجائه عما سواه بالکلیه.
و المنان: صیغه مبالغه من المن، قال ابن الاثیر: المنان: هو المنعم المعطى، من المن بمعنى: العطاء، لا من المنه.
و کثیرا ما یراد المن فى کلامهم بمعنى الاحسان الى من لا یستثیبه و لا یطلب الجزاء علیه.
قال البرهان الرشیدى: ان صفات الله تعالى التى على صیغه المبالغه کلها مجاز، لانها موضوعه للمبالغه، و لا مبالغه فیها، فان المبالغه تکون فى صفات تقبل الزیاده و النقصان، و صفات الله منزهه عن ذلک و استحسنه الشیخ تقى الدین السبکى.
و قال الزرکشى فى البرهان: التحقیق ان صیغ المبالغه قسمان: احدهما: ما تحصل المبالغه فیه بحسب زیاده الفعل، و الثانى: بحسب تعدد المفعولات. و لا شک ان تعددها لا یوجب للفعل زیاده، اذ الفعل الواحد قد یقع على جماعه متعددین، و على هذا تنزل صفاته تعالى و یرتفع الاشکال، انتهى.
و الحمید: المحمود على کل حال، فعیل بمعنى مفعول.
و المبدىء المعید معناهما: الموجد، لکن الایجاد اذا لم یکن مسبوقا بمثله سمى ابداء، لتعلقه بالاشیاء ابتداء من غیر سابق مثال، و اذا کان مسبوقا بمثله سمى اعاده، و الله تعالى بدا الخلق ثم هو الذى یعیدهم، اى: یبعثهم یوم القیامه، قال الله تعالى: «کما بدانا اول خلق نعیده» «انه هو یبدى و یعید».
و الفعال لما یرید: الذى لا یتخلف عن ارادته مراد و لا یمنعه عنه مانع، اذ لا حکم لاحد علیه البته، و المبالغه لما مر من انها بحسب تعدد المفعولات و کثرتها، اذ کان ما یفعله و یریده فى غایه الکثره.
و قیل: معنى المبالغه فیه ان ما یریده فانه یفعله البته، لا یصرفه عنه صارف، قال تعالى: «ان ربک فعال لما یرید»، و الله اعلم.
هذا آخر الروضه السابعه و العشرین من ریاض السالکین، و قد وفق الله تعالى للفراغ من تحریرها صبیحه یوم الاربعاء، لاربع خلون من ذى القعده الحرام سنه احدى و مائه و الف، و لله الحمد.
