دعای ۲۵ صحیفه سجادیه/ شرح‌ها و ترجمه‌ها (بخش چهارم)
اللَّهُمَّ أَعْطِنِي کلَّ سُؤْلِي، وَ اقْضِ لِي حَوَائِجِي، وَ لَا تَمْنَعْنِي الْإِجَابَةَ وَ قَدْ ضَمِنْتَهَا لِي، وَ لَا تَحْجُبْ دُعَائِي عَنْک وَ قَدْ أَمَرْتَنِي بِهِ، وَ امْنُنْ عَلَيّ بِکلِّ مَا يصْلِحُنِي فِي دُنْياي وَ آخِرَتِي مَا ذَکرْتُ مِنْهُ وَ مَا نَسِيتُ، أَوْ أَظْهَرْتُ أَوْ أَخْفَيتُ أَوْ أَعْلَنْتُ أَوْ أَسْرَرْتُ.
وَ اجْعَلْنِي فِي جَمِيعِ ذَلِک مِنَ الْمُصْلِحِينَ بِسُؤَالِي إِياک، الْمُنْجِحِينَ بِالطَّلَبِ إِلَيک غَيرِ الْمَمْنُوعِينَ بِالتَّوَکلِ عَلَيک، الْمُعَوَّدِينَ بِالتَّعَوُّذِ بِک، الرَّابِحِينَ فِي التِّجَارَةِ عَلَيک، الْمُجَارِينَ بِعِزِّک، الْمُوَسَّعِ عَلَيهِمُ الرِّزْقُ الْحَلَالُ مِنْ فَضْلِک، الْوَاسِعِ بِجُودِک وَ کرَمِک، الْمُعَزِّينَ مِنَ الذُّلِّ بِک، وَ الْمُجَارِينَ مِنَ الظُّلْمِ بِعَدْلِک، وَ الْمُعَافَينَ مِنَ الْبَلَاءِ بِرَحْمَتِک، وَ الْمُغْنَينَ مِنَ الْفَقْرِ بِغِنَاک، وَ الْمَعْصُومِينَ مِنَ الذُّنُوبِ وَ الزَّلَلِ وَ الْخَطَاءِ بِتَقْوَاک، وَ الْمُوَفَّقِينَ لِلْخَيرِ وَ الرُّشْدِ وَ الصَّوَابِ بِطَاعَتِک، وَ الْمُحَالِ بَينَهُمْ وَ بَينَ الذُّنُوبِ بِقُدْرَتِک، التَّارِکينَ لِکلِّ مَعْصِيتِک، السَّاکنِينَ فِي جِوَارِک.
اللَّهُمَّ أَعْطِنَا جَمِيعَ ذَلِک بِتَوْفِيقِک وَ رَحْمَتِک، وَ أَعِذْنَا مِنْ عَذَابِ السَّعِيرِ، وَ أَعْطِ جَمِيعَ الْمُسْلِمِينَ وَ الْمُسْلِمَاتِ وَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ مِثْلَ الَّذِي سَأَلْتُک لِنَفْسِي وَ لِوُلْدِي فِي عَاجِلِ الدُّنْيا وَ آجِلِ الْآخِرَةِ، إِنَّک قَرِيبٌ مُجِيبٌ سَمِيعٌ عَلِيمٌ عَفُوٌّ غَفُورٌ رَءُوفٌ رَحِيمٌ. وَ «آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً، وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ».
ترجمه‌ها
ترجمه انصاريان
خداوندا تمام خواسته‌هايم را عطا کن و حوائجم را برآور و مرا از اجابت دعا ممنوع مکن که تو خود استجابت دعا را برايم ضامن شده‌اي، و دعايم را از خودت محجوب مدار که تو مرا به دعا فرمان داده‌اي، و هر چه را که در اين جهان و آن جهان باعث اصلاح حالم شود، به من کرامت کن، خواه يادآور شده خواه فراموش کرده باشم، اظهار کرده يا پوشيده باشم، آشکارا درخواست نموده باشم يا در پنهاني،
و در تمام اين جهات به سبب تقاضايي که تنها از تو دارم مرا از کساني که کار خود به اصلاح آورند قرار ده، آنان که به درخواستشان از تو در شمار کاميابان شدند، و به خاطر اعتماد بر تو محروم از لطفت نشدند،
از آن گروه که به پناه‌آوردن به تو خو کرده، و از سوداگري با تو سود سرشار بردند، آنان که در پناه عزتت نشستند، و به جود و کرمت از فضل واسع تو روزي حلال وسيع يافتند، و به عنايت تو از خواري به عزت رسيده، و از ستم در پناه عدلت زندگي مي‌کنند، و به رحمتت از بلا رهيده، و به بي‌نيازي تو از فقر و نداري به توانگري رسيده‌اند، و به حفظ تو ز گناهان و لغزشها و خطاها در امان مانده، و در سايه طاعتت به خير و رشد و صواب موفق گرديده‌اند، و به قدرت تو ميان آنان و گناهان حايلي ايجاد شده، و هرگونه نافرماني تو را به زمين نهاده، و در جوار رحمتت ساکن شده‌اند.
خداوندا همه اين امور را به توفيق و رحمت خود به ما عطا فرما، و ما را از عذاب دوزخ پناه ده، و به تمام مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان باايمان همه آنچه را که براي خود و فرزندانم از تو خواستم در اين جهان و آن جهان عنايت کن، که تو نزديک و اجابت کننده، و شنوا و دانا، و عفو کننده و آمرزنده، و دلسوز و مهربان هستي، و ما را در اين دنيا حسنه، و در آن دنيا حسنه مرحمت فرما، و از عذاب جهنم حفظ نما.
ترجمه آيتي
بار خدايا، هر چه از تو خواسته ام به من عطا كن و حوايج من برآور. و چون بر عهده گرفته اى كه دعاى من به اجابت رسانى پس دعاى من از درگاه خود مران. و چون خود مرا به دعا فرمان داده اى دعاى من از آن پيشگاه محجوب مدار. اى خداوند از فضل خويش هر چه سبب اصلاح من در دنيا و آخرت شود به من عطا كن، خواه آن را بر زبان آورده باشم يا فراموش كرده باشم، آشكار كرده باشم يا نهان داشته باشم ديگران را از آن آگاه كرده باشم يا از ديگران پنهان كرده باشم.
خداوندا، چنان كن كه در همه حال به درخواستى كه از تو مى كنم در زمره ى مصلحان درآيم و به چيزى كه از تو طلب مى دارم در شمار كام يافتگان و به توكل بر تو در عداد آن كسان كه دست ردشان بر سينه نزده اى.
اى خداوند، در شمار آنانم بر كه خو گرفته اند پناه جستن به تو را و سودها برده اند از سوداى با تو و پناه گرفته اند در مامن عز تو و تو از خزانه ى فضل و نعمت خويش به فراوانى روزى حلالشان داده اى و به جود و كرم تو فراخ نعمتى يافته اند و به تو از ذلت به عزت رسيده اند و از جور و ستم ستمكاران در سايه ى دادگرى تو غنوده اند و به رحمت تو از بلا رهيده اند و به توانگرى تو از بينوايى به توانگرى رسيده اند و به يمن و تقواى تو از گناه و لغزش و خطا در امان مانده اند و به طاعت تو به خير و رشاد و صواب توفيق يافته اند و به قدرت تو ميان ايشان و گناهان مانع پديد آمده است، آن كسان كه همه ى معاصى تو را ترك گفته اند و در جوار رحمت تو خفته اند.
اى خداوند، همه ى اين موهبتها را به توفيق و رحمت خود به من ارزانى دار و ما را از عذاب دوزخ نگه دار و همه ى مردان مسلمان و زنان مسلمان و همه ى مردان مومن و زنان مومن را در اين جهان گذران و آن جهان آينده، هر چه براى خود و فرزندانم از تو طلب داشته ام عنايت فرما، زيرا تو نزديكى و اجابت كننده اى، تو شنوايى و دانايى، تو عفوكننده اى و آمرزنده اى، تو مشفق و مهربانى. ما را در اين دنيا نيكى ده و در آخرت نيكى ده و از عذاب آتش حفظ فرما.
ترجمه ارفع
پروردگارا به همه درخواستهايم پاسخ بده و حوايجم را برآورده ساز و چون ضامن استجابت دعايم شده اي بنابراين مانع استجابت دعايم نشو و چون ضامن استجابت دعايم نشو و چون خود فرمان دادى كه ترا بخوانيم پس دعايم را رد مفرما و بر من منت بگذار و هر چه كه صلاح دنيا و آخرت من هست خواه ذكر كردم و يا فراموش نمودم و يا آشكار كردم و يا مخفى داشتم و يا اعلان كردم و يا پنهان داشتم همه و همه را به من عنايت فرما.
و در تمام اين موارد مرا از جمله كسانى قرار ده كه خير و صلاح خويش را از تو مطالبه مى كند و در طلب از تو موفق بوده و با توكل بر تو محروم از الطافت نگشته است.
الها مرا از جمله آنهايى قرار ده كه در پناه بردن بر تو عادت كرده و در معامله با تو سود برده است و به عزتت پناهنده شده و از جانب فضلت صاحب روزى وسيع گشته و اين به سبب جود و كرمت حاصل گشته است.
خدايا مرا جزء كسانى قرار ده كه از تگنا و خوارى به عزت و شوكت رسيده اند و از ظلم ظالمين به عدلت پناه آورده اند و به توسط رحمتت از بلا معافشان فرموده اي و از ندارى به ثروت رسيده و به سبب تقوى و ترس از خودت از گناهان و لغزشها و خطايا مصون مانده اند و به واسطه طاعت و بندگى ات موفق در كار خير و راست و درست شده اند و بين ايشان و گناهان با قدرت لايزالت حايل شده اي و هر نافرمانى ات را رها كرده و در جوار رحمتت ساكن شده اند.
خدايا همه اينها را به لطف و رحمتت عطا فرما و ما را از عذاب آزاردهنده پناه ده و به جميع مردان و زنان مسلمان و مومن همانند آنچه را كه براى خود و فرزندانم سئوال كردم عطا كن، هم در اين دنيا و هم در آخرت زيرا كه تو به ما نزديكى و ما را اجابت مى كنى و صداى ما را مى شنوى و آگاه به وضع ما هستى و اهل بخششى و آمرزش و رئوف و مهربان مى باشى. بنابراين در دنيا و آخرت به ما حسنه و توفيق انجام كارهاى نيك عنايت كن و ما را از عذاب آتشين دوزخ حفظ فرما.
ترجمه استادولي
خدايا، همه خواسته هايم را به من عطا كن، و حاجت هايم را برآور، و مرا از اجابت دعا محروم مدار كه تو خود اجابت دعايم را ضمانت كرده اى؛ و دعايم را از خودت محجوب مساز كه تو خود مرا به دعا كردن فرمان داده اى؛ و آنچه را كه مايه اصلاح من در دنيا و آخرت من است به من ارزانى دار، خواه آن را ياد كرده يا فراموش نموده، و اظهار كرده يا نهان داشته، و آشكارا درخواست نموده يا در پنهانى خواسته باشم.
و مرا در همه اين جهان به سبب درخواستى كه تنها از تو دارم از شايسته كاران قرار ده، از آنان كه به سبب درخواستشان از تو كامياب شدند، و به خاطر توكل بر تو از لطفت محروم نگشتند.
آنان كه به پناه آوردن به تو خو كرده اند، و در سوداگرى با تو سود برده اند، و در پناه عزت تو آرميده اند، و به جود و كرم تو از فضل و بخشش گسترده ات روزى حلال سرشار يافته اند، و به يارى تو از چاه ذلت به اوج عزت رسيده اند، و از ستم ديگران در پناه عدل تو قرار گرفته اند، و به مهر و رحمتت از بلاها رهيده اند، و به توانگرى تو از تهيدستى به بى نيازى رسيده اند، و به حفظ تو از گناهان و لغزش ها و خطاها نگاهدارى شده اند، و به سبب فرمانبرداريت به راه خير و رشد و درستى موفق گشته اند، و به قدرتت ميان آنان و گناهان فاصله افتاد، آنان كه همه نافرمانى هاى تو را ترك گفته اند، و در پناه تو جاى گرفته اند.
خدايا، همه اين خواسته ها را به توفيق و رحمتت به ما عطا فرما، و ما را از آتش دوزخ پناه ده، و به همه مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان با ايمان مانند آنچه را كه براى خود و فرزندانم از تو خواسته ام در اين سراى فانى و آن سراى باقى عنايت كن، كه تو نزديك و اجابت كننده و شنوا و دانا و بخشاينده و آمرزنده و دلسوز و مهربانى. و ما را در دنيا نيكى و در آخرت نيز نيكى عطا فرما و از عذاب آتش دوزخ نگاه دار.
ترجمه الهي قمشه‌اي
بارالها هر چه از حضرتت (به دعا) درخواست كردم همه را عطا فرما و حوائجم را برآور و از اجابت دعاها محرومم مگردان كه تو خود اجابت دعا را ضمانت فرموده اى (كه در كتاب خود فرمودى ادعونى استجب لكم) و دعاى مرا از درگاه رحمتت رد مگردان كه تو خود مرا امر به دعا فرمودى و اى خدا بر من منت گذار و هر چه امور دنيا و آخرتم را اصلاح مى كند به من عطا فرما آنچه را (در دعا) ذكر كردم يا فراموش كردم يا به درگاه حضرتت اظهار داشتم يا در دل پنهان داشتم چه آشكار و چه نهان گردانيدم همه را به كرمت مرحمت فرما
و اى خدا در تمام اين دعا و درخواستهايم كه مسئلت از درگاه حضرتت مى كنم مرا از اصلاح كاران و رستگاران و فيروزمندان عالم قرار ده آنانكه از درخواستشان به درگاه حضرتت نجاح يافتند و كامروا شدند و به توكل و اعتمادى كه بر تو داشتند ممنوع و محروم از لطف و رحمتت نگرديدند
آنانكه چون به تو پناهنده شدند در پناهت (از هر حادثه و بلا و فتنه) محفوظ گرديدند و در تجارتى كه با تو كردند سود و بهره كامل يافتند آنانكه در جوار عزتت آرميدند آنانكه به فضل وجود و كرم و رحمت واسعه ات روزى وسيع حلال نصيب يافتند آنانكه از ذلت و خوارى بندگى حضرتت به عزت و سلطنت ابد رسيدند و از ظلم (ستمكاران و اشرار جهان) در جوار عدل تو پناه بردند (و از هر ظلم و جور و آزار بياسودند) آنانكه از هر رنج و بلا به رحمتت عافيت و رستگارى يافتند آنانكه از فقر خود به غناى ذاتى تو از همه بى نياز شدند آنانكه از هر گناه و لغزش و خطاكارى به واسطه خدا ترسى معصوم و محفوظ گرديدند آنانكه بر هر كار خير و صواب و طريق رشد و هدايت به واسطه طاعتت موفق شدند و به قدرت كامله ات ميان آنها و گناهان جدائى انداختى و هر گناه را ترك كردند و در جوار عنايتت آرميدند
بار الها (مرا از آن پاكان و مقربان خود قرار ده) و جميع آنچه در اين دعا درخواست كردم همه را (به لطف و رحمتت) عطا فرما و ما را از عذاب آتش فروزان دوزخ در پناه كرمت بدار (و از آن آتش قهر و غضب نجات بخش) و نيز اى خدا آنچه من از درگاه كرمت بر خود و فرزندانم به دعا خواستم مانند آن را هم به تمام مرد و زن مسلمان و مرد و زن اهل ايمان در حيوه عاجل دو روزه دنيا و زندگانى آتيه ابدى آخرت به همه عطا فرما (كه اى خداى عالم) تو البته (به لطف و رحمت) به ما نزديكى و دعاى ما را مى شنوى و اجابت مى فرمائى و به همه امور عالم دانائى و بر گنه كاران با عفو و بخشش و آمرزش و با همه بندگان عطوف و رووف و مهربانى و ما را در دنيا و آخرت بهر نعمت بهره مند گردان و از شكنجه ى آتش دوزخ نگاه دار.
ترجمه سجادي
خداوندا همه خواسته هايم را به من عطا كن و حاجت هايم را برآور و اجابت (دعا) را از من دريغ نكن، كه خود آن را ضمانت كرده اى و دعايم را از خود بازندار، كه خود مرا به آن امر فرموده اى و هر چه در دنيايم و آخرتم به صلاحم است، چه آن را به ياد آوردم يا آنچه فراموش كردم، و اظهار كردم يا پنهان نمودم، و آشكار ساختم يا در پنهان خواسته ام، بر من ارزانى دار.
و مرا در همه آن (امور) به خاطر درخواستم از تو، از شايسته كارانى قرار ده كه با درخواست از تو، كامياب شدند. كه با توكّل بر تو، (از لطفت) بازداشته نشدند.
(آنان كه) به پناه بردن به تو خو گرفته اند، در تجارت با تو سود كرده اند، (همان ها كه) به عزّت تو پناه آورده اند، و به جود و كرم تو از فضل گسترده ات روزى حلال براى آنان سرشار شده، به يارى تو از ذلّت به عزّت رسيده اند، از ستم (ديگران) به عدل تو پناه آورده اند و به رحمت تو از بلا رهيده اند و به توانگرى تو از فقر به بى نيازى رسيده اند و با ترس از تو از گناهان و نادرستى و خطا، نگه داشته شده اند و با فرمانبرى تو به كار خير و رشد و صواب، موفّق گشته اند و به قدرت تو ميان آنها و گناهان فاصله افتاده. (آنان كه) همه نافرمانى هايت را ترك كرده در همسايگى تو جاى گرفته اند.
خداوندا به توفيق و رحمتت همه آن (درخواست ها) را به ما عطا فرما و ما را از شكنجه آتش پناه ده و به همه مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان با ايمان، مانندِ آنچه براى خود و فرزندانم از تو درخواست نمودم، در دنياى كنونى و آخرت آينده ببخش. همانا تو نزديك، اجابت كننده، شنوا، دانا، بخشاينده، آمرزنده، دلسوز و مهربان هستى. و ما را در دنيا نيكى و در آخرت نيكى عطا كن و از شكنجه آتش نگاهمان دار.
ترجمه شعراني
خدايا هر چه خواستم از تو به من عطا كن و حوائج مرا برآور و از اجابت نوميد مكن چون تو خود وعده دادى كه دعاى مرا مستجاب كنى و خواسته هاى من از تو محجوب نگردد. هر چه شايسته ى من است در دنيا و آخرت عطا فرما، به ياد داشته يا فراموش كرده باشم، ظاهر كنم يا پنهان دارم، آشكارا گويم يا به خفيه با تو در ميان نهم.
و مرا در همه حال بنده ى شايسته گردان كه از تو سئوال كنم و به مطلوب خود برسم چون آن را از تو خواستم، و از خواسته ى خود محروم نشوم چون توكل بر تو كردم.
و محفوظ مانم چون پناه به تو آوردم و در تجارت با تو سود برم و در سايه ى عزت تو ايمن باشم و روزى حلال از فضل واسع و جود و كرم تو بر من فراخ شود، از آن مردم كه از خوارى به سبب تو عزت يافتند و از ستم ستمگران به عدل تو پناه بردند و از بلا و گزند به رحمت تو تندرستى جستند و از تنگدستى به گنج تو بى نياز گشتند و به تقوى از گناه و لغزش محفوظ ماندند و به خير و راه صواب به طاعت تو رستگار شدند و ميان آنها و گناه به قدرت تو حجابى حائل گشت و نافرمانى را ترك كرده و در پناه تو جاى گرفتند.
خدايا اين همه را به توفيق و رحمت خود به من ارزانى دار و مرا از عذاب دوزخ در پناه خود گير و مانند آنچه من براى خود و فرزندان خود در دنيا و آخرت طلب كردم. به همه مسلمين و مسلمات و مومنين و مومنات عطا كن. تو به بندگان نزديكى و حاجت آنها را برمى آورى، هر آوازى را مى شنوى و هر راز دل را مى دانى. گناهان را مى بخشى و گناهكاران را مى آمرزى، مهربانى و رحيم. ما را در دنيا نيكوئى ده و در آخرت نيز و ما را از عذاب آتش نگاهدار.
ترجمه فولادوند
بار خدايا! هر خواسته اى كه دارم برآور و نيازهايم را بر طرف كن و مانع از اجابت دعاى من مباش چون تو خود بر آوردن آن را ضمانت فرموده اى و ميان خود و دعاى من حائلى قرار مده، چرا كه تو خود مرا بدان دستور داده اى و هر چه را كه در دنيا و آخرت مايه ى اصلاح حال من شود مرحمت كن، چه آن را يادآور شده باشم يا به دست فراموشى سپرده و خواه آن را ظاهر ساخته يا پنهان كرده و خواه اعلام داشته يا به اخفاء آن پرداخته باشم
و مرا در همه ى اين احوال در مسئلتم از زمره ى مصلحان و با خواستن از تو در شمار كامگاران و با تكيه بر توكل از غير بازداشتگان و با پناه جستن به تو از سودبرندگان در سوداى با خود، قرار ده و در سايه ى جود و دهشت از كسانى قرار ده كه روزى حلالشان داده اى و آنهايى كه به يارى كرمت از خوارى به عزت رسيده و از رنج ستم در سايه ى دادت آرميده اند و به فيض رحمتت از بلا عافيت يافته و از بركت بى نيازيت به نوايى رسيده اند و در سايه ى پرهيزگارى تو از گناهان و لغزشها و هر خطايى معصوم مانده و توفيق نيكى و رشد و صواب در طاعتت پيدا كرده اند و از پرتو توانايى تو ميان آنها و گناهان حائلى پديد آمده و هر گونه گناهى را رها كرده و در جوار تو منزل گزيده اند.
بار خدايا! همه اين خواستنيها را به توفيق و رحمت خود به ما بده و ما را از شكنجه ى آتش پناه ده و به همه ى مسلمانان مرد و زن و مردان با ايمان و زنان با ايمان نظير آنچه من براى خودم و اولادم، در همين دنيا و آن سراى، تمنا كرده ام عطا فرما، چرا كه تو نزديك اجابت كننده و شنواى داناى با گذشت و عفو كننده و رئوف و مهربانى و ما را در اين دنيا نيكويى و در سراى آخرت نيكويى عطا كن و از عذاب آتش نگاهدار.
ترجمه فيض الاسلام
بار خدايا همه ى درخواستهايم را عطا كن، و حاجتهايم را برآور، و مرا از برآوردن (درخواستهايم) بازمدار كه خود آن را برايم ضامن شده اى (بر خويشتن لازم گردانيده اى) و دعايم را از (درگاه) خود منع مفرما كه تو خود مرا به آن امر فرمودى (اين دو جمله از دعا اشاره است به قول خداى تعالى «س ۴۰ ى ۶۰»: «و قال ربكم ادعونى استجب لكم ان الذين يستكبرون عن عبادتى سيدخلون جهنم داخرين» يعنى و پروردگار شما فرمود بخوانيد مرا تا خواسته ى شما را برآورم، آنانكه از عبادت و پرستش من «مرا خواندن» سركشى كنند به زودى با ذلت و خوارى در دوزخ درآيند. حضرت صادق- عليه السلام- فرموده: عبادت در قول خداى تعالى: ان الذين يستكبرون عن عبادتى سيدخلون جهنم داخرين دعاء است، و افضل و برترين عبادت دعاء است) و آنچه در دنيا و آخرت من باعث اصلاح حالم شود به من انعام فرما، از آن يادآورده يا فراموش كرده باشم (به زبان) اظهار نموده يا (در دل) پنهان داشته ام (براى مردم) آشكار كرده يا (براى ديگرى) در پنهان گفته باشم
و مرا در همه ى احوال به وسيله ى درخواستم از تو از جمله ى اصلاح كنندگان (انديشه و كردارشان) و به طلب از تو از فيروزى يافتگان (حاجت برآورده شده ها) كه با توكل و اعتماد بر تو منع و بازداشته نشده اند، قرار ده
و مرا در جمله ى كسانى درآور كه به پناه بردن بر تو خو گرفته، و در سوداى با تو سود برده، و به عزت و توانائى تو پناه برده، كه از فضل و بخشش بسيار تو روزى حلال برايشان فراخ گشته، و به وسيله ى تو از ذلت و خوارى به عزت و بزرگوارى رسيده، و از ظلم و ستم به عدل و داد تو پناه جسته، و به رحمت و مهربانيت از بلا و گرفتارى بهبودى يافته، و به بى نيازيت از فقر و بى چيزى توانگر گشته، و به ترس از تو از گناهان و لغزشها و نادرستيها نگاهداشته شده، وبه پيروى از تو به نيكى و راه راست و درست توفيق يافته، و به قدرت تو ميان ايشان و گناهان حائل و مانعى درآمده، و هر نافرمانى تو را رها كرده، و در جوار و همسايگى تو آرميده اند (از هر آفت و بلائى رهائى يافته اند)
بار خدايا همه ى آن خواسته ها را به توفيق و جور شدن اسباب كار و رحمت و مهربانيت به ما عطا فرما، و ما را از آزار آتش پناه ده، و مانند آنچه از تو براى خود و فرزندانم در دنياى كنونى و آخرت آينده خواستم به همه ى مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان با ايمان ببخش، زيرا تو نزديك، اجابت كننده، شنوا، دانا، عفوكننده، و آمرزنده، مهربان و بخشنده اى (رسول خدا- صلى الله عليه و آله- فرموده: هر مومنى كه براى مومنين و مومنات دعا كند خداى عزوجل از هر مومن و مومنه اى كه از اول روزگار گذشته يا آنكه تا روز قيامت آينده است مانند آنچه را كه او براى ايشان دعا كرده به او بازمى گرداند)
و ما را در دنيا حسنه و نيكوئى (توفيق عبادت و بندگى) و در آخرت حسنه (بهشت جاويد) عطا فرما، و از عذاب و شكنجه ى آتش (دوزخ) نگاهمان دار.شرح‌ها
ديار عاشقان (انصاريان)
«اَللَّهُمَّ أَعْطِنِي كُلَّ سُؤْلِي وَ اقْضِ لِي حَوَائِجِي وَ لاَ تَمْنَعْنِي الْإِجَابَةَ وَ قَدْ ضَمِنْتَهَا لِي وَ لاَ تَحْجُبْ دُعَائِي عَنْكَ وَ قَدْ أَمَرْتَنِي بِهِ
وَ امْنُنْ عَلَيَّ بِكُلِّ مَا يُصْلِحُنِي فِي دُنْيَايَ وَ آخِرَتِي مَا ذَكَرْتُ مِنْهُ وَ مَا نَسِيتُ أَوْ أَظْهَرْتُ أَوْ أَخْفَيْتُ أَوْ أَعْلَنْتُ أَوْ أَسْرَرْتُ
وَ اجْعَلْنِي فِي جَمِيعِ ذَلِكَ مِنَ الْمُصْلِحِينَ بِسُؤَالِي إِيَّاكَ الْمُنْجِحِينَ بِالطَّلَبِ إِلَيْكَ غَيْرِ الْمَمْنُوعِينَ بِالتَّوَكُّلِ عَلَيْكَ»:
"الهى همه خواسته هايم را عطا كن، و تمام حوائجم را برآور، و مرا از اجابت دعا محروم مكن در حالى كه آن را ضمانت نمودى، و حجابى بين خود و دعايم قرار مده در حالى كه دستور دعا دادى، و هرچه موجب صلاح دنيا و آخرتم شود به من مرحمت كن چه آن را كه به ياد آوردم يافراموش كردم، ظاهر ساختم يا پنهان، و آشكارا خواستم يا در نهان.و در همه احوال مرا از درستكاران به وسيله مسألتم، و كاميابان به توسط خواهش از تو قرار ده، كه از جمله محرومان بر اثر تول بر تو نبوده، كه متوكل بر تو از فيوضات محروم نيست".
«اَلْمُعَوَّدِينَ بِالتَّعَوُّذِ بِكَ الرَّابِحِينَ فِي التِّجَارَةِ عَلَيْكَ الْمُجَارِينَ بِعِزِّكَ
الْمُوسَعِ عَلَيْهِمُ الرِّزْقُ الْحَلاَلُ مِنْ فَضْلِكَ الْوَاسِعِ بِجُودِكَ وَ كَرَمِكَ
الْمُعَزِّينَ مِنَ الذُّلِّ بِكَ وَ الْمُجَارِينَ مِنَ الظُّلْمِ بِعَدْلِكَ وَ الْمُعَافَيْنَ مِنَ الْبَلاَءِ بِرَحْمَتِكَ
وَ الْمُغْنَيْنَ مِنَ الْفَقْرِ بِغِنَاكَ وَ الْمَعْصُومِينَ مِنَ الذُّنُوبِ وَ الزَّلَلِ وَ الْخَطَاءِ بِتَقْوَاكَ وَ الْمُوَفَّقِينَ لِلْخَيْرِ وَ الرُّشْدِ وَ الصَّوَابِ بِطَاعَتِكَ وَ الْمُحَالِ بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ الذُّنُوبِ بِقُدْرَتِكَ التَّارِكِينَ لِكُلِّ مَعْصِيَتِكَ السَّاكِنِينَ فِي جِوَارِكَ»:
"الهى مرا از آنانى قرار ده كه به پناه بردن به تو عادت كرده اند، و در سوداگرى با تو سودبرده اند، و در پناه عزّ تو قرار گرفته اند، و گشادگى در روزى حلال در سايه فضل و بخشندگى و كرامت به آنان عطا فرموده اى،و به لطفت از خوارى به عزت رسيده، و در سايه عدلت از ستم در آمان مانده، و به رحمتت از بلا عافيت يافته، و به بركت بى نيازيت از فقر توانگر شده و به حفظت از گناهان و لغزش ها و خطاها مصون مانده، و بر اثر طاعتت توفيق خير و راه راست و درستى يافته، و در پرتو قدرتت بين آنان و گناهان فاصله افتاده، و هر گونه نافرمانى تو را رها كرده، و در سايه جوارت آرميده اند!"
«اَللَّهُمَّ أَعْطِنَا جَمِيعَ ذَلِكَ بِتَوْفِيقِكَ وَ رَحْمَتِكَ وَ أَعِذْنَا مِنْ عَذَابِ السَّعِيرِ
وَ أَعْطِ جَمِيعَ الْمُسْلِمِينَ وَ الْمُسْلِمَاتِ وَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ مِثْلَ الَّذِي سَأَلْتُكَ لِنَفْسِي وَ لِوُلْدِي فِي عَاجِلِ الدُّنْيَا وَ آجِلِ الآْخِرَةِ
إِنَّكَ قَرِيبٌ مُجِيبٌ سَمِيعٌ عَلِيمٌ عَفُوٌّ غَفُورٌ رَءُوفٌ رَحِيمٌ وَ آتِنَا فِي الدُّنْيَا حنَةً وَ فِي الآْخِرَةِ حنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ»:
در فرازهاى عرشى بالا وسعت ظرفيت و روح با عظمت امام سجاد عليه السلام را مى بينيم كه آنچه براى خود وفرزندانش خواسته براى همه مى خواهد.
"الهى تمام اينهائى را كه در اين دعا خواستم در سايه توفيق و رحمتت به ما عطا كن، و ما را از عذاب جهنّم ايمن دار، و به تمام مسلمين و مسلمات و مؤمنين و مؤمنات مانند آنچه را كه براى خود و فرزندانم در زندگى كنونى و آينده آخرت خواستم عطا بفرما، كه تو نزديك و اجابت كننده، و شنوا و بخشنده، و آمرزنده و مهربان و رحيمى; و ما را در دنيا و آخرت حسنه عنايت كن، و از عذاب جهنم نگاهدار".
حضرت صادق عليه السلام در توضيح آيه شريفه اى كه در آخر دعا آمده است مى فرمايد: "منظور از حسنه آخرت، رضوان الهى و بهشت، و مراد از حسنه دنيا، گشايش در رزق و معاش و نيكى اخلاق است".
اين فقير وقتى به پايان اين دعا رسيدم نزديك به دو ساعت از اذان شب جمعه گذشته بود، با كمال تضرع و زارى از حضرت حق خواستم كه تمام اين خواسته ها را در حقّ همه ما مردم اين زمان اجابت فرمايد و ما را در اصلاح و تربيت و رشد فرزندانمان توفيق دهد.
شرح صحيفه (قهپايي)
«اللهم اعطنى كل سولى. و اقض لى حوائجى. و لا تمنعنى الاجابه و قد ضمنتها لى».
السوال: ما يسال الانسان.
يعنى: بار خدايا، عطا كن مرا جميع آنچه سوال كردم من. و بر آور حاجتهاى مرا. و بازمدار مرا از اجابت نمودن خود دعوت مرا و حال آنكه ضامن شده اى اجابت را از براى من- حيث قلت:(ادعونى استجب لكم).
«و لا تحجب دعائى عنك و قد امرتنى به».
و بازمدار دعاى مرا از خود و حال آنكه فرموده اى مرا به دعا- چنانچه آيه ى مذكوره دال است بر اين.
«و امنن على بكل ما يصلحنى فى دنياى و آخرتى ما ذكرت منه و ما نسيت، او اظهرت او اخفيت، او اعلنت او اسررت».
الاخفاء: ضد الاعلان. و اعلن الشى ء: اظهره و لم يخفه. و قال الطبرسى فى قوله تعالى: (يعلم السر و اخفى): ان السر ما حدث العبد به غيره فى خفيه. و اخفى منه ما اضمره فى نفسه و لم يحدث غيره. و او للتقسيم.
يعنى: و نعمت ده بر من به هر آنچه اصلاح آورد حال مرا در دنيا و آخرت من، خواه آنچه به خاطر داشته باشم و خواه آنچه فراموش كرده باشم، يا آنچه اظهار نموده باشم يا آنچه پنهان كردم، و آنچه آشكارا كردم يا آنچه در خفيه كردم.
«و اجعلنى فى جميع ذلك من المصلحين بسوالى اياك، المنجحين بالطلب اليك».
المنجح: اسم فاعل من انجح الرجل فهو منجح، يعنى: صار ذا نجح.
(يعنى:) و بگردان مرا در جميع اين احوال از اصلاح كنندگان حال خود به سبب سوال كردن من تو را، و از ظفر يافتگان به حاجت خود به سبب طلب نمودن حاجات خود از جناب تو.
«غير الممنوعين بالتوكل عليك».
قد روى «غير» بفتح الراء على انه حال من ضمير المفعول فى «اجعلنى»، و بالكسر على انه معطوف على «المنجحين».
و الباء فى «بالتوكل» اما بمعنى من- كما فى قوله تعالى: (يشرب بها عباد الله)، اى: منها- و اما بمعنى فى، اى: غير الممنوعين عن امنياتهم و مبتغياتهم فى توكلهم عليك، و اما للسبب كما فى قرينيها السابقين، اى: بسبب توكلهم عليك.
يعنى: بگردان مرا از ظفر يافتگان در حالتى كه ممنوع نشده باشيم- يا: از ظفريافتگان نه از ممنوعان- به سبب توكل و اعتماد نمودن بر تو.
«المعوذين بالتعوذ بك».
فى نسخه ابن السكون و فى بعض النسخ فى الاول بالمهمله و فى الثانيه بالمعجمه. و فى بعضها فى الاول ايضا بالمعجمه. و الاصل بالمهمله فيهما. «المعودين» بالدال المهمله على ان يكون اسم مفعول من عود، و هو تفعيل من العاده. و فى نسخه ابن ادريس: «المعوذين» بالذال المعجمه. و هو احسن.
يعنى: پناه داده شدگان باشيم به پناه جستن به تو. يا: از عادت كرده شدگان باشيم به عادت كردن به تو. يعنى عادت ما چنان شود كه مطلب و مقصد خود را از تو درخواست نماييم نه از غير تو.
«الرابحين فى التجاره عليك».
الظاهر ان «على» بمعنى مع، كقوله تعالى: (و آتى المال على حبه)، اى: مع حبه.
يعنى: سودكنندگان باشيم در بازرگانيى كه با تو كنيم.
«المجارين بعزك».
على جمع صيغه المفعول اما بكسر الراء، من: اجاره يجيره، فهذا مجير و ذاك مجار، اذا خفره و آمنه و ادخله فى جواره و امانه و خفارته. او بفتحها، من: جاراه مجاراه، فهذا مجار و ذاك مجارى، اذا جرى معه و ماشاه مماشاه عنايه و كلاءه.
يعنى: زينهار يافتگان باشيم به سبب عزيزى تو. يا: از رفتگان باشيم به راه تو از روى حفظ و حمايت تو.
«الموسع عليهم الرزق الحلال من فضلك الواسع بجودك و كرمك».
از جمله ى آن كسانى باشيم كه گشاده شده باشد بر ايشان روزى حلال از فضل واسع تو به محض جود و كرم تو- نه به استحقاق يا عدل تو.
«المعزين من الذل بك».
عزيز شدگان باشيم از خواريها به سبب تو.
«و المجازين من الظلم بعدلك، و المعافين من البلاء برحمتك».
فى نسخه ابن ادريس: «المجازين» بالزاء المفتوحه من المجازاه. و فى نسخه ابى السكون: «المجارين» بالراء المكسوره، من الاجاره و الخفاره. و بخط الشهيد رحمه الله بالزاى معا، اى: على صيغتى المفعول و الفاعل، اى: الذين يجازيهم على ما اصابهم من الظلم و ينتصف لهم من ظالمهم عدلك، او: الذين لا يجازون من اعتدى عليه و ظلمهم الا بعدلك.
و «المعافين» بفتح الفاء و النون، كالاعلون و المصطفين. و قد مر حكم هذا الجمع فى الدعاء الثانى.
يعنى: پاداش يافتگان باشيم از ظلم ظالمان به عدل تو- يا: زينهار يافتگان باشيم، يا: از آن كسانى باشيم كه مجازات و مكافات داده باشند ايشان را از ظلمى كه بر ايشان شده و انتقام كشيده شده باشد از براى ايشان از ظالمين ايشان عدل تو- و عافيت يافتگان باشيم از بلا و رنج به رحمت تو.
«و المغنين من الفقر بغناك».
بفتح النونين جمع المغنى، كالمصطفين ايضا.
(يعنى:) و توانگر شدگان باشيم از درويشى، به توانگرى تو.
«و المعصومين من الذنوب و الزلل و الخطاء بتقواك».
نگاه داشتگان باشيم از گناهان و لغزشها و خطا كردن به پرهيزكارى تو.
«و الموفقين للخير و الرشد و الصواب بطاعتك».
توفيق يافتگان باشيم از براى خير و راه راست و صواب به فرمانبردارى تو.
«و المحال بينهم و بين الذنوب بقدرتك».
و فى نسخه ابن ادريس: «المحول بينهم»، من: حال الشى ء بينى و بينه حولا، اى: حجز.
(يعنى:) و از آن كسانى باشيم كه حاجزى و مانعى بوده باشد ميانه ى ايشان و ميان گناهان، به قدرت تو.
«التاركين لكل معصيتك، الساكنين فى جوارك».
و از جمله ى آن كسانى باشيم كه ترك كننده باشند مر همه ى نافرمانى تو را، آرام گيرنده باشند در همسايگى تو- به قرب معنوى به جناب مقدس الهى.
«اللهم اعطنا جميع ذلك بتوفيقك و رحمتك. و اعذنا من عذاب السعير».
بار خدايا، اعطا كن ما را جميع آنچه ما از تو خواستيم به توفيق و رحمت خود و پناه ده ما را از عذاب دوزخ.
«و اعط جميع المسلمين و المسلمات و المومنين و المومنات مثل الذى سالتك لنفسى و لولدى فى عاجل الدنيا و آجل الاخره».
اضافه العاجل و كذا الاجل الى ما يضافان اليه بيانيه.
يعنى: اعطا كن جميع مسلمانان از مردان و زنان و مومنين- يعنى مردان مومن- و زنان مومنه (را) مثل آن چيزى كه من درخواست نمودم از براى خود و از براى فرزندان خود، در عاجل كه دنيا باشد و آجل كه آخرت بوده باشد.
«انك قريب مجيب سميع عليم عفو غفور رووف رحيم».
القريب هو الذى لا يبعد نداء احد عنه.
و المجيب هو الذى يجيب المضطر و يغيث الملهوف اذا دعياه.
و السميع: الذى لا يعزب عن ادراكه مسموع خفى او ظهر.
و العليم هو العالم بالسرائر و الخفيات و تفاصيل المعلومات قبل حدوثها و بعد وجودها. و العليم مبالغه فى العالم.
و العفو الغفور، هما من ابنيه المبالغه من العفو و المغفره. ففريق من اولى العلم يعتبرون اصل المعنى فيجعلون العفو ابلغ، اذ اصل العفو الطمس و المحو، و الغفر الستر و التغطيه. فالغفور هو الذى يستر ذنوب المذنبين و يغطيها بحلمه. و العفو هو الذى يطمس المعاصى برافته و يمحو السيئات برحمته.
و فريق يقولون: العفو: التجاوز عن الذنب و ترك العقاب عليه. و الغفران: تغطيه المعصيه باسبال ستر الرحمه عليها، ثم التفضل على من اقترفها بالبر و المثوبه. فالغفور لا محاله ابلغ. و لذلك خصت المغفره بالله سبحانه، فلا يقال: غفر السلطان لفلان، و يقال: عفا عنه، و يقال: استغفر الله، و لا يقال: استغفر السلطان. فالله سبحانه عفو يتجاوز عن الذنوب بصفحه و يترك عقاب المذنبين بعفوه، و غفور يستر الاثام و يعامل الاثمين بالرحمه كانهم لم يقاربوا خطيئه.
الرووف: ذو الرافه، و هى شده الرحمه.
و الرحيم هو اسم للذات مع اعتبار الرحمه.
يعنى: «به درستى كه تو قريبى» يعنى نزديكى كه دور نيست خواندن شخصى تو را، «و مجيبى» يعنى اجابت كننده اى دعوت مضطرين و ملهوفين را، «و سميعى» يعنى شنونده اى و پنهان نيست از تو راز و پنهان احدى و يكسان است نزد تو جهر و اخفات و سكوت و نطق، «و عليمى» يعنى دانايى به سراير و پنهانى و پنهان نيست نزد تو ذره اى نه در آسمان و نه در زمين، دانايى به تفصيل معلومات پيش از حدوث آن و بعد از حدوث آن، «و عفوى» يعنى محو مى گردانى گناهان را و ترك مجازات و مكافات بديهاى آن مى كنى، «و غفورى» يعنى بسيار است مغفرت و آمرزش تو، «و رووفى» يعنى بسيار مهربانى، «و رحيمى» يعنى رحمت كننده اى مومنان را.
«و (آتنا فى الدنيا حسنه، و فى الاخره حسنه. و قنا عذاب النار)».
و عطا كن در اين سراى نيكويى را- يعنى صحت بدن و كفاف عيش و توفيق طاعت را- و در آن سراى نيكويى را- يعنى ثواب و رحمت. و به وجهى ديگر در دعاى مكارم اخلاق شرح كرده شد كه ذكر آن موجب تكرار است.
شرح صحيفه (مدرسي)
سول: به ضم و همزه عبارت است از مطلوبى كه سئوال از او مى شود.
اجابت دعا، قبول آن است.
حجب: منع از دخول.
دعا: خواندن مولى است بر نحو بندگى و ابتهال.
در بعضى از روايات وارد است كه خوبترين بندگى نمودنها دعا است.
يعنى: اى خداى من بده تو مرا هر چه را كه سئوال من است و جاى آور از براى من حاجات مرا، و منع نكن اجابت دعاى مرا و حال آنكه به تحقيق كه تو ضامن شدى او را براى من، و مانع نشو دعايم را از وصول به تو و حال آنكه امر كردى مرا.
بسيارى اوقات بعضى ايراد كنند كه خداى عزوجل وعده نموده است كه قبول كند و اجابت نمايد دعاى مرد مرا و حال آنكه بسيارى اوقات سئوال كنيم و اجابت نمى بينيم.
جواب را حضرت صادق (ع) فرمودند: و حاصل او آن است كه خداى عزوجل وعده ى اجابت نموده است لكن شرط آن آن است كه سئوال كننده نيز وفا به وظايف عبوديت خود بكند.
منت بگذار بر من به هر چيزى كه خوب مى كند عمل مرا در دنيا و آخرت من آنچه ياد دارم او را و آنچه فراموش نموده ام يا پنهان كرده ام ظاهر آن است كه ميان اظهار و اعلان و بين اخفا و اسرار ترادف است و به حسب تعبير مختلفند نه بحسب معنى مثلا پنهان و پوشيده يك مطلب است فتامل.
مشاراليه ذلك تمام آن چيزى است كه در سابق سئوال نموده از خدا باء به سولى سببيه است.
نجح: رسيدن به مطلوب است، غير الممنوعين به كسر را صفت از براى منجحين است و صفت آوردن غير كه متوغل در ابهام است از براى معرفه نشايد لكن مراد به منجحين فرقه ى آنها است كه عموم باشد پس او مى تواند موصوف شود به غير به اعتبار معنى او اگر چه با او گاهى معامله مى شود به اعتبار لفظ او كه معرفه است بعضى غير را به نصب خواندند تا حال باشد يا مفعول فعل مقدر اى اعنى، باء به توكلى سببيه است و مراد به توكل اعتماد قلبى به خدا است و قطع اعتماد و علاقه از ديگران و شوق به او داشته باشد و از غير او چشم بپوشاند، صفت بنده اين است همين كه اين صفت را به هم رسانيد خدا خواهد كفايت او نمود در هر امرى كه بر او اعتماد نمود و همين كه او را اعتماد به خدا نشد خدا او را واگذارد به آن چيزى كه بر او اعتماد نمود.
بدانكه صلح در لغت آشتى را گويند اصلاح مقابل افساد است بنده همين كه از خداى خود سئوال ننمود حوائجش را و تكبر ورزيد بر او، و بناى دشمنى گذاشت اين است كه خدا مى فرمايد: كسانى كه تكبر نمودند از خواندن زود داخل خواهند شد در جهنم در حال ذلت و خوارى پس همين كه خواند او را و سئوال نمود بناى تسالم و آشتى گذاشت و اصلاح امر خود اين است كه امام عليه السلام عرض نمايد كه مرا از مصلحين بگردان يعنى اهل دوستى و آشتى
يعنى: بگردان مرا در جميع اين امورى كه سئوال نمودم از زمره ى آنانكه مصلحانند به سبب سئوال نمودن من تو را ظفر يابندگان به مقصود به سبب طلب نمودن از تو، غير ممنوعان به سبب توكل و اعتماد بر تو.
اللغه:
معوذ: از عوذ به معنى پناه.
عليك: متعلق به رابحين است، ربح منه اى استفاد منه الربح.
يعنى: پناه داده شده گان به سبب پناه به تو، سودبرندگان در كسب در راه تو، پناه برندگان به عزت و رفعت تو.
موسع: به تخفيف عين الفعل و تشديد آن خوانده شده به معنى بسط و كثرت.
معز: ماخوذ از عز، اى اكرم.
مجازين: بزاء معجمه و راء اول به معنى جزاء و ثانى به معنى پناه.
يعنى: بسيار شوندگان بر آنها رزق حلال از فضل تو وسعت دارنده به بخشش و كرم تو، بزرگى يابندگان از خوارى به سبب تو، كفايت شدگان از جور و ستم به واسطه ى عدل تو.
عافيه: صحت از مرض.
ذنب: حاجب بين مخلوق و خالق.
ذلل: لغزش.
خطا: رسيدن به باطل. خير خوبى، رشد هدايت، صواب رسيدن به حق. باء حرف جر ظاهرا در فقرات به معنى استعانت است يا ملابسه.
يعنى: عافيت يافته گان از بلا به رحمت تو، و توانگر شدگان از پريشانى به بى نيازى تو، محفوظان از گناهان و لغزشها و باطلها به پرهيزگارى تو راه يافته گان مر خير و هدايت و استقامت در راه حق به بندگى تو.
المحال اسم مفعول از احال از حيلوله به معنى حاجز و حايل، لكن بعضى گفته اند كه احال نيست بلكه حال است ثلاثى مجرد، و لذا در نسخه ى ابن ادريس محول قرائت شده.
يعنى حائل شدگان ميان آنها و گناهانشان به قدرت تو، طرح كنندگان مر تمام گناهان تو را، منزل داران در جوار تو.
يعنى: اى خداوند بده تو ما را تمام اينها را به توفيق و مهربانيت، و پناه ده ما را از عذاب جهنم.
فى عاجل و آجل احتمال دارد متعلق به اعط باشد و احتمال دارد كه متعلق به سئلتك باشد قوله انك قريب علت است از براى استدعاى اجابت.
يعنى: بده تمام مردان مسلمان و زنان مسلمان و مومنين و مومنات را مثل آنچه من سئوال نمودم براى خودم و فرزندانم در امر دنيا و آخرت به درستى كه تو نزديكى و جواب دهنده، شنوا و دانا، و بخشنده و آمرزنده، با رافت و مهربانى، ختم نمود امام (ع) به دعا نمودن از براى اهل توحيد از مردان و زنان زيرا كه دعا نمودن از براى ايشان از حقوق ايشان است، و نيز حضرت صادق (ع) روايت نمايد از جد بزرگوار خود رسول خدا (ص) كه آن بزرگوار فرمود: نيست مومنى كه دعا نمايد از براى مومنين و مومنات مگر اينكه خداى عزوجل رد نمايد بر او مثل آنچه دعا نموده است به آن از هر مومن و مومنه كه گذشته است از اول دنيا تا روز قيامت.
بده تو ما را در دنيا حسنه و در آخرت حسنه و نگهدار ما را از عذاب آتش، حسنه دنيا خوبى خلق است و سعه ى معاش و حسنه آخرت رضوان است و بهشت ارزقنا الله حسنه الدنيا و الاخره و عاملنا بالفضل و الغنى و الميسره فانه اهل التقوى و اهل المغفره.
ترجمه و شرح صحيفه (امامي و آشتياني)
در سومين فراز از اين دعا يك سلسله از خواسته هاى مهم دنيا و آخرتى را با خداى خويش در ميان مى گذارد نخست مى گويد: (بار خداوندا همه آنچه خواسته ام را به من عطا فرما) (اللهم اعطنى كل سولى).
و به دنبال آن مى افزايد: (حوائجم را برآور) (و اقض لى حوائجى).
و از آنجا كه گاه دعاها به هدف اجابت نمى رسد عرض مى كند: (مرا از اجابت دعايم ممنوع مساز در حالى كه تضمين فرموده اى كه دعاهايم را به هدف اجابت برسانى) (و لا تمنعنى الاجابه و قد ضمنتها لى).
و از آنجا كه گاه اعمال و كردار انسان حجاب دعاى او مى شوند مى گويد: (و ميان خودت و دعايم حجابى قرار مده چرا كه خود امر فرموده اى دعا كنم و تو را بخوانم) (و لا تحجب دعائى عنك، و قد امرتنى به).
و بالاخره عرض مى كند: (بر من منت بگذار و هر چه كه در اصلاح دنيا و آخرتم تاثير دارد به من عنايت فرما، خواه آن را در محضرت ذكر كرده باشم يا فراموشم شده باشد. آشكارا عرض كرده يا مخفيانه، به طور علنى يادآور شده باشم، يا پنهانى) (و امنن على بكل ما يصلحنى فى دنياى و آخرتى ما ذكرت منه و ما نسيت او اظهرت او اخفيت او اعلنت او اسررت).
و مى افزايد: (مرا در اين موارد به واسطه ى خواسته هايم از تو از مصلحان قرار ده) (و اجعلنى فى جميع ذلك من المصلحين بسوالى اياك).
(از كسانى كه به واسطه ى طلب از تو، در عداد كاميابان و ناجحان، و در اثر توكل به تو در زمره ى محرومان درنيامده) (المنجحين بالطلب اليك، غير الممنوعين بالتوكل عليك).
از جمله كسانى كه: (پناه بردن به تو جزء عادات آنها شده است و در تجارت با تو، به ربح و سود فراوان رسيده اند) (المعودين بالتعوذ بك، الرابحين فى التجاره عليك).
از آنها كه: (در جوار عزت و قدرت تو قرار گرفته، و از فضل واسع و جود و كرم تو روزى حلال بر آنها توسعه يافته) (المجارين بعزك، الموسع عليهم الرزق الحلال من فضلك الواسع بجودك و كرمك).
(از كسانى كه به واسطه ى تو از ذلت و خوارى رسته به عزت و سربلندى رسيده اند) (المعزين من الذل بك).
(از كسانى كه از ظلم ستمگران به عدل تو پناه آورده اند) (و المجارين من الظلم بعدلك).
(از كسانى كه به واسطه ى رحمت تو از بلا عافيت يافتند، و به بركت بى نيازيت از فقر و درويشى به حالت غنا و بى نيازى دست يافته اند)
(و المعافين من البلاء برحمتك، و المغنين من الفقر بغناك).
(و در اثر تقواى تو از گناه و لغزش و خطا معصوم مانده اند) (و المعصومين من الذنوب، و الزلل و الخطاء بتقواك).
(و به يمن طاعت تو به خير و رشد و صواب موفق گرديده اند) (و الموفقين للخير و الرشد و الصواب بطاعتك).
(از كسانى كه به وسيله ى قدرت تو بين آنها و گناهانشان حائل و حاجبى به وجود آمده است) (و المحال بينهم و بين الذنوب بقدرتك).
(يعنى همانها كه همه ى معاصى و آنچه نافرمانى تو است را ترك گفته اند و در جوار تو سكونت گزيده اند) (التاركين لكل معصيتك، الساكنين فى جوارك).
آرى مرا در زمره ى اين افراد قرار ده. و تاكيد مى كند (بار خداوندا همه ى اينها را به وسيله ى توفيق و رحمتت به ما عطا فرما، و ما را از عذاب فروزان جهنم پناه ده (اللهم اعطنا جميع ذلك بتوفيقك و رحمتك، و اعذنا من عذاب السعير).
و سرانجام عرض مى كند (به همه ى مسلمانان اعم از زن و مرد، و مومنان چه مرد و چه زن، مثل آنچه را كه از تو براى خود و فرزندانم از دنيا و آخرت خواسته ام، عطا فرما) (و اعط جميع المسلمين و المسلمات و المومنين و المومنات مثل الذى سالتك لنفسى و لولدى فى عاجل الدنيا و آجل الاخره).
و در پايان خداوند را با صفات پاكى كه در رابطه با دعا و بخشش موثرند چنين مى ستايد: خداوندا اين خواسته ها بدين جهت مى طلبم (كه تو هم نزديكى و هم اجابت كننده، هم شنوا و هم دانا، هم عفوكننده و هم آمرزنده، هم رئوف و هم رحيمى) (انك قريب مجيب سميع عليم عفو غفور رووف رحيم).
حال كه چنينى (در دنيا به ما نيكى و در آخرت نيز حسنه عنايت و از عذاب آتش ما را محافظت فرما) (و آتنا فى الدنيا حسنه، و فى الاخره حسنه و قنا عذاب النار).
رياض السالكين (سيد عليخان)
رياض السالكين في شرح صحيفة سيد الساجدين، ج۴، ص:۱۴۵-۱۲۳
«اللّهُمَّ أعطِني كُلّ سُؤلي، و اقْضِ لي حَوائجي، وَ لا تَمْنَعْني الإجابَةَ وَ قَدْ ضَمِنْتَها لي، وَ لا تَحْجُبْ دعائي عَنْكَ وَ قَدْ أمَرْتَني بِهِ وَ امْنُنْ عَلَىِّ بكُلِّ ما يُصْلِحُني في دُنْيايَ وَ آخِرَتي، ما ذَكَرْتُ مِنْهُ وَ ما نَسيتُ، أوْ أظْهَرْتُ أوْ أخْفَيتُ، أوْ أعْلنْتُ أوْ أسْرَرْتُ وَ اجعلني في جميع ذَلِكَ مِنَ الْمُصْلِحينَ بِسُؤالي إيّاكَ، المُنْجِحينَ بِالطَّلَبِ إلَيْكَ، غَيْرِ الْمَمْنُوعينَ بِالتَوَكُّلِ عَلَيْكَ، المُعَوَّدِينَ بِالتَّعَوُّذِ بِكَ، الرّابِحينَ في التِّجارَةِ عَلَيْكَ، الْمُجارينَ بِعِزِّكَ، المُوسَّعِ عَلَيْهِم الرِّزْقُ الْحَلالُ مِنْ فَضْلِكَ الْواسِعِ بِجُودِكَ وَ كَرَمِكَ، الْمُعَزّينَ مِنَ الذُّلِّ بِكَ، وَ الْمُجارينَ مِنَ الظُّلْمِ بِعَدْلِكَ، وَ المُعافَيْنَ مِنَ الْبَلاءِ بِرَحْمَتِكَ، وَ المُغْنَيْنَ مِنَ الفَقْرِ بِغناكَ، وَ المَعْصُومينَ مِنَ الذُّنُوبِ وَ الزَّلَلِ وَ الخَطأ بِتَقْواكَ، وَ المُوَفَّقينَ لِلْخَيْرِ وَ الرُّشْدِ وَ الصَّوابِ بِطاعَتِكَ، وَ المُحالِ بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ الذُّنُوبِ بِقُدْرَتِكَ، التّارِكينَ لِكُلِّ مَعْصِيَتِكَ، الساكِنينَ في جَوارِكَ».
السول بالضم و الهمز: المطلوب الذى يسال.
قال الزمخشرى: فى الاساس: اصبت منه سولى: طلبتى، فعل بمعنى مفعول كعرف و نكر انتهى.
و فى الحديث: كل نبى سئل سولا. و قد تترك منه الهمزه للتخفيف.
و قضى حاجته: انجزها له و بلغه اياها.
و فى قوله عليه السلام: «حوائجى» شاهد على ان حاجه جمع حوائج، خلافا لمن انكر ذلك، و قد تقدم الكلام على ذلك مستوفى فى الروضه الثالثه عشره.
و منعه الامر و منه منعا: ضد اعطاه و اجاب.
و اجاب الله دعاءه اجابه: قبله، و استجاب له: كذلك.
و قال تاج القراء: الاجابه عامه و الاستجابه خاصه باعطاء المسوول.
و ضمنتها لى: اى كفلت لى بها و التزمتها.
و الواو من قوله: «و قد» فى الموضعين: للحال.
و حجبه حجبا- من باب قتل-: منعه من الدخول، و حجب الدعاء عنه تعالى تمثيل لعدم قبوله، لانه لا يوذن على الملوك الا للمقبولين عندهم المكرمين لديهم، و لا يحجب عنهم الا المردودون المهانون لديهم.
و فى الفقرتين اشاره الى قوله تعالى فى سوره المومن: «و قال ربكم ادعونى استجب لكم»، فان الامر بالدعاء فيه صريح، و رتب الاستجابه على الدعاء فكانه ضمنها و تكفل بها، و هو يويد ان المراد بالدعاء و الاستجابه فى الايه ظاهرهما،
و اكثر المفسرين على ان المراد بالدعاء العباده، و بالاستجابه الوفاء بما ضمن للمطيعين من الثواب، لقوله سبحانه بعده: «ان الذين يستكبرون عن عبادتى سيدخلون جهنم داخرين».
و فيه: انه حمل اللفظ على خلاف ظاهره فى موضعين، فالحمل على الظاهر اولى، و اما تتمه الايه فليس فيه الا التعبير عن الدعاء بالعباده و هو من اعظم ابوابها، فالتعبير بها عنه ظاهر، و هو المروى عن اهل البيت عليهم السلام.
روى ثقه الاسلام فى الكافى بسند حسن او صحيح عن ابى عبد الله عليه السلام، قال: ان الله عز و جل يقول» ان الذين يستكبرون عن عبادتى سيدخلون جهنم داخرين» هو الدعاء و افضل العباده الدعاء.
و عنه عليه السلام: الدعاء هو العباده التى قال الله عز و جل: «ان الذين يستكبرون عن عبادتى» الايه.
و المراد بقوله عليه السلام: «و لا تمنعنى» الى آخره، لا تجعل دعائى بسلب التوفيق على غير جهه الدعاء الذى ضمنت اجابته و امرت به، و الا فلا يتصور منعه سبحانه للاجابه مع تكلفه بها، و لا حجبه للدعاء مع امره به.
يدل على ذلك ما رواه ثقه الاسلام فى الكافى بسنده عن عثمان بن عيسى عمن حدثه عن ابى عبدالله عليه السلام، قال: قلت: آيتان فى كتاب الله عز و جل اطلبهما فلا اجدهما، قال: و ما هما؟ قلت: قول الله عز و جل: «ادعونى استجب لكم» فندعوه و لا نرى اجابه، قال: افترى الله عز و جل اخلف وعده؟ قلت: لا، قال: فمم ذلك؟ قلت: لا ادرى، قال: لكنى اخبرك، من اطاع الله عز و جل فيما امره من دعائه من جهه الدعاء اجابه، قلت: و ما جهه الدعاء؟ قال: تبدا فتحمد الله و تذكر نعمه عندك، ثم تشكره، ثم تصلى على النبى صلى الله عليه و آله، ثم تذكر ذنوبك فتقربها، ثم تستعيذ منها، فهذا جهه الدعاء، ثم قال: و ما الايه الاخرى؟ قلت: قول الله عز و جل: و «ما انفقتم من شى ء فهو يخلفه و هو خير الرازقين»، فانى انفق و لا ارى خلفا، قال: افترى الله عز و جل اخلف وعده؟ قلت: لا، قال: فمم ذلك؟ قلت: لا ادرى، قال: لو ان احدكم اكتسب المال من حله و انفقه فى حله، لم ينفق درهما الا اخلف عليه.
قوله عليه السلام: «و امنن على بكل ما يصلحنى» اى: انعم على بكل خير يكون به صلاحى، و هو الحصول على الحاله المستقيمه النافعه. و اسناد الاصلاح اليه مجاز عقلى من باب الاسناد الى السبب، و المصلح حقيقه انما هو الله تعالى، كما قال سبحانه «سيهديهم و يصلح بالهم» اى: حالهم.
و قوله: «فى الدنيا و الاخره» اما متعلق بامنن او بيصلحنى.
فان قلت: هل بين المتعلقين فرق فى المعنى؟
قلت: نعم، فانك اذا جعلته متعلقا بامنن كانت المنه فى الدنيا معجله و فى الاخره موجله، و اذا جعلته متعلقا بيصلحنى كان المتبادر طلب المنه عاجلا بما يكون سببا لصلاحه فى الدنيا و الاخره.
و قوله: «ما ذكرت منه و ما نسيت» بدلان من «ما» المضاف اليها كل بدل الاشتمال، و منه: فى موضع الحال من الضمير المحذوف من ذكرت، اى: ما ذكرته حال كونه منه.
و قوله: «او اظهرت او اخفيت» اى: ما اظهرته على لسانى و تفوهت به، او ما اخفيته مخطرا ببالى من غير ان اتفوه به اصلا، او ما اعلنته و ذكرته للناس علانيه، او اسررته الى غيرى فى خفاء. و او فى ذلك: للتنويع، و لا يكاد اللغوى يفرق بين الاظهار و الاعلان و الاخفاء و الاسرار، الا ان قول المفسرين فى قوله تعالى: «يعلم السر و اخفى» اى: ما اسررته الى غيرك، و شيئا اخفى من ذلك، و هو ما اخطرته ببالك من غير ان تتفوه به اصلا، يرشد الى ما ذكرناه، لاقتضاء العطف المغايره، و كون التاسيس خيرا من التاكيد.
قوله عليه السلام: «و اجعلنى فى جميع ذلك من المصلحين بسوالى اياك» فى: ظرفيه مجازيه، بتشبيه ملابسته لجميع ذلك فى الاجتماع معه بملابسه المظروف للظرف، فهو من باب الاستعاره التبعيه، و متعلقها محذوف و هو حال من مفعول اجعلنى، و التقدير: و اجعلنى كائنا فى جميع ذلك من المصلحين.
و يجوز تعلقها بالمصلحين، فيكون التقدير: و اجعلنى من المصلحين فى جميع ذلك. و التقديم للاعتناء بالمقدم كما مر بيانه مرادا. و تاكيد العموم بجميع لقصد كون كل فرد من افراد ذلك له مدخل فى الاصلاح. و ذلك: اشاره الى المذكور من المسوولات، و ما فيه من معنى البعد مع قرب العهد بالمشار اليه، للايذان بعلو شانه و فضله.
و قوله: «من المصلحين» فى محل النصب على انه المفعول الثانى لاجعلنى، اى: من المصلحين لنياتهم و اعمالهم، او لما فسد من احوالهم، او من المتصفين بالاصلاح من باب «هل يستوى الذين يعلمون و الذين لا يعلمون».
و الباء من قوله: «بسوالى اياك» للسببيه.
و المنجحين: جمع منجح، اسم فاعل من انجح الرجل: اذا اصاب طلبته و قضيت له حاجته.
و فى القاموس: النجاح بالفتح و النجح بالضم: الظفر بالشى ء نجحت الحاجه كمنع و انجحت و انجحها الله، و انجح زيد: صار ذانجح و هو منجح.
و طلب اليه طلبا: رغب اليه اى: ساله.
و التقدير: من المنجحين بطلبتى اليك و بطلبهم اليك، و يرجح الاول موافقته لقوله فى الفقره الاولى: «بسوالى اليك» و قس عليه ما بعده.
قوله عليه السلام: «غير الممنوعين بالتوكل عليك» غير بالكسر: صفه للمنجحين، و انما وقعت صفه لمعرفه- و الاصل فيها ان تكون صفه لنكره- لتوغلها فى الابهام بحيث لا تتعرف باضافتها الى المعرفه، نحو: «نعمل صالحا غير الذى كنا نعمل»، لان المراد بالمنجحين طائفه لا باعيانهم فيكون بمعنى النكره، اذ اللام فيه للجنس، و المعرف الجنسى فى المعنى كالنكره و ان كان فى اللفظ كالمعرفه، و ذلك ان المقصود به الحقيقه من حيث الوجود فى ضمن الافراد، و تدل القرينه على ان المراد به البعض، نحو: ادخل السوق و اشتر اللحم، فيصير فى المعنى كالنكره، فيجوز حينئذ ان يعامل معامله النكره فيوصف بالنكره، و منه قوله تعالى: «لا يستوى القاعدون من المومنين غير اولى الضرر» برفع «غير» على انه صفه للقاعدين لانهم جنس، ورده بعضهم بانه على خلاف اصلهم من ان المعرفه لا توصف الا بالمعرفه، و المراعى فى ذلك اللفظ لا المعنى.
و على هذا، فاما ان يوجه بما ذهب اليه بعضهم، من ان «غير» اذا وقعت بين متضادين و كانا معرفتين تعرفت بالاضافه، نحو: عليك بالحركه غير السكون، فان المراد بها حينئذ غير معين، و كذلك الامر هنا، لان المنجحين و الممنوعين متضادان، و اما ان يقال: ان غير الممنوعين بدل من المنجحين لا نعت له.
و وقع فى نسخه ابن ادريس روايه «غير» بالنصب، فهو اما على الحال، او على القطع بتقدير اعنى.
و الباء: من قوله: «بالتوكل»: للسببيه، اى: بسبب توكل عليك، او بسبب توكل غير الممنوعين عليك.
و التوكل على الله تعالى عباره عن اعتماد القلب عليه و الانقطاع اليه، بالثقه بما عنده و الياس عما فى ايدى الناس.
قال رسول الله صلى الله عليه و آله: من انقطع الى الله كفاه كل موونه و رزقه من حيث لا يحتسب، و من انقطع الى الدنيا و كله الله اليها.
و قد تقدم الكلام على حقيقه التوكل و صورته فى الرياض السابقه، فاغنى عن الاعاده.
قوله عليه السلام: «المعوذين بالتعوذ بك» اكثر النسخ باهمال الدال من المعودين، و هو اسم مفعول من عودته كذا اى: صيرته له عاده، و نسخه ابن ادريس بالذال المعجمه، من عوذه: اذا عصمه من كل سوء، و منه المعوذتان على اسم الفاعل «قل اعوذ برب الفلق» و «قل اعوذ برب الناس»، لانهما عوذتا صاحبهما اى: عصمتاه من كل سوء، و ما اشتهر على السنه بعض الطلبه من فتح الواو على انها اسم مفعول، غلط واضح.
و التعوذ بالذال المعجمه مصدر تعوذ به اى: اعتصم، يقال: عذت بالله عوذا و معاذا و عياذا، و استعذت به استعاذه، و تعوذت به تعوذا، كل ذلك بمعنى.
و الباء على الروايه الاولى: للتعديه، و على الثانيه: للملابسه او للاستعانه.
قوله عليه السلام: «الرابحين فى التجاره عليك» ربح فلان فى تجارته ربحا و ربحا من باب علم و تعب-: اصاب الربح، و هو الفضل و الزياده على راس المال.
و التجاره: صناعه التاجر، و هى التصدى للبيع و الشراء لتحصيل الربح، و قد يراد بها ما يتاجر فيه من الامتعه و نحوها، على تسميه المفعول باسم المصدر.
قال بعضهم: فى مثل هذا المقام استعار لفظ التجاره لاعمالهم الصالحه و امتثال اوامر الله تعالى، و وجه الشبه كونهم متعوضين بمتاع الدنيا و بحركاتهم فى العباده متاع الاخره، و رشح بلفظ الرابحين لافضليه متاع الاخره و زيادته فى النفاسه على ما تركوه من متاع الدنيا، انتهى.
و الاحسن و الابلغ ان يقال: ان الترشيح الذى هو لفظ الرابحين استعاره تمثيليه، بان شبه حال المومنين العاملين لله فى نيلهم المنافع المترتبه على اعمالهم بحال التاجر الرابح فى تجارته، و لا ينافى ذلك كون التجاره فى نفسها استعاره لمعاملتهم و ثباتهم على ما هم عليه من ايثارهم متاع الدنيا على متاع الاخره و تمرنهم عليه معربه عن كون ذلك صناعه لهم راسخه، اذ ليس من ضروريات الترشيح ان يكون باقيا على الحقيقه تابعا للاستعاره لا يقصد به الا تقويتها، كما فى قولك: رايت اسدا واقى البراثن، فانك لا تريد به الا زياده تصوير الشجاع و انه اسد كامل، من غير ان تريد بلفظ البراثن معنى آخر، بل قد يكون مستعارا من ملائم المستعار منه لملائم المستعار له، و مع ذلك يكون ترشيحا لاصل الاستعاره، كما فى قوله:
و لما رايت النسر عز ابن دايه * و عشش فى و كريه جاش له صدرى
فان لفظ و كرين مع كونه مستعار من معناه الحقيقى، الذى هو موضع يتخذه الطائر للتفريخ، للراس و اللحيه او للفودين اعنى جانبى الراس، ترشيح باعتبار معناه الاصلى، لاستعاره لفظ النسر للشيب، و لفظ ابن دايه و هو الغراب للشعر الاسود. و كذا لفظ التعشيش مع كونه مستعارا للحلول و النزول المستمر، ترشيح لذينك الاستعارتين. هكذا ينبغى ان تقرر الاستعاره فى هذا المقام، كما نص عليه سماسره البلاغه من علماء البيان.
و الظرف من قوله «عليك»: لغو متعلق بالرابحين.
يقال: ربح عليه فى البيع: اذا استفاد منه الربح و اخذه منه.
و فى الحديث عن الصادق عليه السلام: ربح المومن على المومن ربا، الا ان يشترى باكثر من مائه درهم فاربح عليه قوت يومك، او يشتريه للتجاره فاربحوا عليهم و ارفقوا بهم.
و المعنى: اجعلنى من المستفيدين الربح منك فى تجارته او تجارتهم.
و اما ما وقع لبعض المترجمين من ان التعديه بعلى لتضمين معنى الاعتماد، و المعنى: الرابحين فى التجاره فى حال الاعتماد عليك، بان من قصد جنابك للتجاره بشى ء حصل له الربح قطعا و لم يرجع خاسرا و لا خائبا، فهو من عدم الاطلاع على مصطلحات العرب فى محاوراتهم، او الجهل بمتداولات الفاظهم و متاورات اقوالهم.
و يحتمل ان تكون «على» هنا بمعنى «من» اى: الرابحين منك فى التجاره، كقوله تعالى: «اذا اكتالوا على الناس يستوفون» اى: من الناس.
قال الزمخشرى: لما كان اكتيالهم من الناس اكتيالا يضرهم و يتحامل فيه عليهم، ابدل «على» مكان «من»، للدلاله على ذلك، انتهى.
و هذا المعنى بعينه موجود فى الربح اذا كان فيه نوع ضرر على الماخوذ منه، و لذلك كان ربح المومن على المومن حراما كما وقع فى الحديث السابق، فلا جرم ابدل «على» مكان «من» كما وقع فى الايه.
فان قلت: ضرر الربح لا يتصور فى حقه تعالى، فكيف ابدل «على» ب«من» فى خطابه سبحانه؟.
قلت: هو فى اصل المعنى كذلك و ان لم يكن مقصودا فيما نحن فيه، يدلك على ذلك قول الرضى: «و من» للاستعلاء مجازا على قضاء الصلاه و عليه القصاص، لان الحقوق كانها راكبه لمن تلزمه، و كذا قوله تعالى: «كان على ربك حتما مقضيا » تعالى الله عن استعلاء شى ء عليه، و لكنه اذا صار الشى ء مشهورا فى الاستعمال فى شى ء لم يراع اصل معناه، نحو: ما اعظم الله، و منه: توكلت على فلان، كانك تحمل ثقلك عليه، و منه توكلت على الله، انتهى.
و هو صريح فيما ذكرناه، و الله اعلم.
قوله عليه السلام: «المجارين بعزتك» اى: المحفظوين بقوتك و غلبتك.
يقال: استجرت زيدا فاجارنى، اى: طلبت منه ان يحفظنى فحفظنى.
و العز و العزه: الرفعه و الامتناع و الشده و الغلبه.
قوله عليه السلام: «الموسع عليهم الرزق الحلال» الى آخر يروى بتشديد السين و تخفيفها و كلاهما بمعنى يقال: اوسع الله عليه رزقه و وسعه بالالف و التشديد، اى: بسطه و كثره، اى: الذين وسع عليهم الرزق، و هو لغه ما ينتفع به فيشمل الحلال و الحرام، و لذلك قيده بالحلال، و من ذهب الى انه ما صح الانتفاع به و ليس لاحد منعه منه، فلا يكون الحرام رزقا، فوصفه بالحلال عنده للتاكيد كامس الدابر، أو للايضاح و التبيين. و قد تقدم الكلام على هذه المساله مستوفى فى اوائل الروضه الاولى فليرجع اليه.
و الحلال: ما لا يعاقب على استعماله.
قيل: و الرزق الحلال شامل للحلال فى ظاهر الشريعه، و الحلال فى نفس الامر و هو قوت النبيين.
كما روى ان اباجعفر عليه السلام نظر الى رجل و هو يقول: اللهم ارزقنى من رزقك الحلال، فقال: ابوجعفر عليه السلام: سالت قوت النبيين، قل: اللهم انى اسالك رزقا واسعا طيبا من رزقك.
قال بعض اصحابنا: الحلال و الطيب و ان كانا متقاربين بل متساويين فى اللغه، الا ان المستفاد من هذا الحديث ان بينهما فرقا فى عرف الائمه عليهم السلام، و كان الفرق هو ان الطيب ما هو طيب فى ظاهر الشرع سواء كان طيبا فى الواقع ام لا، و الحلال ما هو حلال و طيب فى الواقع، لم تعرضه النجاسه و الخباثه قطعا، و لم تتناوله ايدى المتغلبه اصلا فى وقت من الاوقات، و لا ريب فى انه قوت الانبياء و انه نادر جدا، و طريقه ضيق، و الطالب له طالب لضيق معيشته، و اما ما وقع فى بعض الادعيه من طلبه فالمراد به ما هو بمعنى الطيب انتهى.
و «من» فى قوله عليه السلام: «من فضلك الواسع»: لابتداء الغايه مجازا، و هى اما متعلقه بالموسع فيكون الظرف لغوا، او بمحذوف وقع حالا من الرزق الحلال فيكون ظرفا مستقرا.
و المعنى اما من محض فضلك الواسع من غير وسط معتاد، او من غير استحقاق لانى لست باهل له، بناء على ان الواسع نعت موكد او مادح، و اما من فضلك المتصف بالسعه لا مطلقا، فان من فضله ما تقتضى الحكمه ان يكون واسعا، و الغرض المبالغه فى طلب التوسعه.
و الجود: افاده ما ينبغى لا لعوض.
و الكرم: ايثار الغير بالخير.
قوله عليه السلام: «المعزين من الذل بك» اعزه اعزازا: اكرمه.
قال صاحب المحكم: عز على يعز عزا و عزه و عزازه: كرم، و اعززته: اكرمته و احببته.
و من: بمعنى عن، لما فى الاعزاز من معنى التنزيه عما ينافيه، و يحتمل ان تكون للبدل اى: بدل الذل.
و الباء: فى «بك»: للاستعانه.
قوله عليه السلام: «المجارين من الظلم بعد لك» يروى بكسر الراء المهمله، جمع مجار اسم مفعول من اجاره اجاره بمعنى: اعاذه و حفظه، و هو المشهور. و فى نسخه ابن ادريس: «المجازين» بفتح الزاء المعجمه، جمع مجازى اسم مفعول من جازاه بمعنى: كافاه.
و عن الشهيد قدس سره: المجازين بالمعجمه على صيغتى المفعول و الفاعل معا، اى: الذين يجازيهم على ما اصابهم من الظلم و ينتصف لهم من ظالميهم عدلك، او الذين لا يجازون من اعتدى عليهم و ظلمهم الا بعدلك، انتهى.
و فى هذا المعنى قول اميرالمومنين عليه السلام فى صفه المومن: ان بغى عليه صبر حتى يكون الله الذى ينتصر له.
اى: ان ظلم لم ينتقم هو لنفسه من ظالمه، بل يكل امره الى عدل الله سبحانه لينتصر له منه.
قوله عليه السلام: «المعافين من البلاء برحمتك» عافاه الله يعافيه معافاه: سلمه من الافات.
و البلاء بالفتح و المد: ما يمتحن به و يختبر من خير او شر، و اكثر ما ياتى مطلقا فى الشر كما وقع هنا، و اذا اريد به الخير ياتى مقيدا كما قال تعالى: «بلاء حسنا». و الله تعالى يبلو عبده بما يحب ليمتحن شكره، و بما يكره ليمتحن صبره.
فسال عليه السلام ان يجعله من الذين عافاهم من البلاء بالمكروه بسبب رحمته.
و فى الحديث: ان الله تعالى ضنائن من خلقه يحييهم فى عافيه و يميتهم فى عافيه. و هو مروى عن طريق العامه و الخاصه.
قال ابن الاثير فى النهايه الضنائن: الخصائص، واحدهم ضنينه فعيله بمعنى مفعوله من الضن، و هو ما تختصه و تضن به اى: تبخل لمكانه منك و موقعه عندك، و منه قولهم: فلان ضنى من بين اخوانى و ضنينى: اى اختص به واضن بمودته.
و رواه الجوهرى: ان لله ضنا من خلقه يحييهم فى عافيه و يميتهم فى عافيه.
و فى القاموس: هو ضنى بالكسر اى: خاص بى، و ضنائن الله: خواص خلقه.
و روى ثقه الاسلام فى الكافى بسنده عن ابى جعفر عليه السلام، قال: ان لله عز و جل ضنائن يضن بهم عن البلاء فيحييهم فى عافيه: و يرزقهم فى عافيه، و يميتهم فى عافيه، و يبعثهم فى عافيه، و يسكنهم الجنه فى عافيه.
و عن ابى عبدالله عليه السلام: ان الله خلق خلقا ضن بهم عن البلاء، خلقهم فى عافيه، و احياهم فى عافيه، و اماتهم فى عافيه، و ادخلهم الجنه فى عافيه.
و عنه صلوات الله عليه: ان لله عز و جل ضنائن من خلقه، يغذوهم بنعمته، و يحييهم فى عافيه، و يدخلهم الجنه برحمته، تمربهم البلايا و الفتن لا تضرهم شيئا.
قال بعض اصحابنا فى معنى هذه الاخبار: لما كان كل فعله تعالى منوطا بالحكمه، كان من مقتضى حكمته انه اذا علم ان من عباده من لا يحتاج فى اصلاحهم الى البلاء رزقهم العافيه، و قد يبلو بعضهم لزياده الاجر و رفع المنزله، و اذا علم ان بعضهم يحتاج الى البلاء ابتلاهم به.
و قال بعضهم: معنى الضن بهم عن البلاء: اعدادهم لعدم التاذى بالبلاء، و ذلك لفرط محبتهم له سبحانه، بحيث يلتذون ببلائه كما يلتذون بنعمائه فيعدونه عافيه، كما يشير الى ذلك آخر الحديث الثالث، و هو قوله عليه السلام: تمربهم البلايا و الفتن لا تضرهم شيئا، و الله اعلم.
قوله عليه السلام: «و المغنين من الفقر بغناك» قال بعض اصحابنا: اعلم ان الغنى المطلوب لمثله عليه السلام هو ما دفع ضروره حاجته بحسب الاقتصاد و القناعه، لا المفهوم المتعارف بين ارباب الدنيا من جمع المال و ادخاره و الاتساع به فوق الحاجه، و طلب الغنى على ذلك محمود، و على الوجه الثانى هو المذموم، و الفقر هو ما احتاج معه الى سوال الخلق، انتهى.
و الظاهر ان المراد بالفقر هناك التمسك بما سواه تعالى و الاستعانه به، لقوله عليه السلام: «بغناك»، فان المغنى بغناه جل شانه هو الذى صرفته العنايه عن الالتفات الى ما سواه سبحانه من الوسائل و الاسباب، و الا فكل مغنى يوول غناه اليه تعالى.
قوله عليه السلام: «و المعصومين من الذنوب» الى آخره عصمه الله يعصمه- من باب ضرب-: حفظه من مواقعه الاثام و المعاصى، و ذلك بفيض و اعداد منه تعالى يقوى به العبد على اجتناب الشر، حتى يصير كمانع له من باطنه و ان لم يكن منعا محسوسا.
و الذنب: ما يحجبك عن الله تعالى، و جمعه باعتبار تنوعه.
و الزلل: اصله فى المكان.
قال الزمخشرى: هو نوع من انتقال الجسم عن مكان الى مكان، انتهى.
يقال: زل عن مكانه زلا- من باب ضرب-: تنحى عنه، و زل ذللا- من باب تعب- لغه، و الاسم الزله بالكسر، و الزله بالفتح: المره، ثم استعير للزوال عن الحق و الصواب.
قال فى الاساس: و من المجاز: زل فى قوله و رايه زله و زللا، و ازله الشيطان عن الحق و استزله.
و الخطا مهموز بفتحتين: ضد الصواب.
و قال فى النهايه: هو ضد العمد، و هو ان يفعل شيئا من غير قصده.
و قيل انه العدول عن الصواب، بان يريد غير ما تحسن ارادته فيفعله و هو الماخوذ به، او يريد ما يحسن فعله و لكن يقع له خلاف ما يريد، او يريد ما لا يحسن فعله و يتفق منه خلافه، فهو مخطى اراده مصيب فعلا، فهو مذموم بقصده غير محمود بفعله، و قد يطلق على المعصيه و ان كان فاعلها متعمدا، من حيث انها ضد الصواب.
و قوله عليه السلام: «بتقواك» اضافه المصدر الى المفعول، اى: بتقواهم اياك، و الاصل و قوى من وقيت، لكنه ابدلت الواو تاء و لزمت فى تصاريف الكلمه.
يقال: اتقى الله: اذا تورع عن محارمه و اجتنب عن كل ما يبعده عنه. و قد تقدم الكلام على ذلك مستوفى، فليرجع اليه.
قوله عليه السلام: «الموفقين للخير و الرشد و الصواب» وفقه الله للخير: جعل ارادته موافقه له، و الخير: ما يصلح به حال الانسان او يرغب فيه الكل، و الشر: بخلافه، و كل منهما اما مطلق لم يزل مرغوبا فيه او عنه، او مقيد يكون بالنسه الى احد خيرا و الى الاخر شرا كالمال.
و الرشد بالضم و السكون و بفتحتين و الرشاد: الهدى و الاستقامه.
و قال الواحدى: الرشد: اصابه، الخير، و هو نقيض الغى.
و قال الراغب: الرشد: عنايه الهيه تعين الانسان عند توجهه فى اموره، فتقويه على ما فيه اصلاحه و تفتره عما فيه فساده، و اكثر ما يكون ذلك من الباطل، نحو قوله تعالى: «و لقد آتينا ابراهيم رشده من قبل و كنا به عالمين»، و كثيرا ما يكون ذلك بتقويه العزم او بفسخه، و اليه يتوجه قوله تعالى: «و اعلموا ان الله يحول بين المرء و قلبه».
و الصواب: اصابه الحق، و هو ضد الخطا.
قوله عليه السلام: «المحال بينهم» اسم مفعول من احال بمعنى حال، يقال: حال النهر بيننا حيلوله اى: حجز و منع الاتصال، و منه قوله تعالى: «و حيل بينهم و بين ما يشتهون».
و فى القاموس: و كل ما حجز بين شيئين فقد حال بينهما.
و فى نسخه: ابن ادريس: «المحول بينهم»، و هو الموافق للمشهور.
الذى عليه التنزيل، قال تعالى: «و اعلموا ان الله يحول بين المرء و قلبه»، و قال: «و حال بينهما الموج فكان من المغرقين».
و اما احال فلم ينص عليه احد من اهل اللغه، الا ان الروايه المشهوره وردت هنا بلفظ المحال بينهم، و لا معنى له الا ان يكون بمعنى المحول.
قوله عليه السلام: «التاركين لكل معصيتك» ترك الشىء: طرحه و خلاه.
و قال الشهاب الفيومى فى المصباح: تركت المنزل تركا: رحلت عنه، و تركت الرجل: فارقته، ثم استعير للاسقاط فى المعانى، فقيل: ترك حقه: اذا اسقطه، و ترك ركعه من الصلاه: لم يات بها، فانه اسقاط لما ثبت شرعا، و تركت البحر ساكنا: لم اغيره عن حاله، انتهى.
و قيل: الترك: الكف عن الفعل المبتدا فى محل القدره عليه.
فقوله عليه السلام: «التاركين لكل معصيتك» لا يجوز ان يكون بمعنى الكافين عنها بعد ارتكابها و المفارقين لها بعد مواصلتها، كما يقتضيه معنى الترك، اذ لا يتصور ارتكاب احد كل معصيه، بل معناه غير الفاعلين لشى ء من المعاصى، و هذا المعنى للترك شائع فى الاستعمال ايضا.
قال امين الدين الطبرسى: الترك: ضد الاخذ، ينافى الفعل المبتدا فى محل القدره عليه، و يستعمل بمعنى ان لا يفعل، كقوله تعالى: «و تركهم فى ظلمات» معناه لم يفعل الله لهم النور.
فان قلت قد تقرر فى علم البيان ان كلا اذ وقعت خبر النفى كان النفى موجها الى الشمول خاصه، و افاد بمفهومه الثبوت لبعض الافراد، كقولك: لم آخذ كل الدراهم، فيلزم على هذا ان يكون معنى التاركين لكل معصيتك، التاركين لمجموعها مع ارتكابهم لبعض افرادها، كما ان قولك: لم آخذ كل الدراهم يفيد ثبوت الاخذ لبعضها، و هذا المعنى غير مراد هنا قطعا بل المراد ترك كل فرد من المعصيه.
قلت: الحق ان هذا الحكم اكثرى لاكلى، كما نص عليه سعد التفتازانى فى شرح التلخيص، قال: لانا نجده حيث لا يصلح ان يتعلق الفعل ببعض، كقوله تعالى: «و الله لا يحب كل مختال فخور»، «و الله لا يحب كل كفار اثيم»، «و لا تطع كل حلاف مهين».
و اجاب بعضهم: بان دلاله المفهوم انما يعول عليها عند عدم المعارض، و هو هنا موجود، اذ دل الدليل على تحريم الاختيال و الفخر و الكفر و الحلف.
و هذا الجواب صالح هنا ايضا، اذ الدليل اوجب ترك كل فرد من المعصيه، فلا يعول على دلاله المفهوم.
قوله عليه السلام «الساكنين فى جوارك» سكن الدار و فى الدار سكنا- من باب طلب-: حل بها، و الاسم السكنى فانا ساكن.
و جاوره مجاوره و جوارا من باب قاتل، و الاسم الجوار بالفتح و الضم.
و قال الجوهرى: جاورته مجاوره و جوارا و جوارا، و الكسر افصح.
و قال الفارابى فى ديوان الادب فى باب فعال بالكسر: هو الجوار، يقال: هو فى جوار الله، و هو مصدر ايضا فى الاصل، و فى باب فعال بالضم: الجوار لغه فى الجوار، و الكسر افصح، و فى باب فعال بالفتح: هو الجوار.
و بالحركات الثلاث وردت الروايه فى الدعاء. و السكن فى جوار الله تعالى تمثيل للسلامه من كل آفه و نيل الكرامه بكل خير، مثل صوره من وقاه الله سبحانه و سلمه من كل مخوف و شمله بفضله و عنايته بصوره من سكن فى جوار ملك عظيم و سيد كريم، فهو يقيه و يحفظه من كل سوء و شر رعايه لسكناه فى جواره، و يغشاه بكل خير و بر كرامه لحلوله فى كنفه، و الله اعلم.
جاء بضمير الجماعه لاشراك ولده عليه و عليهم السلام فى الدعاء، كما يدل عليه قوله فيما سياتى: «مثل الذى سالتك لنفسى و لولدى» و جمع بين التوفيق و الرحمه، لان بعض المسوول المشار اليه بذلك متسبب عن التوفيق و بعضه عن محض الرحمه، كما هو ظاهر.
و السعير: النار.
و قيل: لهبها، لقولهم: خبى سعيرها.
و عن اللحيانى: نار سعير بغيرهاء اى: مسعوره.
يقال: سعر النار سعرا- من باب نفع-: و اسعرها اسعارا و سعرها تسعيرا: اى اوقدها.
و ختم الدعاء عليه السلام بالسوال لعامه اهل التوحيد، من المسلمين و المسلمات و المومنين و المومنات، مثل ما سال لنفسه و لولده فى الدارين.
لما ورد فى الخبر: ان من حق المسلم على المسلم ان يحب له ما يحب لنفسه، و يكره له ما يكره لنفسه.
و فى روايه: يحب المرء المسلم لاخيه ما يحب لاعز اهله، و يكره المرء المسلم لاخيه ما يكره لا عز اهله.
و عن ابى عبدالله عليه السلام قال: قال رسول الله صلى الله عليه و آله: ما من مومن دعا للمومنين و المومنات الا رد الله عز و جل عليه مثل الذى دعالهم به، من كل مومن و مومنه مضى من اول الدهر او هو آت الى يوم القيامه.
و تقديم المسلمين و المسلمات على المومنين و المومنات رعايه لترتيب الوجود، اذ الاسلام قبل الايمان، فلا يكون العبد مومنا حتى يكون مسلما. و قد تقدم الكلام على الاسلام و الايمان مستوفى، فليرجع اليه.
و قوله: «فى عاجل الدنيا و آجل الاخره» يحتمل ان يكون متعلقا بقوله: «واعط جميع المسلمين»، و يحتمل تعلقه بقوله: «سالتك لنفسى».
و الجمله من قوله:«انك قريب مجيب» الى آخره تعليل لاستدعاء الاجابه و تاكيدها، لغرض كمال قوه يقينه عليه السلام بمضمونها.
و وصفه تعالى بالقريب: تمثيل لكمال علمه بافعال عباده و اقوالهم و اطلاعه على احوالهم بحال من قرب مكانه.
و المجيب: هو الذى يقابل دعاء الداعين بالاجابه، و سوال السائلين بالاسعاف، و ضروره المضطرين بالكفايه، و فيه تلميح الى قوله تعالى: «و اذا سالك عبادى عنى فانى قريب اجيب دعوه الداع اذا دعان».
و السميع: هو العالم بالمسموعات.
و قيل: هو الذى لا يعزب عن ادراكه مسموع و ان خفى، يسمع حمد الحامدين فيثيبهم و دعاء الداعين فيجيبهم.
و قال امين الاسلام الطبرسى: هو من كان على صفه يجب لاجلها ان يدرك المسموعات اذا وجدت، و هى ترجع الى كونه تعالى حيا لا آفه به.
و السامع: المدرك، و يوصف القديم تعالى فى الازل بانه سميع، و لا يوصف فى الازل بانه سامع، لانه انما يوصف به اذا وجدت المسموعات.
و العليم: العالم بجميع الاشياء ظاهرها و باطنها و دقيقها و جليلها على اتم ما يمكن، بحيث لا يتصور مشاهده و كشف اظهر منه، و فعيل من ابنيه المبالغه فهو ابلغ من العالم.
قال بعض العلماء: ليس سمعه و علمه تعالى بجارحه، و لا بكيفيه نفسانيه انفعاليه، ليلزم الاشتراك بينه و بين السامعين و العلماء، او بينه و بين اسماعهم و علومهم، بل حقيقه ذاته المقدسه التى هى محض الوجود الذى لا اتم منه، تنكشف له المسموعات و تحضر لديه المعلومات، و ليس معنى السماع الا حضور صوره المسموع عند قوه ادراكيه تسمى بالسمع او السامعه، و لا العلم الا حضور صوره المعلوم عند قوه علميه تسمى بالعقل او العاقله، و ليس من شرط السماع ان يكون باله و لا بحلول صوره فى ذات السامع او فى آله منه، بل معناه انكشاف المسموع و حضوره سواء كان بنفسه او بصورته.
و كذا الكلام فى العلم، فان ذاته تعالى سميع اذ ينكشف عنده المسموعات، و سمع اذ به يقع ذلك الانكشاف لا بامر آخر، و كذا قياس كونه عليما و علما، انتهى.
و العفو: فعول من العفو، و هو التجاوز عن الذنب و ترك العقاب عليه، و اصله المحو و الطمس، يقال: عفت الرياح الاثر: اذ محته و طمسته.
و الغفور: بمعنى الغفار، و لكنه ينبىء عن نوع مبالغه لا ينبىء عنه الغفار، فان الغفار، مبالغه فى المغفره بالاضافه الى مغفره متكرره مره بعد اخرى، فالفعال ينبىء عن كثره الفعل، و الفعول ينبى عن جودته و كماله و شموله، فهو غفور بمعنى، انه تام الغفران كاملها حتى يبلغ اقصى درجات المغفره.
قال الغزالى و غيره: و فى العفو مبالغه ليست فى الغفور، فان الغفران ينبى ء عن الستر، و العفو ينبى ء عن المحو، و هو ابلغ من الستر، لان ستر الشىء قد يحصل مع بقاء اصله، بخلاف المحو فانه ازالته جمله و راسا. و على هذا، فتقديمه مع كون القياس تاخيره رعايه لاسلوب الترقى الى الاعلى، كما فى قولهم: فلان عالم نحرير، و شجاع باسل، و جواد فياض، لان ما يدل على ازاله اصل الذنب اولى بالتقديم مما يدل على ستره مع احتمال بقاء اصله.
و الرووف: ذوالرافه و هى شده الرحمه، فهو بمعنى الرحيم مع المبالغه فيه، و تقديمه عليه مع كونه ابلغ منه، لان تقديم ما يدل على عظيم النعمه اولى من تقديم ما يدل على دقيقها.
و قيل: الرافه اخص و الرحمه اعم.
و قوله عليه السلام: «و آتنا فى الدنيا حسنه» الى آخره مر شرحه فى آخر الروضه العشرين، فليرجع اليه تم.
و الحمد لله رب العالمين و صلى الله على محمد و آله اجمعين، و لله الحمد. تم ضحوه يوم الثلاثاء لعشر بقين من شعبان المكرم سنه ۱۱۰۱.
